Een olifant tem je met een vrouwenhaar: Japanse spreekwoorden verbeeld (2)

Posted on by admin

Een olifant die aan het lijntje wordt gehouden. Met een paar sierlijke inktlijnen schilderde de Japanse kunstenaar Kuwagata Keisai (ook wel: Kitao Masayoshi) die rond 1800. Dat lijntje is een streng vrouwenhaar, vastgehouden door een Japanse schone, ook elegant in een paar lijnen gepenseeld, in wat Keisai noemde zijn ‘verkorte tekenstijl’.

De vrouw heeft opvallend lang, zwart haar. Dat is om de kijker duidelijk te maken dat deze tekening uit Keisai’s prentenboek De tuin van de spreekwoorden een Japanse spreekwoord uitbeeldt waarin vrouwenhaar de hoofdrol speelt: „Een streng zwarte haren van een vrouw kan zelfs een olifant in bedwang houden.”

‘Een streng zwarte haren van een vrouw kan zelfs een olifant in bedwang houden’: Japanse variant van spreekwoorden over de (seksuele) macht van de vrouw, zoals ‘Een vrouwenhaar trekt meer dan kabeltouw’ of ‘Een onderrok trekt meer dan twee paarden’.

Het is een Japanse variant van spreekwoorden over de (seksuele) macht van de vrouw, die we in ook in Nederland en de rest van Europa kennen. In Van Dale’s Groot spreekwoordenboek (2007) staat bij voorbeeld „Een onderrok trekt meer dan twee paarden”, met de kuise verklaring “met liefde weet een vrouw alles te bereiken”. Met als variant: „Een vrouwenhaar trekt meer dan kabeltouw”. Daarmee zijn we dicht bij het Japanse spreekwoord dat Keisai met de olifant aan een vrouwenhaar tekende in zijn spreekwoordenprentenboek uit 1808.

Vrouwenhaar als symbool van verleidelijke schoonheid en kracht heeft in Japan een mythische status, vertelt Daan Kok, conservator Japan en Korea van het Wereldmuseum. Strengen vrouwenhaar werden in Japan ook daadwerkelijk als kabeltouwen gebruikt. Onder meer bij de herbouw van de door brand verwoeste boeddhistische Higashi-Honganji tempel in Kyoto in 1895. Er waren geen touwen sterk genoeg om de zware balken te hijsen. In heel Japan stuurden vrouwen hun afgeknipte lange haren op naar de tempel. Daar werden er 40 centimeter dikke kabeltouwen van gevlochten, met hennep erdoor, soms 110 meter lang. De tempel werd ermee herbouwd. Die vrouwenhaarkabels worden er nog altijd tentoongesteld.

Japan-conservator Daan Kok schreef over onder meer die klassiek Japanse vrouwenhaar-olifant-mythe in zijn proefschrift over de verbeelding van Japanse klassieke literatuur Visualizing the Classics (2017). Dat verhaal is regelmatig, zoals Keisai deed, getekend. Want de boeddhistische monnik Kenko schreef in de veertiende eeuw al in zijn essaybundel Tsurezuregusa over de verleidelijke kracht van vrouwen en hun haar. Hij schreef, aldus Kok, “dat zelfs een olifant veilig vastgebonden kan worden met een touw van gevlochten strengen vrouwenhaar.”

(Kenko’s Tsurezuregusa is als De kunst van het nietsdoen in de Nederlandse vertaling van Jos Vos in 2020 uitgegeven).

Kok werkte mee aan de totstandkoming van de heruitgave van Keisai’s spreekwoordenprentenboek uit 1808, door kunsthistoricus Matthi Forrer. Die verzorgde in 2013 een facsimile heruitgave van Keisai’s verschillende prentenboeken, getiteld Keisai, le maître du dessin abrégé; tous les albums de style Ryakuga (uitgeverij Hazan).

Daarbij werd het exemplaar van Keisai’s De tuin van de spreekwoorden gebruikt uit de collectie van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel. Voor deze kleine selectie in NRC uit die ongeveer 150 tekeningen van Keisai uit die bundel stelde het museum die gedigitaliseerde afbeeldingen beschikbaar. Een ander exemplaar van Keisai’s spreekwoordenprentenboek Kotowazagaen is online via de British Museum site te bekijken.

Weet u een Nederlands spreekwoord dat beter past bij een tekening? Mail dat naar [email protected] ovv ‘spreekwoord’.

‘De kat met een hamer tegen zijn achterste slaan’, een Japanse variant van ‘dat slaat als een tang op een varken’. Om de onzinnige, ongerijmde actie te illustreren tekende Keisai de Japanse god van de rijkdom, Daikoku, die de kat met zijn magische hamer aantikt, aldus het boek Keisai, le maître du dessin abrégé.

