Het is „spannend”, „de druk” is groot. Met elk woord dat premier Dick Schoof begin deze week zei over de asielplannen van zijn kabinet, vergrootte hij zelf de crisissfeer die al wekenlang overheerst in de Haagse politiek. En die zo goed als zeker deze vrijdag of tot een uitbarsting komt, en dan valt het kabinet, of met een sisser afloopt, omdat er een compromis wordt bedacht over de asielnoodwet. Dat het per se deze vrijdag moet zijn, heeft Schoof zelf bedacht.
Voor wie in Den Haag is het spannend? En waarom?
De premier
Misschien hangt er voor Dick Schoof wel het meeste van af. Als er een oplossing bedacht kan worden die én de PVV, die een noodwet wil, én NSC, die geen noodwet wil, tevredenstelt, is hij de redder van zijn kabinet. Schoof zette PVV-leider Geert Wilders en Nicolien van Vroonhoven van NSC bij elkaar aan tafel. „Bij míj aan tafel”, benadrukte Schoof zelf. Hij heeft iets te bewijzen. De afgelopen weken is hij gaan zéggen dat hij de baas is van dit kabinet, en hij bedoelt dat hij dus niet naar de pijpen danst van Wilders en de andere fractievoorzitters van de coalitie. In deze crisis kan hij laten zien dat dat zo is. Schoof is al weken aan het bellen met de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB, omdat hij zag dat Marjolein Faber, minister van Asiel en Migratie namens de PVV, er niet uit kwam. Hij zag ook dat zijn kabinet voor een noodwet niet genoeg steun zou krijgen in de Eerste Kamer. Er móést iets gebeuren.
Als het kabinet deze week valt, zal Dick Schoof de politieke geschiedenis in gaan als een onmachtige premier, die zelfs met vier rechtse partijen in een kabinet niet voor elkaar kreeg wat ze álle vier wilden: de migratie beperken.
Lees ook
Twijfel over PVV-ministers groeit. En Faber? Die praat niet meer mee
PVV
Nog maar een paar weken geleden was het Geert Wilders die vooruit liep op een crisis. Als de noodwet voor asiel er niet kwam, had zijn partij, zei hij, misschien niets meer te zoeken in dit kabinet. Zijn boodschap was: de noodwet of niks. Het voornemen voor een noodwet staat in het hoofdlijnenakkoord en Wilders had niet „de ruggengraat van een banaan”. Bij een compromis zonder noodwet zal hij moeten uitleggen wat voor ruggengraat hij dan wél heeft. Hij zal er dus iets voor terug willen hebben, om aan zijn kiezers duidelijk te maken wat hij voor hen binnenhaalt.
Al zal hij er niet omheen kunnen dat zijn eigen minister, Marjolein Faber over wie hij al wekenlang bewonderende berichten op X zet, niet heeft kunnen waarmaken wat ze had beloofd.
Bij de val van het kabinet zou Wilders kunnen denken: wat kan mij gebeuren? In de peilingen staat de PVV stabiel hoog, al sinds de verkiezingen van vorig jaar. Maar als er nieuwe verkiezingen komen, is het niet zeker dat er weer genoeg partijen zijn die samen met de PVV willen regeren. Dit kabinet kan zijn laatste kans zijn. En meedoen in de regering geeft hem bij de andere rechts-radicale leiders in Europa status, dat weet hij.
Lees ook
Waar staat de VVD in de discussie over een noodwet voor asiel?
VVD
Als het misloopt, valt er wéér een kabinet over asiel en migratie. Een nachtmerrie voor de VVD en partijleider Dilan Yesilgöz. Bij Rutte IV was bij de VVD nog het idee: met ‘linkse’ partijen als D66 en de ChristenUnie valt er niets te doen tegen asiel en migratie. Maar de kiezers beloonden na die kabinetsval níet de VVD. De PVV won, nadat Yesilgöz zélf de mogelijkheid had opengelaten dat de VVD ook met de PVV kon gaan regeren. Ze dacht toen nog: met de VVD als grootste partij. Daar zal ze nu niet meer vanuit gaan. Bij een kabinetsval zal haar partij meteen moeten beslissen: is regeren met de PVV nog steeds een optie? Als ze nee zegt, zal ze moeten uitleggen waarom ze al binnen een jaar zo zeker weet dat het toch niet kan.
