Nooit eerder was het Rassemblement National in Frankrijk zo dicht bij de macht, maar de kans dat het die níét in handen krijgt is vooralsnog groter dan de kans dat radicaal-rechts gaat regeren. Dat is de belangrijkste conclusie van de eerste ronde van de Franse parlementsverkiezingen van zondag.
Het radicaal-rechtse Rassemblement National (RN) van Jordan Bardella en Marine Le Pen krijgt volgens een exitpoll van Ifop 34,2 procent procent van de stemmen. Het linkse blok Nouveau Front Populaire komt vooralsnog op 29,1 procent en het centristische kamp van president Emmanuel Macron en zijn partners 21,5 procent. De conservatief-rechtse Les Républicains staan voorlopig op 10 procent.
Over een week vindt de tweede ronde plaats, waarna duidelijk wordt hoe de 577 zetels in de Assemblée nationale verdeeld zullen worden. En of één blok een absolute meerderheid behaalt. Dit is alleen denkbaar voor het RN of, minder realistisch, het linkse samenwerkingsverband NFP. Aannemelijker is dat het parlement verdeelder dan ooit zal zijn.
De uitslag van de eerste ronde wordt door het RN als een overwinning gevierd. Marine Le Pen sprak zondagavond van „een eerste stap richting verandering” en stelde in het vooruitzicht dat haar 28-jarige kroonprins Jordan Bardella premier kan worden. Bardella toonde zich tijdens een toespraak zo premierwaardig mogelijk: staand voor een Franse vlag beloofde hij een leider te worden „die u begrijpt, die u ziet, die van u houdt”. Maar zover is het nog niet: de uitslag van zondag vertaalt zich niet in een absolute meerderheid voor het RN – het enige scenario waarin Bardella premier zou worden. De partij hoopt erop in de tweede ronde nog iets meer kiezers achter zich te krijgen.
Blamage voor Macron
Duidelijk is wel vast dat de uitslag een blamage is voor president Macron. Hij schreef deze parlementsverkiezingen uit na de zege van radicaal-rechts bij de Europese verkiezingen, in de hoop zijn positie te verstevigen. Maar hij zal hoe dan ook macht moeten inleveren. Nu vormen Macrons partij Renaissance en zijn partners (verenigd onder de vlag ‘Ensemble’) nog het grootste blok in de Assemblée nationale. Het lijkt op basis van de exitpolls uitgesloten dat zij die positie behouden.
Lees ook
Het programma van ‘premier Bardella’ staat vol onbetaalbare en onhaalbare beloftes
Tijdens de tweede ronde wordt in de meeste van de 577 kiesdistricten gekozen tussen de kandidaten die in de eerste ronde minstens 12,5 procent haalden. (Zo’n deuxième tour hoeft niet als een kandidaat in de eerste ronde al 50 procent van de stemmen haalt.) In de meeste districten betekent dit een keuze tussen twee kandidaten, maar waarschijnlijk zal dit jaar in tientallen, misschien zelfs honderden, districten tussen drie kandidaten gestemd worden. Dit soort triangulaires waren altijd erg uitzonderlijk (in 2022 waren er acht), en het hoge aantal dit jaar toont andermaal de verdeeldheid van Frankrijk. Het maakt het ook nog moeilijker te voorspellen wat er over een week gaat gebeuren.
Zondagavond was voor de meeste districten nog niet bekend wie er doorgaan naar de tweede ronde – en dus ook niet in hoeveel districten Macrons kamp nog kandidaten heeft. Naar alle waarschijnlijkheid zal het in een significant aantal kiesdistricten gaan tussen een radicaal-rechtse kandidaat en een linkse kandidaat.
Agressieve opstelling
Het is de vraag hoe centrum- en gematigd rechtse kiezers hierop zullen reageren: kiezen zij ervoor, zoals de Franse traditie altijd was, om een front républicain te vormen tégen radicaal-rechts? Of is het RN dermate genormaliseerd dat een stem op die partij niet meer uit den boze is?
Voor veel van deze kiezers zal meespelen dat ze banger zijn voor links dan voor radicaal-rechts: de hardlinkse partij LFI is de grootste partij in het linkse blok en wordt door veel Fransen gewantrouwd wegens de haast agressieve opstelling van leider Jean-Luc Mélenchon, die er onder meer van wordt beschuldigd antisemitisme aan te wakkeren. Ook heeft het linkse blok nog altijd geen duidelijke premierskandidaat, waardoor veel gematigde kiezers vrezen dat Mélenchon naar voren geschoven zal worden. Deze angst wakkert Bardella aan: hij noemde het NFP „een verbond van het slechtste, verzameld achter Mélenchon”.
Lees ook
Franse schuldenstress kan ook probleem voor Europa worden
De laatste campagneweek
Hoe links en (radicaal-)rechts de laatste week voor de tweede ronde ingaan, is uit te tekenen: zij zullen gaan strijden om de gematigdere stemmen en zich afzetten tegen de ander én tegen de impopulaire Macron. Hoe het kamp rond de president de periode entre deux tours in zal gaan, is moeilijker te voorspellen. De president heeft zondagavond via een korte verklaring op tv opgeroepen tot „een duidelijke en democratische samenkomst” om het RN uit een machtspositie te behouden. Daarna maakte zijn kamp bekend dat in kiesdistricten waar zij een kandidaat hebben die derde zijn geworden, deze zal worden teruggetrokken als dat de kans dat RN wint verkleint.
De president heeft zich altijd opgeworpen als degene die de opkomst van radicaal-rechts in Frankrijk zou stoppen, dus hij kan ook niet anders.
Lees ook
Macron schrijft nieuwe verkiezingen uit. De Fransen willen vooral weten: pourquoi?
