De opvang van zogeheten derdelanders uit Oekraïne mag eerder stoppen dan de opvang van andere vluchtelingen uit Oekraïne. Dat heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie donderdag bepaald. Het besluit volgt op het advies van de advocaat-generaal van het Europese Hof. Die beoordeelde het Nederlandse beleid ten aanzien van derdelanders al als rechtmatig.
Derdelanders zijn mensen die voor de Russische inval in Oekraïne een tijdelijke verblijfsvergunning hadden in dat land en op de vlucht sloegen naar Nederland. Door de Richtlijn Tijdelijke Bescherming van de Europese Unie, die vlak na de Russische invasie inging, konden vluchtelingen uit Oekraïne tijdelijk bescherming krijgen in Nederland.
In maart 2022 besloot de toenmalige staatssecretaris Eric van der Burg (VVD) dat naast Oekraïners ook derdelanders recht op opvang en asiel hebben. Het ging hierbij om mensen die voor 19 juli 2022 naar Nederland kwamen. In het voorjaar van 2024 verbleven 2.400 derdelanders in Nederland.
Begin dit jaar oordeelde de Raad van State dat de bescherming van derdelanders mocht vervallen per 4 maart 2024. De rechtbanken in Haarlem, Den Bosch en Roermond bleven de beschermingsregel op een andere manier uitleggen, waardoor de juridische discussie omtrent de richtlijnen bleef aanhouden. De rechtbank in Amsterdam en de Raad van State stelden vervolgens aanvullende vragen aan het Europese Hof van Justitie in Luxemburg.
Tot de uitspraak behielden de derdelanders het recht op opvang en voorzieningen, en mochten ze blijven werken in Nederland. Het oordeel van de Raad van State was tot die tijd namelijk bevroren. Op de verblijfsbewijzen van de derdelanders die onder deze bevriezing stonden, staat een geldigheid tot 4 maart 2025, schrijft de Rijksoverheid.
Op basis van de uitspraak gaat de Immigratie en Naturalisatiedienst IND een inschatting maken „om uitvoering te geven aan het arrest en de systemen aan te passen op een manier die recht doet aan [de] (juridische) situatie van deze groep derdelanders”. Het is daarmee nog niet duidelijk wat het effect van de uitspraak precies is.
Lees ook
Zijn ‘derdelanders’ uit Oekraïne nu wel of niet principieel gelijk aan oorlogsvluchtelingen?
Het is een grote belofte uit het regeerprogramma: het kabinet-Schoof gaat voor „het strengste asielregime ooit”. Ruim vijf maanden na het aantreden van het radicaal-rechtse kabinet neemt minister Marjolein Faber (Asiel, PVV) vrijdag bij de ministerraad een eerste serieuze stap in die richting. Ze presenteert drie wetsvoorstellen die het asielstelsel ingrijpend moeten veranderen: een asielnoodmaatregelenwet, een tweestatusstelsel en terugkeer en vreemdelingenbewaring. Daarna moet de Raad van State een spoedadvies geven.
Met de asielnoodmaatregelenwet moet onder meer de permanente asielvergunning worden afgeschaft en de geldigheidsduur van de tijdelijke vergunning wordt verkort van vijf naar drie jaar. En het tweestatusstelsel wordt opnieuw ingevoerd. Dat maakt onderscheid tussen mensen die vluchten vanwege bijvoorbeeld hun religie of geaardheid (de a-status) en mensen die door oorlog en ander geweld op drift raken (de b-status). Voor de laatste groep kunnen strengere eisen worden gesteld aan gezinshereniging, een kwestie waarover het kabinet-Rutte III is gevallen.
Het tweestatusstelsel leidt alleen maar tot extra ellende, waarom zou je dat willen?
Het ministerie van Faber, Asiel en Migratie, verwacht dat driekwart van de mensen die een b-status krijgen naar de rechter stapt om de ‘betere’ vluchtelingenstatus te verkrijgen, blijkt uit brieven van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State en de Raad voor de rechtspraak die eerder deze maand naar het ministerie zijn verstuurd. Dit doorprocederen was begin deze eeuw juist reden om het tweestatusstelsel af te schaffen, om de Immigratie-en Naturalisatiedienst en rechtspraak veel werk te besparen.