Yesilgöz zegt al een tijdje dat PVV-minister Faber eens moet opschieten, en al doet Faber allang niet meer mee met de onderhandelingen over asiel, Yesilgöz blijft haar noemen. Dinsdagmiddag zei ze: „Ik weet niet waar Faber wel of niet mee bezig is.” Dat Nederland nu al maandenlang moet wachten op plannen, vindt ze véél te lang. Als de onderhandelingen vrijdag blijken te zijn mislukt, kan dat de kritiek worden op de PVV: die maakt de grote beloften niet waar.
Als er toch een compromis is bedacht, kan de VVD laten zien dat de nieuwe maatregelen strenger zijn dan met andere partijen mogelijk zou zijn geweest. Ook om de eigen achterban ervan te overtuigen dat het niet voor niets is geweest dat de VVD met de PVV in een kabinet is gaan zitten – bij een deel van de kiezers ligt die keuze nog steeds ingewikkeld. Voor de VVD zal het gunstig zijn als het thema asiel en migratie snel naar de achtergrond verdwijnt. De aandacht daarvoor maakt alleen de PVV groter. Niet de VVD.
NSC
Je zou kunnen denken: als er één partij is die geen belang heeft bij een kabinetsval en nieuwe verkiezingen, is het NSC. In de peilingen staat NSC, met twintig zetels in de Tweede Kamer, op zo’n vier zetels. Maar vindt NSC nog hetzelfde als de oprichter van die partij, Pieter Omtzigt, die nu al wekenlang thuis zit? Het is niet zeker dat zijn Tweede Kamerfractie hem nog terug wil als leider, maar het is ook nog niet zeker dat Omtzigt zich opzij laat zetten. Voor hem zou het aantrekkelijk kunnen zijn om na verkiezingen met een kleine fractie in de oppositie te zitten.
In de kabinetsformatie was NSC akkoord gegaan met de noodwet voor asiel, waardoor de Tweede en de Eerste Kamer een tijdje niets te zeggen hebben over asielmaatregelen. Op het allerlaatst had Omtzigt nog in de tekst van het hoofdlijnenakkoord laten zetten dat zo’n wet een ‘dragende motivering’ zou hebben. Bij andere coalitiepartijen was toen het idee: oké, als Pieter dit zo belangrijk vindt, waarom niet? Maar precies die twee woorden hebben geleid tot de crisissfeer in Den Haag. Als de noodwet niet juridisch onderbouwd kan worden, en dat lijkt onmogelijk, mag die er van NSC ook niet komen. Het liefst heeft NSC die wet nu helemaal niet meer.
Lees ook
NSC riskeert een val van het kabinet op het moment dat de partij zeer zwak staat, er is geen leider, geen regie en geen plan
BBB
De partij van Caroline van der Plas speelt geen grote rol in deze crisis. BBB steunt de opstelling van Wilders, afspraak is afspraak en de noodwet was een afspraak. Al lijkt het er niet op dat alle BBB’ers daar hetzelfde over denken, in NRC zei Eerste Kamerlid Arie Griffioen vorige week dat er wat hem betreft geen asielcrisis is en dat er dus ook geen noodwet nodig is. Waar de partijtop niet blij mee was. BBB heeft er geen belang bij dat het nog lang over asiel en migratie gaat, want ook daar is het besef: dat is alleen voordelig voor de PVV.
Als er een compromis wordt bedacht, zal BBB daar zo goed als zeker niet moeilijk over doen. Van der Plas wilde dit kabinet heel graag, BBB wil niet dat het valt. Om binnen te halen wat de partij graag wil bereiken op landbouw, is het met de coalitiepartijen VVD en NSC al moeilijk genoeg. Met ándere partijen, nu in de oppositie, lijkt het al helemaal onmogelijk.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123356521-981ff4.jpg|https://images.nrc.nl/uIlDsb-KZChtlU8TyLZ23iT2qwM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123356521-981ff4.jpg|https://images.nrc.nl/jIqIbWMc9L3PUjXnDdTIpdLwwps=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123356521-981ff4.jpg)
De premier, nog een keer
Wat opvalt aan het begin van de week: Dick Schoof is er niet zeker van dat de onderhandelingen vrijdag echt klaar zijn. Hij zegt dat dat „het streven” is, het is „eigenlijk de bedoeling”. Als uitstel en dus nog langer onderhandelen nodig is, haalt hij zijn eigen deadline niet. Heel daadkrachtig is dat niet. Hij houdt er wel zijn kabinet mee overeind, in elk geval tot na de herfstvakantie.
