Wordt Europa weer ‘groots’, of wordt vooral het Europese ongemak de komende maanden gigantisch? Deze maandag begint het roulerend EU-voorzitterschap van de lidstaat die de Europese Unie de afgelopen jaren vooral heel veel zorgen heeft opgeleverd: Hongarije. En al voordat Boedapest de hamer officieel heeft opgepakt, groeiden in Brussel de afgelopen tijd de gêne en onrust over de komende zes maanden.
Neem de slogan die Hongarije heeft uitgekozen voor zijn voorzitterschap: Make Europe Great Again. Niemand ontging bij de presentatie ervan onlangs de knipoog naar de verkiezingsleus van de voormalige Amerikaanse president Donald Trump. En nu velen in Europa met vrees kijken naar zijn mogelijke herverkiezing in november, vonden Brusselse diplomaten de knipoog op z’n zachtst gezegd ongemakkelijk.
Hongarije is immers geen gewoon EU-land. Na vijftien jaar onder premier Viktor Orbán tiert de corruptie er volgens onafhankelijke waarnemers welig en zijn rechtsstaat en persvrijheid er uitgekleed. Boedapest ligt sinds jaren bovendien consequent in de clinch met Brussel en andere EU-landen, onder meer over die rechtsstaat, maar ook over Hongaarse blokkades van sancties voor Rusland en steun voor Oekraïne. Er lopen verschillende Europese strafprocedures tegen Hongarije, waardoor onder meer miljarden aan EU-steun voor het land bevroren zijn.
‘Het lijkt wel 1984’
Juist afgelopen week werd duidelijk dat de Hongaarse regering een nieuwe wet gebruikt om onder meer ngo Transparancy International – actief in het aankaarten van corruptie – aan te pakken. Het ontlokte de Amerikaanse ambassadeur in Boedapest vrijdag de opmerking dat „terwijl het land het voorzitterschap van de EU-raad op zich neemt, de acties van Hongarije ervoor zorgen dat 2024 meer op 1984 lijkt”.
Lees ook
Hongarije ‘heeft zichzelf uitverkocht aan Rusland’ – en maandag wordt het voorzitter van de EU
Dat Boedapest de voorzittershamer overneemt ligt al jaren vast: traditioneel doet elk halfjaar een ander EU-land dat. Concreet betekent het dat Hongaarse ministers de komende zes maanden de Europese ministerraden voorzitten en de agenda vaststellen. In principe moet een land dat doen als een neutrale en onafhankelijke scheidsrechter. Maar speel je het handig, dan kun je tijdens een voorzitterschap wel degelijk invloed uitoefenen op waar de EU zich mee bezighoudt én positieve aandacht voor jezelf genereren.
Hoe zal Hongarije met die rol omgaan? Tegenover journalisten benadrukte de Hongaarse minister van Europese Zaken János Boka onlangs dat zijn land een „eerlijke bemiddelaar die loyaal samenwerkt met alle lidstaten en instellingen” zal zijn. Hongarije heeft ook een vrij traditioneel programma met prioriteiten gepresenteerd, waarin het bijvoorbeeld stelt zich te willen inzetten voor de Europese concurrentiekracht, het tegengaan van illegale migratie en een goed EU-uitbreidingsbeleid. Deze week vindt een gebruikelijk welkomstbezoek van Eurocommissarissen aan Boedapest plaats, waarin onder meer Commissievoorzitter Ursula von der Leyen door Orbán zal worden ontvangen.
Schade valt wellicht mee
EU-diplomaten benadrukten de afgelopen tijd dat de schade van het Hongaarse voorzitterschap zal meevallen door de timing ervan. Boedapest neemt het stokje over op het moment dat de EU in transitie is naar een nieuwe Europese Commissie met een nieuw programma en een nieuw mandaat voor het Europees Parlement. Het betekent dat het normale Europese wetgevingsproces vrijwel stilligt en de Commissie de komende maanden ook niet of nauwelijks nieuwe voorstellen zal presenteren waarmee Hongarije aan de slag moet.
„De timing kon eigenlijk niet beter”, zegt een EU-diplomaat. En juist de afgelopen weken werden enkele belangrijke plannen nog snel afgerond, niet toevallig vlák voor 1 juli: de start van toetredingsonderhandelingen met Oekraïne en Moldavië en een veertiende sanctiepakket richting Rusland.
Orbán kan zich als premier van het voorzittende land de komende maanden presenteren als de stem van Europa
Maar tegelijk zit Hongarije in Brussel de komende maanden wel álle circa 5.500 vergaderingen voor die de Europese overlegmachine draaiende houden. Door daar te vertragen en te saboteren kan het land volgens betrokkenen wel degelijk schade toebrengen. Opvallend is immers welke onderwerpen Hongarije totaal niet noemt in zijn prioriteiten: klimaat en rechtsstaat.
Daarnaast is het vooraf altijd lastig te voorspellen welke urgente thema’s de komende zes maanden opkomen, die mogelijk ook een snel besluit vereisen. De afgelopen maanden werkte voorzitter België bijvoorbeeld onder hoge druk aan een akkoord over een nieuw voorstel om winsten op bevroren Russische tegoeden naar Oekraïne door te sluizen – uiteindelijk met succes.
‘Meest corrupte land van de EU’
Tegenover journalisten wees de Duitse groene Europarlementariër Daniel Freund, een van de felste critici van Hongarije, er ook op dat nog bijna 200 wetsvoorstellen uit de afgelopen periode onafgerond zijn en door Hongarije worden opgepakt. Als voorbeeld noemde Freund nieuwe anti-corruptiewetgeving, waar hij zelf medeonderhandelaar is. „Dat ik daarover nu met het meest corrupte land van de EU over moet gaan onderhandelen: ik hoef de ironie niet uit te leggen.”
Daarbij komt dat Orbán zich als premier van het voorzittende land de komende maanden wel kan presenteren als de stem van Europa. Bijvoorbeeld in reactie op de mogelijke herverkiezing van Trump, maar ook in zijn houding richting China en Rusland – twee landen waarmee Boedapest nog altijd warme betrekkingen onderhoudt. In september komt de premier naar het Europees Parlement in Straatsburg voor een toespraak. Verwacht wordt dat hij daar ideeën over een rechtsere koers met minder steun voor Oekraïne ook uitgebreid uiteen zal zetten.
Lees ook
‘De harnassen moeten aan’, klinkt het op Wilders’ ultrarechtse feestje in Boedapest
Zo is het voorzitterschap voor Hongarije zonder meer een geweldig podium om zijn rol als wegbereider in de EU in het zonnetje te zetten. Dat Orbán, eerder dit jaar nog gastheer van een internationale conferentie van ultraconservatieven, daarvan optimaal gebruik zal maken ligt voor de hand.
„Het voorzitterschap betekent niet dat je de baas van Europa bent”, antwoordde de Belgische premier Alexander de Croo donderdag, gevraagd naar tips voor zijn opvolger Orbán. „Het betekent dat jij degene moet zijn die de compromissen sluit. En dat is een interessante positie om ten minste één keer in je leven in te verkeren – dus ik kan het zeker aanbevelen aan de heer Orbán.” Of de Hongaar er naar geluisterd heeft wordt vanaf deze maandag duidelijk.