Job Cohen, die vanaf 1998 als staatssecretaris van Justitie (PvdA) de asielprocedure hervormde, noemt het dan ook „onbegrijpelijk” dat Faber heil ziet in het tweestatusstelsel. „Dat leidt alleen maar tot extra ellende, waarom zou je dat doen?”
Zorgen
De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State en de Raad voor de rechtspraak verwachten dat overbelaste rechtbanken met nog meer zaken zullen worden geconfronteerd. Ze willen dat de minister pas op de plaats maakt met de asielwetten.
Maar Faber heeft haast. Zo zet PVV-leider Geert Wilders haar al zeker anderhalve maand publiekelijk onder druk om over de brug te komen met de wetsvoorstellen. In haar streven hiernaar te handelen, kiest ze voor een weinig transparante wetsaanpak. Zo hield ze eind vorige maand een ongebruikelijke vertrouwelijke en selectieve consultatieronde, in plaats van een openbare internetconsultatie, waarbij ook burgers en maatschappelijke organisaties hun mening kunnen geven.
Uit navraag van NRC blijkt dat het Centraal Orgaan opvang asielzoekers – een van de belangrijkste uitvoeringsorganisaties binnen het asielstelsel – niet om advies over de wetsvoorstellen is gevraagd. „Dit is niet gebruikelijk”, schrijft een landelijk woordvoerder. Herinvoering van het tweestatusstelsel zal namelijk „gevolgen voor de opvang hebben, vanwege de verwachting dat veel mensen zullen doorprocederen en dus langer in de opvang zullen verblijven. Over de asielnoodmatregelenwet schrijft de uitvoeringsorganisatie dat het voorstel haar ,,indirect raakt”. Ook de Adviesraad Migratie is niet om advies gevraagd, terwijl dit wel door de wet wordt voorgeschreven.
Faber koos voor een vertrouwelijke en selectieve consultatieronde, in plaats van een openbare, waarbij ook burgers worden betrokken
Door de consultatie vertrouwelijk te houden, is niet duidelijk welke organisaties door Faber werden gevraagd om hun licht over de wetsvoorstellen te laten schijnen. De consultatie duurde bovendien een week, in plaats van de gebruikelijke vier tot twaalf.
Daar zijn de Nederlandse Orde van Advocaten en vertegenwoordigers van bestuursrechters van geschrokken, zo bleek uit hun consultatiereacties. Een schoffering van „degenen die onderdeel uitmaken van de rechtsstaat”, schreef de Orde.
Een vooruitlopende opmerking over het mogelijk niet halen van deze zeer korte termijn, viel niet in goede aarde. Faber schreef dat ze dit zou opvatten alsof de organisaties „er geen prijs op stellen te adviseren over de conceptwetsvoorstellen”, memoreert Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak. De juristen menen dat hun de mogelijkheid van „een serieuze en zorgvuldige advisering” is ontnomen, al heeft Naves aangekondigd half januari alsnog met een uitgebreider advies te komen.
Dat er „geen uitgebreide consultatie” heeft plaatsgevonden, schrijft het ministerie in een mail aan NRC komt omdat de wetsvoorstellen „snel tot stand [moeten] komen”. Voor de „zorgvuldigheid” zijn daarom „een beperkt aantal organisaties” om advies gevraagd.
Razendsnel
Dat de juridische wereld bezorgd reageert, duidt op wetsvoorstellen die vanuit het departement werden geschreven – waarbij uitvoeringsorganisaties en andere belanghebbenen nauwelijks worden betrokken in de voorgenomen wijzigingen.
En dat is niet zonder risico’s, waarschuwt Cohen. Bij zijn aantreden als staatssecretaris onder het kabinet-Kok II kreeg hij de opdracht het asielstelsel te veranderen. Een eerdere wijziging van de vreemdelingenwet, vier jaar daarvoor, mislukte. „Juist omdat die wetswijziging uitsluitend binnen het ministerie werd geschreven: met de uitvoerders was helemaal niet overlegd”, vertelt hij.
Ook Cohen moest vaart maken. De afspraak was dat de nieuwe wet op 1 januari 2001 zou ingaan. Zijn ambtenaren adviseerden tegen. „Nou, toen heb ik dat voor de poort van de hel in het kabinet weggesleept.” Hoewel toenmalig premier Wim Kok „enorm kon knorren, ook hierover”, ging hij akkoord met drie maanden uitstel.
