Column | De laconieke houding is een vergissing

Posted on February 15, 2025 by admin

Het terugblikken op corona, dat eind februari 2020 officieel in Nederland arriveerde, is hier en daar al begonnen. Ik merk bij mensen een zeker ongeloof als ze herinneringen ophalen aan de lockdowns: al die radicale verboden, was dat nou nodig? Zo dodelijk was dat virus toch ook weer niet?

Het is een typisch geval van de preventieparadox: een ramp is afgewend, dús het gevaar is overschat. Datzelfde gevoel krijg ik van de mensen die tijdens Trump Twee beweren dat het zo’n vaart niet zal lopen met de afbraak van de liberale democratie. De eerste keer werd ook geroepen dat hij een fascist was, en is de democratie toen gestorven?

Die laconieke houding is een vergissing, aldus Steven Levitsky en Lucan A. Way deze week in Foreign Affairs. Beiden zijn bekend om hun boeken over de erosie van liberale democratieën. Trump had in 2016 wel degelijk radicale bedoelingen, schrijven ze, maar die zijn tegengehouden door Republikeinen die toen nog hechtten aan de „democratische spelregels”. Dit keer is de situatie anders. Trump heeft zijn kabinet bevolkt met loyalisten, en de oppositie lijkt gedemoraliseerd.

Amerika beweegt niet richting een fascistische dictatuur, schrijven Levitsky en Way, maar naar een „competitieve autocratie”, zoals die ook bestaat in landen als Turkije en Hongarije. In een competitieve autocratie worden wel min of meer eerlijke verkiezingen gehouden, maar is er geen level playing field voor alle partijen. De heersende partij weet de democratische instituties (media, rechtspraak, ambtenarij) zo naar haar hand te zetten dat de tegenstander geen eerlijke kans krijgt. „Als regeringen hun macht gebruiken om de oppositie systematisch te benadelen en verzwakken, ondermijnen ze de liberale democratie. Politiek wordt als een voetbalwedstrijd waarin de scheidsrechter, de grensrechter en de vierde official voor het ene team werken om de tegenstander te saboteren.”

In de VS is dit nu gaande. Terwijl Trump de rechtsstaat ondermijnt door Capitoolbestormers vrij te laten, is de ongekozen Musk bezig duizenden ambtenaren te ontslaan. Zonder bewijs te leveren beweert hij grootscheepse corruptie te hebben ontdekt. Het opgedoekte USAID noemde hij zelfs „een criminele organisatie”. Het stuit op verrassend weinig tegenstand bij het Republikeinse establishment.

„Het is niet waar dat we niet leren van de geschiedenis. We leren er wél van. En dan vergeten we het weer”, zei Financial Times-columnist Martin Wolf woensdag in Room for Discussion, een interviewprogramma van UvA-studenten. Het was een citaat van een Tsjechische vriend, die opgroeide onder het communisme. Wolf betoogde twee jaar geleden in The Crisis of Democratic Capitalism dat de combinatie van kapitalisme en democratie nog steeds het beste systeem is, en niet kan bestaan zonder begrenzing door de rechtsstaat. Hij schreef het, zei hij woensdag, onder andere voor jongere generaties: uit onderzoeken blijkt dat zij vaker verlangen naar een sterke leider. Wolf begrijpt dat verlangen. Wie zelf geen ervaring heeft met autoritair bestuur, zei hij, neemt onze democratie gemakkelijker voor lief.

De preventieparadox geldt ook hier: omdat de democratische instituties tot nu toe hun werk doen, vindt men ze overdreven. Dat gebeurt ook in Nederland. Jongeren noemen rechtsstatelijke waarden minder vaak als belangrijk voor de democratie, schreef het SCP vorig jaar. En ook hier worden democratische instituties steeds vaker in diskrediet gebracht. Denk aan Wilders, die al jaren tekeergaat tegen journalisten en rechters, en die deze week over het Raad van State-advies over Fabers nieuwe asielwetten twitterde: „Niks aantrekken van die ongekozen bureaucraten van de RvS!” FVD, altijd nog nét iets radicaler, riep zelfs op tot de „ontmanteling” van de Raad van State.

