In de klei van Holland op zoek naar de historie van de aarde

Posted on September 12, 2024 by admin

‘Van de put zelf is niets meer te zien, maar hier moet hij ongeveer geweest zijn.” Historicus Mathijs Boom (36) staat bij de Oudemanhuispoort in Amsterdam, waar 419 jaar geleden, in de zomer van 1605, in drie weken tijd de destijds diepste put van Nederland en mogelijk zelfs van heel Europa werd gegraven. 232 voet diep, zo’n 73 meter, bedoeld om de snel uitdijende stad van schoon drinkwater te voorzien. Vijf goedbetaalde vaklieden gebruikten de nieuwste technieken om achtereenvolgens door puin, veen, zand, klei en schelpen heen te boren; tegelijk maakte iemand notities van al het opgebrachte materiaal.

„Weinigen hadden ooit zo diep in de benedenwereld van Holland gekeken”, schrijft Boom in zijn proefschrift over de aardkundige geschiedenis in de Lage Landen tussen 1550 en 1830 – de ‘vroegmoderne tijd’, waarin de Verlichting plaatsvond en het wetenschappelijke denken steeds meer ruimte kreeg. Maar het was óók de tijd waarin discussies over de geschiedenis en de ouderdom van de aarde steeds verder gepolariseerd raakten, en waarin Bijbelvaste natuuronderzoekers lijnrecht tegenover vrijdenkers kwamen te staan. Of, zoals Boom schrijft: „De geschiedenis van het kustlandschap werd steeds meer die van een zondvloedland.”

Vaak overheerst het beeld dat het geologische denken zich pas eind achttiende eeuw aan de Bijbel ontworstelde, vertelt hij op een bankje naast de voormalige put. „Mensen gaan ervan uit dat de Middeleeuwen wetenschappelijke dark ages waren zonder enig aardwetenschappelijk inzicht. Maar het Bijbelse denken is eigenlijk relatief nieuw. Als je kijkt naar de periode tot pakweg 1600 dan zie je dat de gigantische ouderdom van de aarde als iets heel vanzelfsprekends werd beschouwd. De zestiende-eeuwse humanist Petrus Nannius bijvoorbeeld omschreef Holland al als „een geschenk van de noordenwind en de Rijn”. En ook bij het graven van de put was het voor niemand een probleem dat die zeeschelpen werden aangetroffen. Nergens werd over een zondvloed als scheppende kracht gerept, dat kwam pas ná 1600. De Bijbel speelde een centrale rol in wat we vaak omschrijven als de wetenschappelijke revolutie. Die veranderingen in het denken over de geschiedenis van de aarde wilde ik tijdens mijn promotie onderzoeken.”

Verstandige wezens

Booms speurwerk resulteerde in een proefschrift van bijna 350 pagina’s. Hij begon met het werk van François Xavier de Burtin, een Belgische arts en mineraloog die in 1790 een omvangrijk naar het Nederlands vertaald essay publiceerde waarin hij suggereerde dat er al „verstandige wezens” hadden geleefd „voor de schepping van Adam”.

„Van daaruit raakte ik steeds meer gefascineerd door de geschiedenis van aardwetenschappelijk denken in de hele Lage Landen, en ging ik verder terug de tijd in. Ik wilde niet alleen naar de usual suspects kijken – voor mij waren niet alleen de grote denkers van belang, maar juist ook de mensen die met hun voeten in de modder stonden, zoals de landmeter en waterbouwkundige Nicolaes Cruquius. Er was een grote scheidslijn tussen enerzijds de werklieden die de daadwerkelijke ontdekkingen deden en anderzijds de ‘duiders’ achter hun deftige bureaus.” Burtin was een kamergeleerde, hij trok conclusies over de door hem verzamelde fossielen zonder veel veldwerk. „Net als zijn vriend en tijdgenoot Petrus Camper zette hij zichzelf neer als een nieuw soort wetenschapper die theologische vragen links liet liggen en alleen maar met natuur bezig was. Maar zelfs voor onderzoekers die Genesis niet letterlijk namen was het wél onderdeel van de wereld waarin ze leefden. Ze dachten onherroepelijk nog in termen van het scheppingsverhaal, dat zie je ook aan de manier waarop ze geologische tijdvakken ordenden. De verhouding tot de Bijbel heeft ons denken over de geschiedenis van de aarde hoe dan ook gevormd.”

Pas in de achttiende eeuw ontstond het verhaal dat het christendom de ware geschiedenis van de aarde heeft onderdrukt, zegt Boom. „Verlichte denkers als Diderot en Voltaire zouden weleens laten zien hoe het echt zat. Maar ze schiepen een valse tegenstelling.”

