Toen Philips, nu ASML: Brabantse dorpen zetten zich schrap voor een ingrijpende ‘schaalsprong’

De ‘jambuurt’ in Eersel heeft brede straten en veel groen. Begin jaren zeventig, vertelt Jeanne Adriaans tijdens een rondje door haar dorp, werden hier de eerste nieuwbouwwijken gebouwd. Niet voor „de gewone mensen uit Eersel”, zegt ze, want die konden zich daar geen woning veroorloven. De bewoners van De Molenakkers, zoals de wijk echt heet, hadden zo veel voor hun huis betaald dat ze geen geld meer hadden voor een plak kaas op hun boterham – alleen voor jam. Zo ging althans het verhaal in het dorp, waar de nieuwe aanwas aanvankelijk met argusogen werd bekeken.

Niet eerder had Eersel, ten zuidwesten van Eindhoven, te maken gehad met zoveel nieuwkomers. De bouw van deze buurt had alles te maken met de bedrijvigheid in de Lichtstad: het waren vooral leidinggevenden van grote ondernemingen als Philips die in de Molenakkers kwamen wonen.

De geschiedenis in Zuidoost-Brabant lijkt zich te herhalen, met één groot verschil. Door de industrialisatie, met Philips voorop, groeide het gebied destijds geleidelijk. Nu gaat het sneller: dankzij de florerende hightechsector met chipmachinegigant ASML als kartrekker, staat Brainport, zoals de regio zich noemt, voor een ‘schaalsprong’.

Dat moet geen sprong in het diepe worden. Daarom maakten 21 gemeenten uit het gebied vorig jaar een voorlopige maar niet vrijblijvende verdeling van de verwachte honderdduizend woningen, die tot aan 2040 in de regio moeten komen, onder anderen om 72.000 nieuwe arbeidskrachten op te vangen. Waarbij ook dorpen die niet direct naast Eindhoven liggen flink zullen groeien.

Kansen

Zoals Eersel, de volgende halte van de buslijn die ASML-medewerkers vanuit Eindhoven naar hun werk in Veldhoven brengt. Het dorp van Adriaans vormt samen met de kleinere buren Duizel, Knegsel, Steensel, Vessem en Wintelre de gemeente Eersel. Daar staan nu negenduizend woningen, een aantal waar volgens de regionale verdeling nog 5.500 stuks bij zouden komen tot aan 2040.

De schaalsprong biedt kansen voor Eersel, vindt het college van burgemeester en wethouders. Zoals de ontwikkeling van het openbaar vervoer. Of een groter woningaanbod voor jongeren die in hun dorp willen blijven. En behoud of uitbreiding van voorzieningen als de basisschool, huisarts en voetbalvereniging, die tien jaar geleden vanwege krimp nog onder druk stonden.

De gemeenteraad is kritisch over de plannen en dwong een alternatief scenario af: de helft van het oorspronkelijke aantal woningen, 2.750 dus.

Dat is nog veel te veel voor Jeanne Adriaans, opererend als raadslid in een solofractie onder de naam Kernbeleid. Zij wil de bouw van 1.100 woningen tot aan 2040, vooral voor senioren, ook al kent ze jongeren die bij gebrek aan beter in een schuur bij een boer wonen.

Hoe zorg je ervoor dat je niet twee dorpen krijgt, het oude en het nieuwe?

Dat haar moeder, oma en overgrootmoeder uit hetzelfde dorp kwamen, maakt Adriaans een „volledige Eerselse in vrouwelijke lijn”, vertelt ze met trots, terwijl ze over de pittoreske dorpsmarkt rijdt. Daar staat naast de Mariakapel een bronzen beeldje van een boer met een petje op en zijn handen op zijn rug. Het is ‘de contente mens’, symbolisch voor de volksaard in De Kempen. Hoewel dat gebied waar Eersel ligt lange tijd achtergesteld was, waren de keuterboeren tevreden met hun simpele leven op de schrale zandgronden. Tegenwoordig is het hier goed toeven: Eersel staat op plaats tien in het CBS-onderzoek naar ‘brede welvaart’ dat deze week werd gepubliceerd.

Dat Adriaans zo uitgesproken is, past volgens haar niet bij de grensstreek, die tegen België aan ligt. „Kempenaren vinden dat het wel gezellig moet blijven. En iedereen moet ongeveer hetzelfde zijn. Men houdt niet van vreemde dingen.” Op inspraakavonden van de gemeente uitten bewoners vooral hun zorgen over het verdwijnen van het dorps karakter, een van de argumenten van Adriaans tegen de schaalsprong.

Wat dat volgens haar is? „Dat je als je naar de enige friettent in het dorp gaat altijd bekenden tegenkomt. Dat als je een kind ziet fietsen, je weet wie de opa en oma zijn. En als bewoners iemand niet kennen, de vraag volgt: van wie ben je er inne?” Oftewel: uit welke familie kom jij? Waar het op neerkomt, is dat Eersel geen ASML-dorp wil worden, zoals bijvoorbeeld Veldhoven waar veel expats wonen.