Allerlei betrokkenen (van asieladvocaten tot vluchtelingenorganisaties) mochten toen alsnog meedenken. En voor advies werden zoveel mogelijk instanties aangeschreven. Volgens Cohen is dat de crux van een succesvolle stelselwijziging. Het tweestatusstelsel werd afgeschaft en de asielprocedure moest sneller en soberder.
Uiteindelijk werd de nieuwe Vreemdelingenwet in „razendsnel tempo” bedacht, geschreven en ingevoerd. „In tweeënhalf jaar”, glimlacht Cohen. Het hielp dat het kabinet in de Tweede en Eerste Kamer een meerderheid had. Faber lijkt de drie wetsvoorstellen binnen twee maanden te hebben opgetuigd, nu is het de vraag hoe snel beide Kamers akkoord gaan. Zeker is dat het kabinet in de senaat acht zetels tekortkomt.
Lees ook
‘Dit lost problemen niet op’, zegt Job Cohen over plan onderscheid te maken tussen vluchtelingen
PVV
Er is een aanzienlijke kans dat de eerste drie wetsvoorstellen van Faber in het eerste kwartaal van volgend jaar naar de Tweede Kamer kunnen. De Raad van State staat „zeer welwillend” tegenover het verzoek om een spoedadvies, laat een woordvoerder weten. Voor ingewikkelde wetten als die van Faber komt dit neer op een behandelingstermijn van ongeveer zes weken, in plaats van de gebruikelijke drie maanden. Met de kerstperiode en jaarwisseling in aantocht betekent dit dat het advies medio februari kan worden verwacht.
Dat het slagen van deze asielwetsvoorstellen hoofdfactor zijn voor PVV-deelname aan het kabinet, bleek ook zondag weer. Wilders schreef op X dat hij wil dat de asielwetten „zonder gedoe en tegenkracht” door de ministerraad komen. „Anders wordt het erg lastig”, zinspeelde hij opnieuw op een kabinetsval.
Nog voor zijn terugkeer naar het Witte Huis, volgende maand, hebben Donald Trump en zijn belangrijkste informele adviseur Elon Musk de VS in een potentiële begrotingscrisis gestort. Woensdag wisten de president-elect en de techmiljardair binnen een paar uur een zwaarbevochten financieel akkoord te torpederen, dat de Republikeinen en Democraten in het Congres net hadden bereikt.
De federale overheid kan hierdoor in de nacht van vrijdag op zaterdag zonder geld komen te zitten en in ‘shutdown’ gaan. Bij zo’n sluiting komen niet-essentiële overheidstaken stil te liggen, van het openhouden van nationale parken tot de uitbetaling van ambtenarensalarissen en uitkeringen.
Hoewel shutdowns vast onderdeel uitmaken van het Washingtonse onderhandelingsspel, blijft het vaak bij dreigen. Al ze al echt optreden, duren ze zelden langer dan enkele dagen. Bij de bevolking zijn ze impopulair en beide partijen zijn beducht er de schuld voor te krijgen.
Lapwetje
Dat op de valreep van het kalenderjaar een shutdown dreigt, komt doordat het Congres het al het hele jaar niet eens kan worden over een volwaardige begroting voor 2024. Republikeinen, die het Huis van Afgevaardigden beheersen, en Democraten, die nu nog een meerderheid hebben in de Senaat, moeten elke paar maanden een lapwetje aannemen ter financiering van de overheid. Kort voor het Kerstreces bereikten beide partijen dinsdag een akkoord over zo’n continuing resolution, lopend tot 14 maart 2025.
Dit zou voorlopig de laatste zijn: begin januari keert het Congres terug in zijn nieuwe samenstelling, waarin de Republikeinen in beide kamers een meerderheid hebben. Trump en zijn partij kunnen dan de begroting krijgen die ze zelf wensen.
Bij de bevolking zijn ‘shutdowns’ impopulair, beide partijen zijn beducht er de schuld voor te krijgen
Tot die tijd moet nog worden samengewerkt met Democraten. De Republikeinse Huis-voorzitter Mike Johnson dacht dat hij van Trump groen licht had om namens zijn fractie een compromis te sluiten. Maar toen hij dinsdagavond laat het wetsvoorstel vrijgaf, bleek dit vooral buiten Musk gerekend.