Mensen als Trump, Musk, Wilders en Baudet schetsen de democratische instituties als vijanden van het volk. Het tegenovergestelde is waar: ze beschermen het volk tegen willekeur en corruptie. Die les lijkt bij velen weggezakt, terwijl het er nu op aankomt: de democratie overleeft niet zonder steun van loyale democraten. Maar juist zij kunnen nu concluderen dat de strijd te zwaar en riskant is, stellen Levitsky en Way. Ze noemen dat „self-sidelining”: het zichzelf uit de weg ruimen van potentiële maatschappelijke oppositie tegen een autoritair bewind. „De jonge juristen die niet de politiek ingaan; de jonge schrijvers die geen journalist worden; de potentiële klokkenluiders die ervoor kiezen hun mond te houden; de talloze burgers die besluiten niet te gaan demonstreren of vrijwilliger te worden in een verkiezingscampagne.”

Self-sidelining gebeurt uit angst, zeggen Levitsky en Way. Angst om in ongenade te vallen bij het nieuwe bewind en ontslagen of vervolgd te worden. Maar het is nog ernstiger, denk ik: het gebeurt ook uit desinteresse. Omdat mensen niet herkennen wat het betekent als een politicus rechters, journalisten en ambtenaren aanvalt. Ze vinden de ophef hysterisch. En hysterisch, wie wil dat nou zijn? Nee, dan liever nuchter blijven. Er is niks aan de hand, mensen. Het kwam de vorige keer toch ook goed?

Floor Rusman ([email protected]) is redacteur van NRC

Tv-recensie | Bram Vermeulen is in ‘Frontlinie’ al bezig met de volgende Europese oorlog

admin
February 25, 2025
0

Wanneer je in Colombia aan het graf staat van je moeder en je moet aan Derk Bolt denken, dan is er toch iets grondig misgegaan. Marthainès de Vries, een van de geadopteerde mensen die door Spoorloos aan de verkeerde familie werd gekoppeld, was de afgelopen dagen in Colombia om voor het eerst haar echte biologische familie te ontmoeten. Door de mismatch van Spoorloos kwam ze te laat: haar ouders waren overleden.

En op het kerkhof dacht ze dus aan presentator Derk Bolt en diens beruchte uitspraak uit 2022. Hij zei toen dat Spoorloos geen blaam trof bij de mismatches omdat „foutmarges” er nu eenmaal bij horen. Shit happens. De Vries: „Toen ik bij het graf stond dacht ik: „Dit is dus het gevolg van een foutmarge.” Ze zakte in elkaar: „Je wordt boos, je bent verdrietig en het doet zoveel pijn.”

Ze keerde maandag terug in talkshow Eva (NPO 1) om over de hereniging te vertellen en over het einde van Spoorloos. KRO-NCRV beloofde vrijdag dat het omstreden programma niet meer terugkeert op tv. De Vries zei dat het nooit haar intentie was om het programma te laten ophouden maar dat dit wel onvermijdelijk was. Verder wees ze erop dat het einde van Spoorloos niet veel oplost voor de slachtoffers. Haar herenigingswerker Fiona Teggatz vreest zelfs dat het verdwijnen van Spoorloos nader onderzoek in de weg gaat zitten. Zij wil dat alle 841 matches uit Spoorloos opnieuw tegen het licht worden gehouden.

Derk Bolt heeft zich volledig gedistantieerd van de mismatches. De foutmarge in zijn uitspraken is nog steeds groot. Ik vermoed dat KRO-NCRV daar flink voor zal moeten betalen.

Maandag was ook de derde verjaardag van de oorlog in Oekraïne. Het Achtuurjournaal (NPO 1) had een strijdbare reportage over een groep vrouwen in de stad Boetsja die met oude wapens uit de Tweede Wereldoorlog ’s nachts Russische drones uit de lucht schieten. Ze noemen zich de Heksen van Boetsja.

Jelle Brandt Corstius trekt in zijn nieuwe VPRO-reisserie Van Moskou tot Maidan (zondag, NPO 2) door het land in oorlog. In de eerste aflevering buigt hij zich over het dilemma van alle Oekraïense weerbare mannen: vechten of vluchten. Ze moeten verplicht in militaire dienst, maar sommigen willen liever niet sneuvelen en proberen het land uit te komen of onder te duiken. Een vrouwelijke grenswachter bij de grens met Roemenië probeert ze tegen te houden. Ze vindt vluchten laf: „Als een dolle buurman inbreekt en de vader vlucht door het raam, dan klopt dat niet.” Na drie jaar oorlog heeft het leger iedere man hard nodig dus worden onderduikers actief opgespoord. Ook de Oekraïense collega met wie Brandt Corstius de serie maakt, wordt bij een controle uit zijn auto gehaald en naar het front gestuurd.

