De Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen heeft de beknopte Kamerbrief – „dat briefje” – uitgeprint en nu leest hij er met luide stem uit voor. „Kijk hier: ‘het kabinet maakt derhalve een andere afweging’ … maar wélke dan? Dit is een ónbegrijpelijke brief.”
Eind september maakte het kabinet-Schoof bekend dat het een besluit van het vorige kabinet terugdraait: Afghaanse bewakers die tussen 2002 en 2021 Nederlandse militaire bases en de ambassade hebben beschermd tegen de Taliban, mogen tóch niet naar Nederland komen. Een toelichting of onderbouwing van de beslissing ontbreekt, maar uit de ambtelijke ‘beslisnota’ bij de brief wordt duidelijk dat het grote aantal Afghanen dat mogelijk recht zou hebben op een verblijfsvergunning (de nota maakt een zo ruim mogelijke schatting van 4.640 bewakers en gezinsleden) en de daarmee gepaard gaande hoge kosten een rol hebben gespeeld.
Van Zutpen noemt die argumenten achtereenvolgens „onbegrijpelijk”, „onbehoorlijk” en „mensenrechtenschendend”.
Terugdraaien
Rutte IV had besloten dat een „afgebakende groep” Afghaanse bewakers naar Nederland mocht komen. Het nieuwe kabinet, zo zegt de ombudsman, kan die toezegging niet zomaar even terugdraaien: „Dat gaat zo niet, een besluit is een besluit.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123343059-399212.jpg|https://images.nrc.nl/2JbDQapZT12e_zFA83pbGR9O8ts=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123343059-399212.jpg|https://images.nrc.nl/vjii_7FCk4KNnX6Nf0_d2yWRypU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123343059-399212.jpg)
Foto Frank Ruiter
Sinds het aannemen van de Veteranenwet in 2014 is de Ombudsman ook verantwoordelijk voor het behartigen van de belangen van oud-militairen. Het waren de veteranen die aan de bel trokken over de Afghaanse tolken die jarenlang voor de Nederlandse missie hadden gewerkt, maar aan hun lot dreigden te worden overgelaten. Al voor de val van Kabul op 15 augustus 2021 sprak Van Zutphen het kabinet erop aan, en dat bleef de ombudsman doen, ook nadat er 1.860 Afghaanse tolken en andere werknemers naar Nederland waren overgebracht. „Ik heb heel lang moeten volhouden”, zegt hij, „maar ik deed dat omdat de veteranen tegen mij zeiden: het is voor ons onverteerbaar dat de mensen die ons daar hebben geholpen in de steek worden gelaten. En dat is ook de reden dat ik me nu weer uitspreek.”
U bent niet alleen professioneel boos, u bent echt verontwaardigd.
„Ja, ik wind me hierover op. Die mensen daar lopen gewoon gevaar, het Taliban-regime weet heel precies wie voor westerse militairen heeft gewerkt en er zijn genoeg verhalen over bewakers die elke dag onderduiken, over mensen die zijn vermoord. Dan is het onmenselijk om te zeggen: we hadden iets beloofd, maar we vinden het nu eigenlijk te duur. En dat terwijl het alleen gaat om bewakers die zich nu nog in Afghanistan bevinden en die op eigen houtje het land weten te verlaten – probeer maar eens de grens over te komen nu. Niet voor niets zei het vorige kabinet te verwachten dat de bewakers ‘druppelsgewijs’ naar Nederland zouden komen.”
Kunnen de bewakers naar de Nederlandse rechter stappen?
„Juridisch gesproken is dit een toezegging waar mensen aanspraak op kunnen maken, denk ik. Maar het gaat mij vooral om de morele kant van de zaak.”
Het demissionaire kabinet-Rutte IV nam dit besluit eind juni, tijdens zijn allerlaatse ministerraad. Nog geen drie maanden later werd het ineens teruggedraaid. Heeft u daar een verklaring voor?
„Mijn beeld is dat dit [Van Zutphen tikt met zijn vinger op het A4’tje op tafel] vooral een brief is van de minister van Migratie [Marjolein Faber, PVV]. En dat past wel bij wat we tot nu toe van het kabinet hebben gezien: alles moet minder, het strengste asielbeleid ooit, et cetera. Maar de andere ministers hadden gemakkelijk kunnen zeggen: ‘Dit gaat niet over asiel, mevrouw Faber, dit moeten we gewoon doen.’ Ook de minister van Defensie heeft hier zijn handtekening onder gezet. Hij zijn wel zijn veteranen, die door deze bewakers zijn beschermd. En dan zo’n briefje.”
Minister Brekelmans laat niet alleen de Afghaanse bewakers in de steek, zegt u, maar ook de militairen die in Afghanistan hebben gediend.
„Ik zie dat veteranen diep worden geraakt door het feit dat de Nederlandse staat niet wil zorgen voor de mensen die hen hebben beschermd.”
In de weken na de val van Kabul in augustus 2021 nam de Tweede Kamer een motie aan van Salima Belhaj (D66), waarin werd opgeroepen om zoveel mogelijk Afghanen te evacueren: tolken, bewakers, maar ook journalisten en mensenrechtenactivisten. Een onuitvoerbare motie, zo constateerde een onderzoekscommissie in 2023. Moet je niet ergens een streep trekken?
„Natuurlijk moet je daar goed over nadenken. Maar we hebben het niet over vluchtelingen, maar over evacuees. Voormalig plaatsvervangend commandant Hein van Rijckevorsel zei vorige week in de Kamer: ‘Het gaat ons om de mensen die voor ons hebben gewerkt en nu gevaar lopen.’ Dat is dus glashelder.”
Wat moet er nu gebeuren?
„Het kabinet moet op zijn schreden terugkeren. En luisteren naar de veteranen, de mensen die hun leven in de waagschaal hebben gelegd voor onze vrijheid.”
Lees ook
Nederland breekt belofte aan loyale Afghaanse bewakers