Samen met de meest radicale Republikeinen in het Huis begon de techondernemer meteen te schieten op het bereikte compromis. Ze namen vooral de forse loonsverhoging die de volksvertegenwoordigers zichzelf wilden geven (de eerste sinds 2009) onder vuur, net als de 8 miljard dollar voor een nieuw footballstadion in de hoofdstad. Dit soort specifieke uitgaven worden in Washingtons jargon neerbuigend ‘pork’ genoemd. Ze zijn echter ook een vertrouwd smeermiddel bij het smeden van wetgevende compromissen.
Megabezuinigingen
Musk heeft echter andere belangen. Hij was dit najaar met 250 miljoen dollar Trumps belangrijkste donateur en is in ruil voor zijn steun aangesteld als hoofd van een niet-bestaand ‘ministerie’ dat fors moet gaan snijden in de overheidsbegroting. Dit zogenoemde Departement voor Overheidsefficiëntie (DOGE) moet circa 2.000 miljard dollar aan bezuinigingen gaan vinden.
Wil DOGE dat bedrag halen, dan lijkt een botsing met het nieuw gekozen Congres onvermijdelijk. Het grootste deel van de begroting gaat op aan sociale zekerheid, zorgregelingen Medicare en Medicaid, veteranenpensioenen en defensie. Hierin snijden is voor politici van elke partij electoraal riskant.
Lees ook
De missie van Musk is al geslaagd, nog voordat hij ‘Minister van Minder’ is
Trump heeft de saneringsoperatie echter nodig, omdat hij óók beloofd heeft de massale belastingverlagingen uit zijn eerste termijn te verlengen. Deze Tax Cuts and Jobs Act heeft sinds zijn invoering in 2017 met name de belastingdruk verlaagd van grote bedrijven en de allerrijkste Amerikanen, van wie vele dit jaar net als Musk fors doneerden aan Trumps campagne. De aankomende president wil de wet, die eind 2025 afloopt, daarom graag verlengen. Dat zou echter ook een extra gat van 4.000 miljard dollar slaan in de begroting, waar de VS nu al een tekort opvoeren van circa 2.000 miljard dollar.
In opmaat naar deze strijd met het Congres zet Musk alvast druk op de Republikeinen. Om kwart over vier in de Amerikaanse ochtend schreef hij woensdag op zijn eigen sociale medium X dat „deze wet niet aangenomen mag worden”, gevolgd door nog tientallen dreigtweets.
Musk beloofde dat „elke Republikein die voor deze wet stemt” uitgedaagd zal worden bij de volgende Republikeinse voorverkiezingen
Musk beloofde dat „elke Republikein die voor deze wet stemt” uitgedaagd zal worden bij de Republikeinse voorverkiezingen voorafgaand aan de volgende Congresverkiezingen, eind 2026. Dit werd uitgelegd als dreigement van de topman om de campagne van zulke trumpistische uitdagers ook financieel te steunen. Voor Musk zijn miljoenendonaties kleingeld: sinds Trumps zege is het geschatte vermogen van de rijkste man ter wereld met sprongen gestegen, tot circa 450 miljard dollar.
De ene na de andere Republikein nam fluks afstand van het wetsvoorstel. Toen dit ’s avonds eenmaal politiek gesneuveld bleek, tweette Musk triomfantelijk: „Vox populi, vox dei.”
Afleidingsmanoeuvre
De in tegenstelling tot Musk wél democratisch gekozen J.D. Vance en Trump lijken echter minder overtuigd dat Amerikanen zitten te wachten op een shutdown vlak voor de feestdagen. Zij plaatsten woensdagochtend een verklaring op X waarin ook zij klaagden dat er in de onderhandelingen te veel was weggegeven aan de Democraten. De Republikeinen, stelden ze in kapitalen, moesten eindelijk eens „slim en taai” worden. „Als de Democraten dreigen dat de overheid op slot gaat als we ze niet alles geven wat zij willen, dan moeten we kijken of ze bluffen.”
Maar de president en zijn running mate stelden ook meteen een uitweg uit de impasse voor: ophoging van het schuldenplafond. Op die manier hoeft de overheid niet op slot, stelden ze, maar is er ook geen lapbegroting nodig. Dit leek vooral een afleidingsmanoeuvre: ook over het schuldenplafond wordt in Washington ritueel strijd gevoerd, maar ophoging is pas in juni 2025 weer aan de orde – als Trump al president is.