Brandt Corstius wil meer over de achtergrond van Oekraïne vertellen, de geschiedenis en de cultuur, maar in de eerste aflevering komt hij daar nog niet aan toe: het gaat alleen maar over de oorlog. Onontkoombaar waarschijnlijk, maar daardoor onderscheidt zijn programma zich te weinig van de vele andere reportages over Oekraïne.

De wakkere Bram Vermeulen is met Frontlinie (zondag, NPO 2) al bezig met de volgende Europese oorlog. Volgens hem staat Kosovo op springen. De piepkleine republiek ontstond uit de Joegoslavische Burgeroorlog (1991-1999), maar buurland Servië, vriend van Rusland, wil het graag terug hebben. Servische terroristen plegen alvast aanslagen. Wat gebeurt er als president Trump de Amerikaanse troepen terugtrekt uit Kosovo? Vermeulen maakt er een voorbeeldige reportage over, die tegelijk nogal verontrustend is – er zijn wel meer regio’s buiten Oekraïne te bedenken waar de draai in de Amerikaanse buitenlandse politiek voor onrust zorgt. Trump bezorgt Bram Vermeulen nog voor jaren werk.

Steeds meer islamitische begraafplaatsen: ‘Wij zijn ook Nederlanders, waarom zouden we in Marokko begraven worden?’

admin
February 25, 2025
0

Een paar honderd betonnen blokken – naast elkaar of gestapeld – staan in de winterzon, met daarachter een braakliggend terrein. Ze zijn bedoeld als grafkelders voor moslims. Het terrein is gekocht door de stichting Bijzondere Islamitische Begraafplaatsen in Nederland (Bibin) in samenwerking met de El-Hassani Moskee in Tiel en is over ongeveer drie maanden een van de weinige begraafplaatsen in Nederland met eeuwige grafrust (een vereiste voor islamitisch begraven). De grafrechten op zo’n plek verlopen niet. Crematie is verboden in de islam.

Het wordt de tweede begraafplaats van Bibin. De eerste ligt in Zuidlaren (Drenthe), geopend aan het begin van de coronacrisis in 2020. In die periode konden veel moslims niet begraven worden in het land van herkomst, waardoor meer dergelijke graven nodig waren.

Als ik nu kom te overlijden, word ik begraven in Zuidlaren. Dat is voor mijn familie niet fijn

Hamed Amrino
voorzitter BIBIN, woonachtig in Utrecht

Daarnaast overheerst bij steeds meer tweede en latere generaties moslims het verlangen om niet ter aarde besteld te worden in het land van de (groot)ouders, zegt voorzitter Hamed Amrino (58) van Bibin terwijl hij uitkijkt over de toekomstige begraafplaats. „Wij zijn ook Nederlanders, waarom zouden we in Marokko, Turkije, Tunesië of andere landen begraven worden?”

Nederland heeft een aantal islamitische begraafplaatsen met eeuwige grafrust, naast Zuidlaren ook in Almere en Arnhem. Op sommige algemene begraafplaatsen kunnen ook moslims worden begraven, zoals in het Limburgse Ulestraten en in het Brabantse Bergen op Zoom, waar de katholieke begraafplaats een plek voor moslims heeft ingericht.

Tiel

Toch is het aantal beperkt en nabestaanden moeten vaak ver reizen om het graf van een dierbare te bezoeken. Amrino zelf woont bijvoorbeeld in Utrecht. „Als ik nu kom te overlijden, word ik in Zuidlaren begraven. Dat is voor mijn familie niet fijn.” Hij wijst naar het kerkhof dat naast de toekomstige islamitische begraafplaats is gelegen. Wie geen moslim is, kan in principe bijna altijd om de hoek worden begraven, zegt hij.

