Wat staat vrede in Oost-Congo in de weg?

De oorlog in Oost-Congo, een van de meest langdurige en verwoestende conflicten in Afrika, gaat onverminderd door. Afgelopen weekend mislukten bemiddelingspogingen door Angola waarbij de Congolese president Félix Tshisekedi en zijn Rwandese ambtgenoot Paul Kagame een akkoord zouden sluiten. Kagame kwam echter niet opdagen in Luanda, waar de ontmoeting zou plaatsvinden.

Het struikelblok lijkt de rol van de door Rwanda gesteunde strijdgroep M23 in Oost-Congo. Rwanda liet een deal afspringen door de eis te stellen dat Congo besprekingen begint met M23, wat Tshisekedi altijd heeft geweigerd. Maar volgens Stephanie Wolters van het Zuid-Afrikaanse Instituut voor Internationale zaken is dat een drogreden van Rwanda. „Bij het overleg in Angola speelde M23 geen rol, daarover zijn parallelle besprekingen. Alleen de terugtrekking van de Rwandese soldaten en de ontmantelingen van de anti-Rwandese rebellengroep de FDLR lag op tafel.”

Rwanda’s bemoeienis met Oost-Congo is uitgelopen op een permanente bezetting van het grondstofrijke gebied en nu blokkeert het een akkoord over terugtrekking van zijn troepen, aldus Wolters. „Sinds Rwandese soldaten drie jaar geleden Oost-Congo binnenvielen, vindt er op grote schaal verwoesting plaats met honderdduizenden ontheemden als gevolg. Rwanda reageert niet op internationale druk, waardoor de oorlog doorgaat.”

De president van Rwanda, Paul Kagame, hier op een bijeenkomst in Kigali, kwam niet opdagen bij een gesprek met de Congolese president. Foto Jean Bizimana

Hoewel de M23 niet de enige gewapende groep in de regio is, geldt deze wel als het meest bedreigend voor de regering van Tshisekedi. De groep – Mouvement du 23-Mars – heeft het meeste grondgebied in handen en omsingelt de regionale hoofdstad Goma. Ze zegt de belangen te verdedigen van de Tutsi’s. Die bevolkingsgroep, aanwezig in talrijke landen van het gebied van de Grote Meren, heeft Kagame mede aan de macht geholpen. In juli kwam een staakt-het-vuren tussen M23 en het Congolese leger tot stand, een bestand dat echter herhaaldelijk werd geschonden. Sinds enkele dagen laaien de gevechten op.

Ontmanteling rebellengroep

Tussen november 2023 en augustus 2024 breidde de M23 zijn grondgebied met meer dan 70 procent uit, volgens een rapport van VN-experts. Rwanda heeft meer dan drieduizend militairen gestationeerd in Oost-Congo, mogelijk meer dan de strijders van M23, zeggen bronnen bij de VN. Er opereren VN- en andere vredestroepen en westerse huurlingen, maar M23 en het Rwandese leger vormen de best bewapende en effectieve strijdmacht in Oost-Congo, beter dan het Congolese leger zelf.

Een andere eis van Rwanda is de ontmanteling van een anti-Rwandese rebellengroep, de FDLR, die stamt uit de tijd van de genocide in Rwanda in 1994. De nazaten van deze anti-Tutsi strijders vormen een kleine groep van zeshonderd tot duizend soldaten, die vaak samenwerken met het Congolese leger bij de ontginning van grondstoffen. Kagame gebruikt die groep als voorwendsel voor de Rwandese aanwezigheid in Congo, maar volgens militaire waarnemers vormt de FDLR nauwelijks nog een gevaar voor Rwanda. „In de afgelopen jaren is nog niet één Rwandees omgekomen door acties van de FDLR, het is Congo dat de zwaarste klappen krijgt”, zegt Wolters.

Kagame en Tshisekedi beschimpen en bedreigen elkaar en geen buitenlands staatshoofd kan ze bijeen brengen. Tshisekedi vergeleek tijdens de verkiezingscampagnes in 2022 Kagame met Hitler en zei: „Ik beloof dat hij zal eindigen als Hitler”. Bij een topconferentie in oktober in Parijs slaagde de Franse president Emmanuel Macron er niet in beide kemphanen tot een handdruk te bewegen. Bij de VN in New York zei Tshisekedi in een toespraak dat een oorlog met Rwanda nu mogelijk is, waarop Kagame hem antwoordde dat zijn land daar klaar voor is.

Amerikaanse diplomaten zijn achter de schermen zeer betrokken bij pogingen de ruzieënde leiders bijeen te brengen. Zij hadden, zo vertelt een diplomatieke bron, gehoopt dat Rwanda over de streep kon worden gehaald met de belofte de FDLR te elimineren. Washington hoopt daarmee de FDLR als voorwendsel van Rwanda’s aanwezigheid in Congo weg te nemen. „Maar Kagame heeft zich ingegraven en geeft geen duimbreed prijs”, aldus Wolters.

Concurrentie om mineralen

Rwanda mengt zich al dertig jaar in de situatie in Oost-Congo. In 2012 nam de M23 Goma in, maar toen moest de strijdgroep door grote westerse druk op Kigali inbinden en trok Rwanda zich terug. Hoewel westerse landen de Rwandese inmenging hebben veroordeeld, blijft dit keer dergelijke druk afwezig.

Congo heeft vier keer de omvang van Frankrijk, maar minder verharde wegen dan Luxemburg. Volgens VN-experts en mensenrechtenorganisaties is de strijd om mineralen een van de belangrijkste oorzaken van conflicten. Congo is in potentie het rijkste land van Afrika. De binnenvallende legers hebben daar altijd van geprofiteerd. Volgens de VN financiert de Rwandese president zijn oorlogsuitgaven met de opbrengst van Congolese diamanten, goud en coltan (een soort erts), en ook de president van Oeganda, Yoweri Museveni, laat zijn officieren rijkelijk delen in de winsten van de handel in diamanten, goud, tantaal, niobium, koffie en hout.

Congo, Oeganda en Rwanda zijn in hun handelsverkeer dus innig met elkaar verbonden. De Oost-Congolese plaatsen Bunagana en Goma zijn de drukste grensovergangen van Afrika. Congo zelf haalt vooralsnog weinig profijt uit zijn eigen grondstofsituatie. Maar op de lange termijn kan dat veranderen. De sleutel voor een overgang naar een groene wereldeconomie ligt in de rijke bodemschat van Congo, niet in Rwanda. Daarom was de Amerikaanse president Joe Biden eerder deze maand in Angola wegens de aanleg van een regionale spoorlijn om die grondstoffen te exporteren. En daarom berekent Tshisekedi dat Bidens opvolger Donald Trump met een blik op belangen in de toekomst op Congo gaat wedden.

Delen





Mail de redactie