Enige jaloezie voor veldwetenschappers

Zelf heeft Boom geen christelijke achtergrond, maar de wisselwerking tussen religie en wetenschap fascineert hem. „Ook vond ik het leuk dat ik me enerzijds kon bezighouden met de filosofische grote vragen en anderzijds heel concreet met het tastbare landschap. Ik heb mijn onderzoek grotendeels digitaal en in bibliotheken verricht, en ben wel enige jaloezie gaan voelen voor veldwetenschappers.”

Zijn interesse in het onderwerp ontstond door de huidige klimaatverandering. „Daardoor raakte ik geïnteresseerd in de historische ontwikkeling van het denken over de aarde en over het klimaat. Deep history, dus de geschiedenis van het verre verleden, wordt steeds relevanter om het heden te begrijpen. Tijdens zijn promotietraject is Boom het Nederlandse landschap steeds meer gaan waarderen. „We kunnen ons hier niet beroepen op grote rotspartijen of wereldberoemde fossielen – de in Maastricht ontdekte mosasaurus daargelaten – maar het veen- en rivierenlandschap is ook enorm interessant. Met al die bodemlagen is het verleden hier heel goed te dateren. Dat deden ze een paar eeuwen terug ook al, bijvoorbeeld aan de hand van Romeinse munten die ze in het veen vonden. Dat is toch mooi?”

Inmiddels richt Boom zijn blik ook op het recentere verleden: bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis doet hij onderzoek naar de anti-kernenergiebeweging rond 1980. „We zijn gehuisvest op het Cruquiuseiland, een leuke knipoog naar mijn proefschrift.”

Expres niet zoals Charles Dickens het bedoelde, maar wel vrolijk en lekker suikerzoet

admin
November 24, 2024
0

Zul je net zien: Kerst staat voor de deur – een afschuwelijke feestdag voor afschuwelijke mensen – en dan klieft je domme zusje ook nog eens haar hoofd in tweeën op de rand van haar badkuip. Het overkomt Carola (Nandi van Beurden), eigenaar van Carola’s Christmas Shop, voorheen Carels Christmas Shop. Rechtstreeks naar de hemel kan zusje Christel (Suzan Seegers) niet: ze moet zich eerst nog een laatste keer tegen Carola aan bemoeien.

Op Kerstavond meldt Christels spook zich daarom bij haar grote zus in huis om daar te verkondigen dat Carola bezocht zal worden door drie geesten. Die ervaring zal haar ervan moeten overtuigen haar leven te beteren. Daar zal wel een hoop overtuigingskracht voor nodig zijn, want Carola lijkt niet meteen onder de indruk van Christels spookverschijning. Al zal ze haar zusje (tevens haar werknemer) wel missen in de winkel. Carola: „Niemand maakt zo’n goede cappuccino als jij.”

In kerstmusical A XXXmas Carola is Carola een botte, gierige, ijskoude zakenvrouw met een hekel aan Kerst. Dat maakt haar de vrouwelijke tegenhanger van Ebenezer Scrooge, de hoofdpersoon van Charles Dickens’ A Christmas Carol, het verhaal waar A XXXmas Carola op is geïnspireerd. Wel kreeg de musical de ondertitel Precies zoals Dickens het nooit bedoeld heeft mee, dus verwacht geen adaptatie die al te loyaal blijft aan het bronmateriaal.

Sterrencast

Wat je wél van A XXXmas Carola kunt verwachten is een vijfkoppige sterrencast (naast Van Beurden en Seegers zijn ook Jeremy Baker, Thomas Cammaert en Luuk Haaze van de partij) die uitblinkt in vrolijke, meerstemmige nummers, waaronder veel bewerkingen van bekende kerstliedjes. Zowel de nummers als de grapjes volgen elkaar in rap tempo op in het script van Allard Blom. In de eerste scènes is het wel even wennen aan de dik aangezette humor, met een hoofdpersoon die veel weg heeft van een snauwerige Disneyfilm-slechterik. Carola lijkt zelfs te zijn vormgegeven als Cruella de Vil, geheel in het zwart-wit, terwijl de overige personages zich hullen in rood-groene sjaals en truien.

Naarmate Carola’s voorgeschiedenis wordt onthuld, wordt het personage minder eendimensionaal. Dat wil niet zeggen dat A XXXmas Carola een bijzonder gelaagd geheel is – qua plot en sentimentaliteitsgehalte komt het verhaal vrij dicht in de buurt van de Hallmark-films die deze maanden iedere avond op ‘Christmas Channel’ RTL8 te zien zijn. Al Carola’s herinneringen, trauma’s en dromen draaien om mannen. Maar op vrijwel alle andere vlakken dan het plot is de musical origineel en creatief; van de bij vlagen harde humor tot de catchy liedteksten. Ook naar de muziek van Sam Verhoeven kun je blijven luisteren. Vooral de kerstrevue, een jaarlijkse traditie van Carola’s vader, zit zo goed in elkaar dat het jammer is dat hij maar een paar minuten duurt. Het decor – dat bestaat uit huisjes op kniehoogte die regelmatig van plaats wisselen of eventjes in de lucht zweven – zorgt intussen voor een sprookjesachtige sfeer.