Drie keer zo groot

Een plek die net als Eersel is aangewezen om uit te breiden, is Maarheeze, een forenzendorp in de gemeente Cranendonck, nabij Limburg. Het heeft geen pittoreske markt zoals Eersel, maar wel een eigen treinstation. Bovendien ligt het dorp sinds eind jaren zestig aan de A2. Onder de snelweg langs, dwars door Maarheeze, loopt de rijksweg die Eindhoven en Weert vroeger met elkaar verbond. Daarom heeft Maarheeze nog altijd een tankstation midden in het dorp.

Door die gunstige ligging zou Maarheeze volgens de regionale verdeling ongeveer vierduizend woningen kunnen bouwen tot 2040. Dat is het merendeel van de 7.350 woningen die voor de hele ‘A2-regio’ worden genoemd. Maarheeze zou bijna drie keer zo groot worden, want het telt nu iets meer dan tweeduizend woningen. Een kans, vindt de gemeente, want het dorp vergrijst en van doorstroming op de woningmarkt is nauwelijks sprake. Om Maarheeze levendig te houden, moeten jongeren er ook kunnen wonen.

Zoals Robin Bijnen (16), die net een zak zachte puntjes in de supermarkt heeft gehaald. Hij zou het niet erg vinden als het dorp twee of drie keer zo groot wordt. Zodra Bijnen gaat studeren, is de kans groot dat hij een woning in Maarheeze gaat zoeken. „Zolang het maar geen stad wordt. Het is hier erg gezellig”, zegt de scholier, die drie jaar geleden in het dorp kwam wonen.

Ik vind het helemaal niet erg als het dorp groeit. Als het azc maar niet groter wordt

Een supermarktmedewerker komt naast Bijnen staan. „Ik ben zijn moeder”, lacht Miranda Overdulve (51). Wat zij van de voorgenomen woningbouw vindt? „Wij hebben er zelf mee te maken gehad. In 2021 kwam ik op straat te staan na de beëindiging van een relatie. Toen kwamen we op de urgentielijst. Het huis waar wij nu wonen was eigenlijk bedoeld voor asielzoekers. Ik vind het helemaal niet erg als het dorp groeit. Als het azc maar niet groter wordt”, zegt Overdulve, waarmee ze verwijst naar het nabijgelegen asielzoekerscentrum Budel waar beide dorpen overlast van ervaren.

Langs de enige basisschool van het dorp wandelt Willemien (68, liever geen achternaam, ze wil niet herkend worden). Ze verhuisde veertig jaar geleden van De Kempen naar Maarheeze en kreeg vier dochters, die allemaal, voordat de woningcrisis losbarstte, een huis konden kopen in het dorp zelf of in de buurt. Willemien hoopt dat jongeren in Maarheeze willen blijven. „Dit moet blijven bestaan”, zegt de gepensioneerde onderwijzer over de basisschool waar drie van haar kleinkinderen op zitten.

Onder andere dorpelingen heerst scepsis. Ze zijn niet tegen groei, maar hebben weinig vertrouwen in de gemeente Cranendonck. In Maarheeze, zeggen ze, wordt al jaren gewerkt aan een nieuwbouwwijk die nog steeds niet af is. Hoe gaat de gemeente dan mogelijk nog eens duizenden woningen bouwen? En wanneer krijgen bewoners de kans hun mening te geven over de schaalsprong?

Dorpshart

Dat laatste gaat komend jaar gebeuren, belooft wethouder Karel Boonen van wonen (Cranendonck Actief!). Dan besluit de gemeente hoeveel woningen er daadwerkelijk bij komen. Maar groei betekent veel meer voor een dorp als Maarheeze, legt Boonen uit. „We hebben nu een aantal winkels, een gemeenschapsvoorziening en een school. Maar daar moet je misschien een tweede bij doen. Of op een andere plek leggen, dat dan het nieuwe dorpshart wordt. En hoe zorg je ervoor dat je niet twee dorpen krijgt, het oude en het nieuwe?”

Naast het treinstation in Maarheeze, op het bedrijventerrein dat de gemeente in het vizier heeft voor woningbouw, is de erfenis van Philips zichtbaar. Afgelopen zomer vertrok Signify, de vroegere lichtdivisie van Philips, daar uit de fabriek die het elektronicaconcern ooit in 1954 bouwde. Sinds de komst van Philips naar Maarheeze groeide het aantal inwoners van achthonderd naar vijfduizend, een schaalsprong avant la lettre.

De parallel met ASML ligt inderdaad voor de hand, erkent Boonen. Al was het in de tijd van Philips makkelijker om te groeien. „Het verhaal gaat dat de toenmalige burgemeester van Maarheeze [Rob van Schaik] een meneer uit Eindhoven tegenkwam op een vastgoedbeurs in Utrecht. Dat bleek Frits Philips te zijn. Die zocht nog een stukje grond. En de burgemeester zei: dat heb ik wel voor je”, lacht Boonen. „Maar zo, toen twee mannen met sigaren dat even besloten, gaat dat nu niet gebeuren.”

Delen





Mail de redactie