De provincie Zuid-Holland had bollenkweker Simon Pennings in de duin- en bollenstreek gevraagd mee te denken. Hoe verminderen we stikstof? Zeker honderd uur had hij erin gestopt, met collega’s in de omgeving. Pratend met bestuurders zag hij het wantrouwen bij de boeren wegsmelten. De grote opgaven in hun regio werden behapbare brokjes. En zo ging het in alle provincies.
Maar het nieuwe kabinet heeft alles op de lange baan geschoven. Minister Femke Wiersma van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur heeft de deadline van 1 oktober voor het inleveren van de uitgewerkte plannen geschrapt. De deadline hoorde bij het Nationaal Programma Landelijk Gebied dat begin dit jaar werd ingevoerd. Daarin staat hoe Nederland moet voldoen aan internationale wetten over stikstof, water en klimaat. In 2027 moet het grond- en oppervlaktewater bijvoorbeeld weer in goede staat zijn, en de stikstofuitstoot moet in 2035 drastisch verminderd zijn. Provincies moesten de landelijke plannen concretiseren.
Met het schrappen van de deadline voor de gebiedsplannen is weer een onderdeel van het landbouwbeleid van Rutte IV van tafel. Eerst verdween de stikstofkaart van voormalig minister Christianne van der Wal (VVD), waarop stikstofreductiedoelen per gebied te zien waren. Toen klapte het Landbouwakkoord, waarin het kabinet met de agrarische sector afspraken probeerde te maken voor een rendabele en duurzame toekomst. De ambitie van Rutte IV al in 2030 de stikstofdoelen te halen verdween, werd weer 2035 en het stikstoffonds van 24,3 miljard euro werd geschrapt.
Onlogisch
Een aantal provincies had het ministerie al eerder om uitstel gevraagd, omdat ze nog aan het sleutelen waren aan hun plannen. Het ministerie gaf een andere reden voor het schrappen van de deadline. „Nu er gewerkt wordt aan de uitwerking van het hoofdlijnenakkoord, en dit van invloed kan zijn op de gebiedsprogramma’s, zijn de provincies geïnformeerd dat we de deadline voor nu niet hanteren.” Met een BBB-minister op het departement laat het kabinet-Schoof er geen misverstand over bestaan: op landbouw wordt een radicaal andere koers ingezet.
Onverstandig, vindt bollenkweker Pennings. Als hij ’s morgens een oogstplan maakt voor zijn tulpen- en narcissenbollen, voert hij dat plan uit en is in de avond alles binnen. „Halverwege het plan veranderen kost klauwen geld.”
Simon Pennings en collega’s ontwikkelden een plan waarmee alle kwekers in de regio biologisch zouden gaan kweken. Zij wilden daarvoor een beroep doen op het zogenaamde transitiefonds, een potje waaruit de plannen voor een duurzamer landbouw zouden worden ondersteund. De provincies stelden vorig jaar à 2,7 miljard aan maatregelen voor, variërend van het uitroepen van weidevogelbiotopen tot het verleggen van fietspaden in de duinen en de aanleg van houtwallen.
Pennings merkte al bij de val van het kabinet in juli vorig jaar dat de boel op de lange baan werd geschoven. „Het werd afwachtend.” Toen de nieuwe coalitie in mei dit jaar haar Hoofdlijnenakkoord presenteerde, bleek dat het transitiefonds van 24,3 miljard is geschrapt. De agrarische sector krijgt er 5 miljard voor terug, voor innovatie, een opkoopregeling en de aanpak van de mestmarkt. Hoe het verder moet is voor de provincies onduidelijk, zegt gedeputeerde Berend Potjer (Zuid-Holland). Hij spreekt namens een overleg tussen provincies over de gebiedsprogramma’s.
Is het niet meer dan redelijk om te pauzeren als je nieuwe plannen schrijft? Nee, het is onlogisch, zegt stikstofhoogleraar Jan Willem Erisman, verbonden aan de Universiteit Leiden. Het Nationaal Programma Landelijk Gebied is nog altijd de wet en totdat de minister een nieuwe wet door het parlement loodst moet die worden uitgevoerd. „Het is belangrijk continuïteit in beleid aan te brengen en richting te geven”, zegt Erisman.
Brussel
Het nieuwe kabinet heeft laten weten dat het wil inzetten op een diplomatiek offensief in Brussel om voor Nederland binnen de Europese Unie een uitzonderingspositie te bedingen. Het lijkt erop dat het schrappen van de deadline voor provinciale plannen daarvoor is bedoeld: tijdwinst om ruimte te scheppen voor de lobby.
Maar de kansen van slagen van die lobby is klein, zegt Erisman. De stikstofhoogleraar kent geen enkele deskundige die denkt dat Wiersma kansrijk zal zijn in Brussel met de vraag om een uitzondering. Zijn zorg is dat het signaal aan de boer is: doe maar even niets. Wij gaan het regelen. „Als over een half jaar blijkt dat het ze niet lukt in Brussel, en ze alsnog kosten moeten maken, dan is het geld al weg.”
De Europese Commissie is juist strenger aan het worden. Nederland zorgt te slecht voor de weidevogels, vooral de grutto, en de waterkwaliteit is niet op orde – en het kabinet is daarop vanuit Brussel aangesproken. Nederland moet binnen twee maanden met een herstelplan komen. Beide onderwerpen raken aan de landbouwsector. Hierdoor staat Wiersma voor een extra grote opgave bij het schrijven van het regeerprogramma.
Daar komt bij dat er nog geen oplossing is voor het mestprobleem. Nederlandse veehouders konden altijd meer mest uitrijden dan andere Europese boeren, maar die uitzondering stopt. Het kost boeren daarom veel geld om van hun mest af te komen. De angst is dat het zoveel geld kost, dat sommige boeren het niet meer kunnen betalen en moeten stoppen. Plannen van Rutte IV zijn door Wiersma aan de kant geschoven. Maar wat wil ze wel? Daar moet ze deze zomer ook aan werken.
„De tijd is op”, zegt hoogleraar Erisman. De deadlines voor de problemen met mest zijn heel dichtbij, en ook die voor de vogels. Maar ook om de waterkwaliteit in 2027 op orde te hebben, moeten nú keuzes worden gemaakt. Dat is precies waar de provincies mee bezig waren in samenwerking met kwekers als Pennings en alle andere betrokkenen. Zij gaan door met het uitvoeren en ontwikkelen van de plannen voor verduurzaming, verzekert gedeputeerde Potjer. En hoe gaan ze dat zonder geld betalen? „Tsja… Dat is de grote vraag.” Maar als je zou stoppen met de gebiedsprogramma’s, zegt hij, zouden we onbetrouwbaar zijn en mooie plannen vernietigen.