Het maakt dat je je gewillig overgeeft aan het suikerzoete einde waar A XXXmas Carola onvermijdelijk op afstevent. Zo’n suikerzoet einde is ook best lekker. Af en toe. Met Kerst, bijvoorbeeld.

Rijke landen spelen op de klimaattop in Bakoe hoog spel, en verliezen

admin
November 24, 2024
0

Na een chaotische zaterdag waarop conferentievoorzitter Azerbeidzjan langzaam de greep op de onderhandelingen verloor, is er op de klimaattop in Bakoe, in de nacht naar zondag toch nog een akkoord bereikt. Rijke landen zijn bereid in 2035 „ten minste een bedrag van 300 miljard dollar per jaar” beschikbaar te stellen voor klimaatbeleid in ontwikkelingslanden. Dat is het drievoudige van wat er nu jaarlijks wordt betaald. Het is het compromis waartoe de rijke landen nog net bereid waren, en dat voor de arme landen nog net niet voelde als een totale mislukking.

De onderhandelingen over de hoogte van dit bedrag kwamen uiteindelijk pas vrijdagmiddag om 16.00 uur, twee uur voor het formele einde van de top, op gang. Toen kwam de voorzitter met een serieuze onderhandelingstekst over klimaatfinanciering, hét onderwerp van deze 29ste klimaatconferentie (COP29).

Twaalf dagen lang deden allerlei ontwerpteksten de ronde, maar die waren voor niemand erg geloofwaardig. De rijke, geïndustrialiseerde landen hielden, tot frustratie van de ontwikkelingslanden, hun financiële kaarten stevig tegen de borst.

1.300 en 250 miljard dollar

Vrijdagmiddag stonden er dan toch concrete bedragen voor hulp aan arme landen in de ontwerptekst. Twee, om precies te zijn. Het hoofdstuk over het financieringsdoel begon met een bedrag van 1.300 miljard dollar per jaar vanaf 2035. Dit is wat ontwikkelingslanden volgens de meeste experts over tien jaar ongeveer nodig hebben voor hun klimaatbeleid. In de tekst worden alle landen opgeroepen ervoor te zorgen dat dit geld beschikbaar komt. Zo’n vrijblijvende ‘oproep’ aan iedereen betekent in VN-taal zoiets als: dat gaat niet gebeuren.

De volgende paragraaf was daarom veel belangrijker. Hier was sprake van een „besluit”: in 2035 zal jaarlijks 250 miljard dollar beschikbaar komen voor klimaatactie in ontwikkelingslanden. In een bijzin staat dat rijke landen daarbij het voortouw nemen. Het geld mag overal vandaan komen, uit publieke of private middelen, via bilaterale of multilaterale afspraken, in de vorm van leningen, met hulp van ontwikkelingsbanken of uit „alternatieve bronnen”.

Volgens de Panamese hoofdonderhandelaar leek het wel of ‘de ontwikkelde wereld wil dat de planeet verbrandt’

Ontwikkelingslanden vonden die 250 miljard „een belediging” en onacceptabel, zij eisten ten minste 500 miljard per jaar. Volgens de Panamese hoofdonderhandelaar leek het wel of „de ontwikkelde wereld wil dat de planeet verbrandt”. Ook de vele westerse klimaatactiegroepen die zoals altijd op klimaattoppen in groten getale aanwezig zijn, spraken er schande van. Met aftrek van de inflatie was dit nauwelijks meer (en misschien zelfs minder) dan de 100 miljard die arme landen nu jaarlijks ontvangen. Terwijl al lang duidelijk is dat de schadelijke gevolgen van klimaatverandering alleen maar toenemen en dat vooral ontwikkelingslanden daar de dupe van zijn.

Riskante strategie

Rijke landen hadden een riskante strategie gekozen door pas zo laat in de onderhandelingen met een geldbedrag te komen. Hun argument was steeds dat het noemen daarvan de aandacht zou afleiden van thema’s die voor hen juist heel belangrijk waren. Zij wilden eerst meer duidelijkheid over de ‘architectuur’ van de mondiale klimaatfinanciering, er moest meer transparantie komen over de hoogte van de bedragen. En hun belangrijkste punt: wie gaan er allemaal bijdragen. Formeel gelden bijvoorbeeld China, olielanden als Saoedi-Arabië en de Emiraten, en andere opkomende economieën in de mondiale klimaatdiscussie nog steeds als ontwikkelingslanden (op basis van de situatie in 1992, toen het klimaatverdrag werd gesloten), maar iedereen beseft dat ze dat stadium al lang zijn ontgroeid.