Er is volgens Amrino veel behoefte aan nieuwe plekken. In Zuidlaren is het terrein, met nog tweehonderd vrije plekken, bijna vol. Gemiddeld worden twee mensen per week begraven. In Tiel ging het kopen van een stuk grond verrassend snel, omdat de gemeente toevallig een locatie beschikbaar had. In andere gemeenten gaat het niet altijd zo soepel, weet Amrino uit ervaring. Buurtbewoners verzetten zich soms tegen een begraafplaats, ook gemeenten werken niet altijd mee.

Op dit moment liggen in diverse gemeenten plannen voor islamitische begraafplaatsen. In Rotterdam is grond gevonden, de moslimgemeenschap moet nu geld ophalen. In Roosendaal heeft een initiatiefnemer ook een locatie op het oog. Bibin zelf wil uitbreiden in Zuidlaren en een nieuwe locatie in Utrecht openen, maar is ook betrokken bij plannen in andere gemeenten.

Den Haag

Als alles goed verloopt, dan kunnen Haagse moslims over twee jaar in de eigen stad begraven worden. Het college van burgemeester en wethouders heeft een locatie op het oog, maar de exacte plek is nog niet bekendgemaakt. Voor de Haagse wethouder Nur Icar (Denk) was de realisatie van een islamitische begraafplaats een van de voornaamste redenen om wethouder te worden, vertelt hij. „In Den Haag hebben we 170 nationaliteiten in de stad. Als moslims komen te overlijden, worden ze vaak gerepatrieerd. En dan met name in de Marokkaanse of Turkse gemeenschap. Bij andere bevolkingsgroepen heb je dat niet echt. Ze kunnen niet terug, vanwege bijvoorbeeld een oorlogssituatie.”

Maar ook hij merkte dat er een generatie is die in Nederland begraven wil worden. „Dat is de groep met wie ik opgroeide. Dit onderwerp leeft voor hen heel erg. En in Den Haag bestaan geen opties voor eeuwige grafrust.”

Icar vindt daarnaast zo’n locatie juist in deze tijd belangrijk. „Het debat over integratie en acceptatie wordt nu heel negatief gevoerd. Dus het is extra belangrijk dat we tegen de generatie moslims die hier is geboren en getogen, kunnen zeggen: je mag Hagenaar zijn van wieg tot graf.”

In het eerste kwartaal van 2025 vindt een haalbaarheidsonderzoek plaats. Pas dan kan Icar zeggen of de locatie geschikt is en hoelang het dan duurt voor de begraafplaats in gebruik kan worden genomen. Financiering is ook belangrijk: de gemeente heeft een plek gevonden, maar het geld moet vanuit de moslimgemeenschap komen.

**Hamed Amrino** van stichting Bibin loopt over het terrein in Tiel waar de nieuwe islamitische begraafplaats komt.

Maqbara

De grootste islamitische begraafplaats van Nederland ligt in Arnhem. Daar is plek voor 16.000 volwassenen en 4.000 baby’s of foetussen. De locatie is geopend in 2023 en er is veel animo, zegt initiatiefnemer Saïd Bouharrou van Maqbara (Arabisch voor ‘begraafplaats’). „Zowel van de eerste generatie als erna. En we begraven veel verschillende nationaliteiten.”

Bouharrou krijgt veel adviesvragen of hulpverzoeken van moskeeën of organisaties die begraafplaatsen in Nederland willen oprichten. „Zoveel, we kunnen ze niet allemaal faciliteren en uitnodigen. Wat we als rode draad zien: het wordt onderschat wat bij zo’n begraafplaats komt kijken.” Zijn dringende advies is dan ook dat mensen van die plannen een „serieuze businesscase” maken. Bijvoorbeeld: de grond wordt vaak duur verkocht door de gemeente. Om begraven nog enigszins betaalbaar te houden, moet de financiering van de begraafplaats goed geregeld worden, zegt Bouharrou. En het onderhoud kost ook geld. „Men denkt: bestemmingsplan wijzigen, we gaan met de pet rond en dan komt het wel goed. Dat is kort door de bocht.”

Men denkt: bestemmingsplan wijzigen, we gaan met de pet rond en dan komt het wel goed. Dat is te kort door de bocht gedacht

Saïd Bouharrou
initiatiefnemer van Maqbara

Maqbara heeft inmiddels een nieuw stuk grond gekocht voor een nieuwe begraafplaats, ergens in de Randstad. „We begraven in Arnhem best veel mensen uit die regio.” De locatie kan Bouharrou nog niet vertellen, tot het plan concreter is. Hij hoopt binnen anderhalf jaar open te kunnen gaan.