Lees ook
Een miljardair en een zakenvrouw bereiden de lancering van ‘Trump-II’ voor
De Democraten probeerden de schuld voor de chaos bij de tegenpartij te leggen. De Democratische senator Chris Murphy stelde dat zijn partij niet moet ingaan op de Republikeinse voorstellen om over het schuldenplafond te gaan praten. „Trump wil dat Democraten instemmen met ophoging, zodat ze straks zonder problemen hun enorme belastingverlaging voor het bedrijfsleven en miljardairs kunnen doorvoeren.”
Nieuwe realiteit
Het Witte Huis liet een verklaring uitgaan waarin president Joe Biden de Republikeinen opriep „op te houden met het spelen van politieke spelletjes met dit compromis, anders zullen ze hardwerkende Amerikanen pijn doen en het land met instabiliteit opzadelen”.
Al in Bidens slotweken tekent zich echter een nieuwe politieke realiteit af. In de Verenigde Staten van zijn opvolger kan de topman van ’s lands grootste stekkerautomaker en raketonderneming met een paar berichten op zijn eigen sociale medium de gekozen volksvertegenwoordiging zijn wil opleggen.
Twee politieagenten die werden vervolgd wegens het mishandelen van een coronademonstrant in 2021, werden deze donderdag door de rechtbank Midden-Nederland vrijgesproken. De rechters oordelen dat de agenten rechtmatig „binnen het kader van de geweldsinstructie” tegen de demonstrant optraden.
„Ze waren in het heetst van de strijd terecht in de veronderstelling dat de demonstrant agressief en gevaarlijk was en dat hun manier van ingrijpen nodig was voor de aanhouding”, aldus de rechtbank.
Tijdens een zitting vorige maand liet het Openbaar Ministerie weten dat de twee verdachten, twee 38-jarige politieagenten (een ME’er uit Rotterdam en een hondengeleider uit Den Haag) disproportioneel veel geweld zouden hebben toegepast bij de aanhouding van een 39-jarige man. Deze man, Tim, bedreigde agenten met een startkabel tijdens een demonstratie op het Malieveld op 14 maart 2021.
De man bedreigde agenten met een startkabel tijdens een grimmige demonstratie op het Haagse Malieveld
Tegen de hondengeleider had het OM een taakstraf van twintig uur geëist. Hij had zijn hond laten bijten toen Tim al op zijn buik was gaan liggen en geen verzet meer bood. Bij de ME’er hield het OM er rekening mee dat hij reageerde op een situatie die door een collega werd veroorzaakt. Het OM vroeg hem schuldig te verklaren zonder strafoplegging.
De gebeurtenissen speelden zich af tijdens een grimmige demonstratie tegen de coronamaatregelen in Den Haag. Er werden onder andere stenen en vuurwerk naar de politie gegooid. „De politie waarschuwde meerdere keren dat geweld gebruikt zou worden als men zou blijven, daar werd geen gehoor aangegeven. Vanaf dat moment kregen ook de ME en hondengeleiders de opdracht op te treden”, aldus de rechtbank.
Hond
De rechtbank realiseert zich dat de aanhouding voor demonstrant Tim „heftig” was. „Maar hij had de mogelijkheid om weg te gaan, zoals ook meerdere keren luid en duidelijk werd gevorderd. In plaats daarvan zocht hij de confrontatie en gebruikte hij geweld tegen de politie. De hondengeleider en de ME’er konden niet weg. Van hen wordt immers verwacht dat zij in een situatie zoals deze juist optreden.”
Verder oordeelde de rechtbank dat de agenten in de gegeven omstandigheden „op rechtmatige wijze” hebben gehandeld. „De rechtbank heeft het bewuste moment vanuit veel verschillende gezichtspunten kunnen bekijken. Zo zijn er veel beelden, waaronder filmpjes van omstanders, én van de bodycam die de hondengeleider zelf droeg. Daarnaast zijn er veel getuigenverklaringen.”
Sinds juli 2022 behandelt één rechtbank in Nederland strafzaken tegen politieagenten wegens onrechtmatige geweldstoepassing: de zogeheten Blauwe Kamer van de rechtbank Midden-Nederland. Die toetst zaken aan nieuwe wettelijke regels voor de beoordeling van geweldsaanwending door opsporingsambtenaren. Tot nu toe heeft de Blauwe Kamer in verreweg de meeste vonnissen verdachte agenten vrijgesproken.
Lees ook
Ging agent Mirza C. te ver met het gebruik van zijn wapenstok? Een speciale rechtbank buigt zich over dit soort strafzaken