Activisten in Bakoe liggen naast nepbankbiljetten.

Verder wilden de rijke landen dat er een begin zou worden gemaakt met de invulling van wat op de vorige klimaattop in Dubai als een grote doorbraak werd beschouwd, namelijk het „op een rechtvaardige, ordelijke en billijke manier afstand nemen [transitioning away] van fossiele brandstoffen in energiesystemen”.

De rijke landen speelden daarmee hoog spel, maar hebben uiteindelijk verloren. In het akkoord staat slechts dat de rijkere ‘ontwikkelingslanden’ worden uitgenodigd om bij te dragen aan de hulp, zonder bedragen en zonder verplichting. En met de nadrukkelijke toevoeging dat dit geen invloed heeft op hun „ontwikkeling of de status van ontvanger”. Formeel blijven China en de anderen daarmee een ontwikkelingsland en eventueel zelfs een ontvanger van hulp – al zal dat laatste in de praktijk waarschijnlijk niet zo gauw meer gebeuren.

Nieuw bod van de rijke landen

Blijft over: de hoogte van de financiering. In de loop van zaterdagavond probeerden de rijke landen de onderhandelingen te redden met een bod van 300 miljard dollar. Maar ook dat ging de meeste ontwikkelingslanden lang niet ver genoeg. De kans dat de top zou mislukken werd met het uur groter. Totdat diep in de nacht een sleutelwoord de oplossing bracht: in 2035 moet ten minste 300 miljard dollar beschikbaar zijn. Zo wordt ruimte gecreëerd voor onderhandelingen in de komende jaren om het bedrag te verhogen, misschien zelfs in de richting van de 1.300 miljard die experts nodig achten om ook ontwikkelingslanden een uitweg te bieden uit het gebruik van fossiele energie en minder kwetsbaar te maken voor de steeds ernstiger gevolgen van klimaatverandering.

Noodopvang asielzoekers buiten Ter Apel kost miljoenen

admin
November 24, 2024
0

De noodopvangplekken die het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) moet regelen om het aanmeldcentrum in Ter Apel te ontlasten, kosten het asielorgaan miljoenen euro’s. Sinds december 2023 hebben er zestigduizend overnachtingen in een noodopvang plaatsgevonden. Dat meldt persbureau ANP zondag op basis van cijfers van het COA.

Dagelijks worden gemiddeld 181 asielzoekers van Ter Apel naar andere locaties gebracht om daar te kunnen slapen en zo het opvangcentrum te ontlasten. Deze asielzoekers worden met bussen heen en weer gebracht tussen het aanmeldcentrum in Groningen en de nachtelijke noodopvanglocaties. Paula Lambeck, regiomanager bij het COA, zegt tegen het ANP dat „mensen uitgeput raken door het op-en-neergereis”. De burgemeester van Westerwolde, waar Ter Apel toe behoort, spreekt van een „dramatische” situatie. De omstandigheden zijn volgens Lambeck „niet menswaardig”.

Een noodopvang, zoals die in Beilen, kost 18.500 euro per nacht als daar tweehonderd mensen overnachten, vertelt Lambeck aan het ANP. Bij elkaar opgeteld lopen de kosten voor deze noodopvanglocaties in de miljoenen. De opvang van asielzoekers wordt bekostigd uit de begroting van het ministerie van Asiel en Migratie en het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Limiet

In het opvangcentrum in Ter Apel mogen niet meer dan tweeduizend asielzoekers aanwezig zijn. Elke dag dat het COA dit maximum overschrijdt, moet het een dwangsom betalen van 50.000 euro. Die regel is op 13 november ingegaan. Om die reden worden noodopvanglocaties ingezet. Maar zelfs die bieden niet altijd voldoende slaapplekken: zo is onlangs een tijdelijke opvangplek voor 1.200 personen in Biddinghuizen – op het evenemententerrein van pretpark Walibi – geopend. Dat is verder weg van Ter Apel dan de noodopvanglocaties in bijvoorbeeld Zuidwolde of Beilen.

Minister Faber (PVV, Asiel en Migratie) herhaalt in een reactie dat ze het vooral als haar taak ziet de instroom te verlagen. De minister is tegenstander van de spreidingswet, die begin dit jaar juist werd ingevoerd om de ongelijke verdeling van asielzoekers in het land op te lossen: Ter Apel zit overvol omdat de doorstroom naar andere plekken lastig is.