Het kabinet-Schoof waarschuwt Nederland, meteen al in de eerste zin van het regeerprogramma: „De bomen groeien niet meer tot in de hemel.” Met die gedachte in het achterhoofd moet volgens het kabinet élk plan gelezen worden: het kan zijn dat er nog extra bezuinigd moet worden. Het tekent de wat sombere, strenge toon in het verhaal van Schoof en zijn mensen, die ook terug te lezen is in de Miljoenennota die NRC in handen heeft.
Al begint het regeerprogramma verder zo’n beetje zoals élk regeerakkoord van de afgelopen jaren: burgers moeten weer vertrouwen krijgen in de overheid, hun zorgen moeten serieus worden genomen en het kabinet belooft oplossingen. Het is ook niet nieuw dat het kabinet „aan de slag” wil „voor en met Nederland”, en dat wil doen met „bevlogen pragmatisme, werklust en doelgerichtheid”.
Met dit regeerprogramma hadden de ministers en staatssecretarissen van Dick Schoof kunnen laten zien dat ze de komende jaren eigen, verrassende keuzes zouden maken. Wel passend in het ‘hoofdlijnenakkoord’ van PVV, VVD, NSC en BBB, want dat was de afspraak, maar met eigen, nieuwe ideeën. Maar daar moet je als lezer goed naar zoeken, en dan vind je weinig. Dat de gratis schoolmaaltijden die er door Volt zijn gekomen, toch niet afgeschaft zullen worden, ging al een tijdje rond in Den Haag. En dat is nu zeker. Anders dan de bedoeling was van het Hoofdlijnenakkoord, zal er nu elk jaar geld voor worden vrijgemaakt.
Het was ook al bekend dat het kabinet juridisch omstreden en mogelijk lastig uitvoerbare maatregelen wil nemen tegen asiel en migratie, en die staan nu in het programma. Maar wat de onderbouwing wordt voor deze vergaande plannen, is nog onduidelijk.
Vreemdelingenwet opschorten
Donderdag zei PVV-minister Marjolein Faber van Asiel en Migratie al in de Tweede Kamer dat ze met noodwetgeving zou komen die anders alleen gebruikt wordt in extreme omstandigheden als een oorlog of natuurramp. Het kabinet wil een crisissituatie uitroepen, en daarmee mag Faber de Vreemdelingenwet opschorten en zet ze het parlement tijdelijk buitenspel. Het lijkt wel zeker dat de oppositiepartijen daar volgende week woensdag, in het debat na Prinsjesdag, vooral coalitiepartij NSC op zullen aanspreken. NSC is opgericht en groot geworden door op te komen voor goed bestuur, het belang van democratische controle, het beschermen van de rechtsstaat. Maar NSC is hier nu als regeringspartij mee akkoord gegaan.
Lees ook
Sommige NSC’ers willen de partij nu al ‘ontpieteren’
Op alle ministeries stonden al persberichten klaar met nieuws uit het regeerprogramma, en bijna steeds zakelijk geformuleerd. Onderwijs: „Twaalfhonderd wetenschappers behouden hun baan, beurzen geschrapt.” Volksgezondheid: „Een gelijkwaardigere toegang tot zorg.” De boodschap van het ministerie van Asiel en Migratie was: „Faber: Nederland krijgt strengste asielregime ooit.” In een filmpje dat meteen op X werd gezet, begint en eindigt Faber met de tekst dat zij opkomt „voor Nederland”, en ze kondigt aan wat ze ook al eerder had aangekondigd: ze wil verblijfsvergunningen voor onbepaalde tijd afschaffen, criminele asielzoekers eerder uitzetten, de gezinshereniging fors beperken. Haar tekst staat er ondertiteld onder, ook in het Engels, en Geert Wilders twitterde het filmpje: „Er waait een nieuwe wind in NL. We maken het waar.”
Nauwelijks verrassend
Op de ministeries, waar de afgelopen zomer is gewerkt aan de tekst van het regeerprogramma, wisten ze al dat het nauwelijks verrassend zou worden. Ambtenaren zeiden tegen elkaar dat de plannen niet veel méér voorstelden dan de beleidsplannen die ze veel vaker maken. Het idee bij ons was, zegt eentje: „Waarom moeten we in godsnaam iets nieuws maken, met veel moeite, terwijl je het ook net zo goed in je eerste begroting had kunnen opschrijven? Zoals altijd?”
Maar het kon niet anders, wisten de vier partijleiders al voor de zomer. De formatie had lang geduurd en was alleen gelukt omdat PVV, VVD, NSC en BBB hadden afgesproken dat ze met ‘hoofdlijnen’ zouden komen. Dat was het hoogst haalbare. En NSC wilde alleen meedoen aan een ‘extraparlementair’ kabinet. De ministers en staatssecretarissen moesten dan ook wel kunnen laten zien dat ze eigen plannen hadden en hoe dat uitpakte, dat zagen óók de coalitiepartijen dan wel in de Tweede Kamer.
Lees ook
Het kabinet weet tot nu toe vooral heel goed wat het níét wil
Zo makkelijk ging het niet, bleek deze zomer. De partijleiders bemoeiden zich wél met de plannen: vooral met het geld, waardoor de onderhandelingen over de Miljoenennota bijna ontspoorden. Ze zaten bij elkaar, journalisten stonden buiten en daarna bleek dat vooral Omtzigt eisen op tafel had gelegd, vooral over geld voor arbeidsongeschikten. Wat niet zichtbaar was, maar volgens betrokkenen wél gebeurde: er waren Kamerleden van coalitiepartijen die van tevoren delen uit het regeerprogramma te zien kregen en erop mochten reageren. Maar volgens Schoof was het écht van zijn kabinet. „U heeft geen overleg gezien”, zei hij op vrijdagochtend, een paar uur voor de presentatie. „Zelfs geen nachtelijk overleg. Dus dat hebben we als kabinet zélf gedaan.”
Een titel heeft het regeerprogramma niet en dat lijkt ook wel de beste samenvatting van het verhaal: van elke partij zijn er ideeën en opvattingen terug te vinden, maar wat bindt PVV, VVD, NSC en BBB? In de formatie kwamen de vier partijleiders daar al niet uit. Schoof kwam in zijn persconferentie niet veel verder dan dat zíjn kabinet „de problemen van de mensen wil oplossen”.
