Mond-en-klauwzeer is gevreesde ziekte voor de veehouderij

In Duitsland is een uitbraak van mond-en-klauwzeer (mkz) vastgesteld. Nederland verbiedt tijdelijk het vervoer van vleeskalveren. Waarom? En welk gevaar dreigt er? Vijf vragen over de ziekte.

1
Wat is mond-en-klauwzeer?

„Het is een zeer besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door een virus”, zegt Aldo Dekker, die bij Wageningen Bioveterinary Research in Lelystad al bijna dertig jaar onderzoek naar de ziekte doet. De ziekte komt voor bij evenhoevige dieren: runderen, varkens, schapen, geiten, wilde zwijnen, herten, reeën en sommige dieren die in dierentuinen worden gehouden. Een behandeling is er niet. „Kenmerkend voor een besmetting zijn de blaren die zich op de tong en op de klauwen vormen. Dieren hebben ook koorts en eten minder”, zegt Dekker. Vooral runderen en varkens kunnen erg ziek worden. Bij runderen daalt de melkproductie fors. Jonge dieren kunnen aan de ziekte overlijden. Voor mensen is mkz ongevaarlijk – besmetting gebeurt zelden.

Van het virus bestaan zeven zogeheten serotypen. Bij de huidige uitbraak gaat het om een virus van serotype O. „Dat is een variant die vooral in het Midden-Oosten en Azië voorkomt”, zegt Dekker. Hoe het virus in Duitsland terecht is gekomen, is nog niet bekend.

2
Waar is de ziekte uitgebroken?

In Hönow, ten noordoosten van Berlijn, is op een bedrijf met waterbuffels een uitbraak van mond-en klauwzeer vastgesteld. Het Friedrich-Loeffler-Institut, het nationaal referentielaboratorium in Duitsland, heeft de besmetting op 10 januari bevestigd. In een persbericht schrijft het dat de laatste uitbraak in Duitsland in 1988 was, en in de deelstaat Niedersachsen plaatsvond. Volgens Duitse media zijn bij het bedrijf drie van de veertien waterbuffels aan de ziekte overleden. De andere elf dieren zijn geruimd.

Mkz is in de Europese Unie geclassificeerd als een categorie A-ziekte. Zo’n ziekte komt niet in de Europese Unie voor, en lidstaten zijn verplicht haar meteen uit te roeien. De Duitse overheid heeft in een zone van 1 kilometer om het besmette bedrijf alle evenhoevige dieren geruimd. Daarnaast is een 3-kilometer zone ingetekend waarin bedrijven worden onderzocht op aanwezigheid van het virus. In een 10-kilometer zone vindt dit onderzoek steekproefsgewijs plaats. In de hele deelstaat Brandenburg geldt een verbod op het transport van runderen, varkens, schapen, geiten en kamelen. Het verbod geldt ook voor hun lichaamsdelen en hun mest.


Lees ook

NVWA onderzoekt mogelijke import uit Duitse deelstaat Brandenburg na MKZ-uitbraak

Een dode waterbuffel op een boerderij in de Duitse deelstaat Brandenburg.

3
Bevindt het virus zich ook in Nederland?

Volgens het ministerie van Landbouw is dat niet waarschijnlijk, maar uit voorzorg laat het toch onderzoek doen. De aandacht richt zich vooralsnog op de 3.600 vleeskalveren die sinds 1 december (de besmetting van de waterbuffels vond weken voor de vaststelling ervan plaats) vanuit Brandenburg, via verzamelcentra in Duitsland, naar Nederland zijn vervoerd. De kalveren zijn op 125 bedrijven, verspreid over Nederland, terecht gekomen.

Vleeskalveren mogen voorlopig niet vervoerd worden, mits voor de slacht. Ook geldt er een bezoekersverbod voor vleeskalverbedrijven, met uitzondering van dierenartsen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) onderzoekt daarnaast of bedrijven met onder meer varkens, geiten of schapen „risicovolle contacten” hebben gehad. Bedrijven die recentelijk dieren of dierproducten uit Brandenburg hebben geïmporteerd, is verzocht dat te melden.

Sinds de grote mkz-uitbraak in 2001 zijn er nauwelijks meer uitbraken geweest in de EU

Aldo Dekker
onderzoeker

4
Wordt er gevaccineerd tegen mkz?

Sinds 1991 geldt in de EU een verbod op vaccinatie tegen mkz, zegt Aldo Dekker. De reden is voornamelijk economisch: andere landen willen evenhoevige dieren en hun producten niet importeren als ze gevaccineerd zijn. „Het is ook niet nodig, want de EU voert een strikt beleid om de ziekteverwekker buiten te houden”, zegt Dekker. Zo geldt een verbod voor de import op levende evenhoevige landbouwhuisdieren. Dierentuinen moeten geïmporteerde dieren controleren op allerlei ziekteverwekkers. „Sinds de grote mkz-uitbraak in 2001 zijn er nauwelijks meer uitbraken geweest in de EU.”

Wel laat Duitsland nu een noodvaccin samenstellen, als extra bescherming. Hoe zwaar de Duitse landbouw getroffen wordt is nog niet duidelijk. Het Duitse landbouwministerie verwacht dat export van melk, vlees en huiden lastiger zal worden. Zuid-Korea heeft al een verbod afgekondigd op de import van sommige varkensproducten uit Duitsland.

5
In 2001 was er een grote uitbraak van mkz in Nederland. Wat gebeurde er toen?

In februari 2001 dook het mkz-virus in het Verenigd Koninkrijk op. Drie weken na de constatering van de eerste besmetting in het zuidoosten van Engeland besloot de Nederlandse minister van Landbouw Laurens Jan Brinkhorst (D66) tot een vervoersverbod. Dat kon niet voorkomen dat het virus uitbrak op verschillende veebedrijven op en rond de Veluwe.

Op diverse locaties werd het vee geruimd, maar nieuwe uitbraken bleven komen. In april besloot de regering dat alle evenhoevigen – varkens, koeien en schapen – in de regio Noord-Veluwe moesten worden geruimd. Het besluit leidde tot hevige reacties van inwoners en boeren in de regio, met name in het dorp Kootwijkerbroek. De Mobiele Eenheid werd ingezet bij de ongeregeldheden in het Veluwse dorp, militairen moesten de uitvoer van vee uit het gebied voorkomen. Ondanks de protesten werden zo’n 300.000 dieren preventief geruimd. In het Verenigd Koninkrijk werden 6,45 miljoen dieren geruimd.

De gebeurtenissen lieten diepe sporen na in Kootwijkerbroek en omgeving. In 2020 kwam er een eind aan een lang juridisch proces toen de rechter constateerde dat de staat terecht tienduizenden dieren in Kootwijkerbroek had laten ruimen in 2001. De zaak was aangespannen door boeren uit het dorp.