Dinsdag was Ismael Haniyeh, de politiek leider van Hamas, nog in het Iraanse parlement in de hoofdstad Teheran en ging hij knuffelend op de foto met president Masoud Pezeshkian, wiens beëdiging hij bijwoonde. Ook had hij een onderhoud met Irans Opperste Leider, Ali Khamenei.
In de nacht van dinsdag op woensdag werd Haniyeh gedood, volgens Iraanse en Libanese media door een luchtaanval in zijn verblijf in het noorden van Teheran. Ook een van zijn bodyguards zou om het leven zijn gekomen. Zowel de Iraanse Revolutionaire Garde als Hamas hebben Haniyehs dood bevestigd. Israël heeft de aanslag nog niet opgeëist, maar heeft eerder aangegeven alle leiders van Hamas waar dan ook ter wereld te zullen doden.
Dat Haniyeh in het hart van de Iraanse macht is gedood, is een enorme vernedering voor Irans machtshebbers en de eerste grote uitdaging voor Pezeshkian. Zij staan nu onder druk om te laten zien dat Iran hard van zich af zal slaan.
„De Islamitische Republiek zal zijn territoriale integriteit, waardigheid en eer beschermen”, zei Pezeshkian woensdagochtend. Hij sprak van een „laffe daad” door „terroristische bezetters” en zei dat „de band tussen Iran en Palestina nog sterker zal zijn dan voorheen”. Opperste Leider Khamenei plaatste een video van zijn laatste ontmoeting met Haniyeh op X en zei dat Iran de plicht heeft om zijn dood te wreken.
Israël heeft nog geen officiële verklaring afgegeven. De Amerikaanse defensieminister Lloyd Austin zei dat hij „geen extra informatie heeft” en zei hoop te hebben dat oorlog voorkomen kan worden. Ondertussen hebben onder meer Rusland, China en Turkije de moordaanslag fel veroordeeld. „Eens te meer is duidelijk geworden dat de regering van Netanyahu niet de intentie heeft om tot vrede te komen”, aldus een verklaring van het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken.
Olie op het vuur
De aanslag op Haniyeh giet olie op het vuur van regionale spanningen, dat juist de laatste dagen al erg was aangewakkerd. Zo voerde Israël dinsdagavond al een luchtaanval uit in de Libanese hoofdstad Beiroet, waarbij volgens Israël de hoogste militaire leider van Hezbollah werd gedood en volgens Libanese autoriteiten twee vrouwen en twee kinderen bij de aanslag omgekomen. De aanslag volgde op een raketaanval op druzische tieners op de door Israël bezette Golanhoogte, die Tel Aviv toeschrijft aan Hezbollah. De strijdgroep ontkent dit.
Ook in Bagdad klonken er de afgelopen 24 uur zware explosies. Kort na de Israëlische aanval op Beiroet voerden Amerikaanse troepen in de Iraakse hoofdstad een aanval uit op een basis van de PMF, een verbond van overwegend sjiitische strijdgroepen dat deel uitmaakt van het Iraakse leger. Bij de aanval zouden vier PMF-strijders om het leven zijn gekomen. De VS claimen te hebben gehandeld uit ‘zelfverdediging’, vanwege een verhoogde dreiging na Israëls aanval in Beiroet.
Deze geweldspiraal dreigt nu nog verder te escaleren. Zowel Hezbollah als de PMF zijn nauwe bondgenoten van Teheran en zullen hun reactie afstemmen met de Iraanse Revolutionaire Garde, het elitekorps van het Iraanse leger. Aangezien Haniyeh in Teheran is gedood, zal Iran zich waarschijnlijk geroepen voelen om in zo’n eventuele reactie een expliciete rol te spelen, zoals het ook al deed toen het in april raketten op Israël afvuurde ter vergelding van Israëls bomaanslag op het Iraanse consulaat in Damascus.
Gaza
Daarnaast steekt de dood van Haniyeh een spaak in het wiel van de onderhandelingen tussen Israël en Hamas over een staakt-het-vuren in Gaza en de vrijlating van Israëlische gijzelaars. Hoewel het militaire leiderschap van Hamas in Gaza daarbij het laatste woord had namens de organisatie, speelde Haniyeh met zijn vele diplomatieke contacten een belangrijke rol bij de onderhandelingen. Daarbij heeft Qatar, waar Haniyehs hoofdkantoor gevestigd is en dat als bondgenoot van zowel Hamas als de VS een cruciale brugfunctie speelde tijdens de onderhandelingen, de aanslag in Teheran veroordeeld als „een gruwelijke misdaad en gevaarlijke escalatie”.
Hoewel Haniyeh op 7 oktober stond te juichen voor een televisiescherm, gaan veel analisten ervan uit dat hij zelf niet direct deel nam aan de voorbereiding van de aanval, waarin Hamas bijna 1.200 mensen doodde en 250 gijzelaars gevangen nam. Die voorbereiding lag bij Hamas’ militaire leiders, die soms op gespannen voet stonden met Haniyeh en het politieke leiderschap, dat als pragmatischer en relatief gematigder bekend staat. Toch had het Internationaal Strafhof een arrestatiebevel uitgeschreven tegen Haniyeh, vanwege vermeende misdaden tegen de menselijkheid.
Nadat Israël in mei drie zonen van Haniyeh had gedood in Gaza, publiceerde Hamas een video waarop te zien is hoe hun vader ingetogen reageert op het nieuws, alsof het hem niets deerde. „Ik dank God voor de eer van het martelaarschap van mijn zonen”, zei Haniyeh destijds.
Ook deze keer wil Hamas in zijn reactie eenzelfde vastberadenheid uitstralen. „Hamas is een concept en een instituut, niet een persoon”, zei een hoge official van de organisatie over Haniyehs dood. „Wat de offers ook zijn, Hamas zal zijn weg doorzetten en vertrouwt op de overwinning.”