Ook Bouharrou ziet dat jongere generaties veel meer binding hebben met Nederland dan met landen als Turkije of Marokko. De coronapandemie heeft het bewustzijn vergroot. „In die tijd zijn ook mensen van de eerste generatie in Nederland begraven. De familieleden zien dat het prima is.” Volgens Bouharrou praat de jongere generatie tegenwoordig ook veel makkelijker met de oudere generatie over begraven worden in Nederland. „De oudere generatie wordt daar toch wel gevoeliger voor. Hun kinderen vinden het niet fijn dat ze hun ouders maar eens in het jaar, of eens in de twee jaar kunnen bezoeken in een ver land.”

Ook Amrino zegt dat door de coronacrisis een taboe is weggevallen. „Er is sindsdien veel meer het besef gekomen: waar wil ik eigenlijk begraven worden? Daarvoor werd daar niet over gepraat.”

**Betonnen graftombes** staan klaar voor gebruik in Tiel.

Huiverig

In Tiel komt plek voor vierduizend mensen, inclusief baby’s. Daarnaast komt er een rouwcentrum, in wat nu de moskee is. Het gebedshuis zelf verhuist naar een nieuwe locatie. Over ongeveer drie maanden, denkt Amrino, kan dan de eerste persoon begraven worden. Tot die tijd moet het terrein nog opgehoogd worden. Daarna worden alle grafkelders alvast ingegraven en afgesloten. Voor een begrafenis hoeft Bibin alleen de bovenste laag weg te halen. De betonnen kelders voorkomen verzakkingen. „Door alles nu alvast in de grond te stoppen, hebben we straks veel minder werk.”

De grafkelders komen in verschillende formaten. In de grotere blokken kan een kist, in de wat smallere blokken kunnen mensen die enkel in een kafan, een lijkwade, te ruste worden gelegd.

Gemeenten zijn meestal huiverig om grond vrij te maken voor islamitische begraafplaatsen, merkt Amrino. „Ze verschuilen zich erachter dat Nederland te klein is, dat er weinig grond beschikbaar is. Maar wat ons betreft hoeft er helemaal geen nieuwe grond uitgegeven te worden.” Het aantal crematies in Nederland is de afgelopen jaren toegenomen, ongeveer 67 procent van de overledenen wordt gecremeerd. Volgens Amrino komen daardoor algemene begraafplaatsen leger te staan, omdat grafrechten daarnaast verlopen en niet worden verlengd. Amrino: „Verkoop die begraafplaatsen aan ons, dan hoef je niks nieuws uit te geven.”

Amsterdamse ‘togadriehoek’ maakt zich zorgen: ‘Rechterlijke uitspraken afgedaan als mening’

admin
February 25, 2025
0

Hoofdofficier van justitie René de Beukelaer, president van de rechtbank van Amsterdam Bart van Meegen en deken van de orde van advocaten Jacqueline Schaap maken zich zorgen over de „afkalving van de rechtsstaat”, dat schrijven ze dinsdag in een opiniestuk in De Telegraaf.

Het gebeurt niet vaak dat deze beroepsgroep naar de media stapt. De vermoedelijke aanleiding voor hun oproep is de aangifte na online bedreiging van een Amsterdamse rechter. „Wij zoeken niet snel publiciteit”, schrijven de drie juristen in De Telegraaf, maar „togadragers worden bedreigd en rechterlijke uitspraken worden afgedaan als ook maar een mening”.

„Allemaal signalen dat het niet goed gaat met de rechtsstaat”, aldus het drietal. In het opiniestuk spreken ze burgers en politici aan op gedrag dat de rechtstaat zou ondermijnen.

Volgens de ’togadriehoek’ van Amsterdam is de balans tussen de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht verstoord geraakt. Hierdoor zouden officieren van justitie, rechters en advocaten minder goed hun werk kunnen doen. Die balans is juist nodig voor een goed werkende rechtsstaat, „om ervoor te zorgen dat niemand de absolute macht krijgt en zijn zin kan doordrijven”.

Related Posts