‘Als wind in de oren van een paard’, een Japanse variant op de uitdrukking ‘iets aan dovemans oren zeggen’ of ‘een goede raad in de wind slaan’. Op de illustratie wappert de ruiter naast zijn paard het dier met een waaier lucht in de oren.

Hoofdpijn hebben vanwege de heftige buikpijn van de buurman’. Nutteloos veel medeleven tonen, het tegenovergestelde van ‘Niemand hinkt van andersmans zeer’. De man op de tekening heeft hoofdpijn vanwege buursmans zeer, darmkrampen die hij probeert te bestrijden door te hurken boven een warme theepot.

Een varken leren koorddansen’. Dat gaat nooit lukken, je moet talent niet forceren: een Japanse variant van ‘je kunt geen ijzer met handen breken’ of ‘geen ezel kan zijn eigen oren afbijten’.

‘Dat wat de ogen ingaat, en door de neus ontsnapt’. Alles scherp in de gaten houden, niets aan de aandacht laten ontsnappen; Japanse variant van ‘haviksogen’ hebben.

‘Met een fleskalebas een meerval proberen te beheersen’. Een gladde vis krijg je met een gladde kalebas niet onder controle, de Japanse variant van ‘zo glad als een aal’. Dit spreekwoord uit Keisai’s vroeg negentiende-eeuwse bundel is een van de weinige die ook in de hedendaagse spreekwoordenverzameling Japanese proverbs van David Galeff uit 2012 is opgenomen. In de Japanse mythologie ligt onder Japan een enorme meerval, die als de goden hem niet beheersen aardbevingen veroorzaakt.

Related Posts

Tv-recensie | Had Theo van Gogh zich overeind kunnen houden in vertrut Nederland?

  • admin
  • October 15, 2024
  • 0

Welmoed Sijtsma had Theo van Gogh: de hunkering (BNNVARA) alvast bekeken. „Ik vond het indrukwekkend om te zien in wat voor tijd we toen leefden”, zei Welmoed, „in vergelijking met nu. De wereld is veranderd in die jaren.” Yoeri Albrecht – baas van De Balie, Van Gogh-versteher en maandagochtend te gast in Goedemorgen Nederland (WNL) – knikte. „Zeker”, zei Albrecht, „de tijden zijn enorm veranderd. Vertrut, zou ik zeggen. Ik zou bijna zeggen, met een heel chic woord: een soort hervictorianisering van de tijd. We zijn preuts geworden. Als je de vrijheid en het gemak ziet van die jaren…”

Ik vond het lastig maandag, zal ik ruiterlijk toegeven. Toen regisseur, filmmaker en interviewer Van Gogh in 2004 overleed was ik acht; ik ben een oude gen Z’er of een jonge millennial, net welke kant je op wil. Dat maakt me vermoedelijk een van de voortrekkers van vertrut Nederland (mea culpa), en als jonge burgertrut is de haat-liefdeverhouding tussen Nederland en Van Gogh er eentje die me nooit echt heeft aangesproken. Tegelijkertijd is hij gruwelijk aan zijn eind gekomen en valt de impact van die moord niet te onderschatten. Op de doden katten is weinig chique en een nationaal trauma recenseren voelt ook nooit verstandig – dus wat schrijf je dan, met je vertrutte vingertjes, over de nieuwe documentaire over de provocatieve kunstenaar?

Ter voorbereiding keek ik ’s ochtends naar Goedemorgen Nederland, waar de docu (die ’s avonds zou worden uitgezonden) werd voorbesproken. Al gauw verschoof het onderwerp van het gesprek van persoonlijke anekdotes – Van Gogh belde Albrecht elke dag rond vijven om op hoge toon het nieuws door te nemen – naar de vraag hoe hij in het hier en nu zou gedijen. Niet goed, dacht De Telegraaf-verslaggever en medegast Silvan Schoonhoven. „Ik vraag me af wat er van Theo zou overblijven in deze tijd: zou hij zich anno 2024 overeind kunnen houden? Zou hij zich in zijn graf omdraaien als hij zou kijken naar deze tijd waarin alles gevoelig ligt en tenen langer zijn dan ooit?”

Strafrechtadvocaat Jillis Roelse dacht er hetzelfde over: „Je mag ook trots zijn op de westerse beschaving, met de gelijkheid tussen man en vrouw, daar mag je best voor opkomen” (nooit verkeerd om te benadrukken in een WNL-programma). Dat soort discussies mijden we nu in Nederland, vond Roelse, in verband met „discriminatie, enzovoorts”. Zo riep de aflevering uiteindelijk meer vragen op dan dat zij had beantwoord, met ‘heeft iemand deze mensen al op de hoogte gebracht van de verkiezingsuitslag’ als de meest prangende.

Katten en een wasmachine

Omdat het ’s ochtends niet gelukt was in de materie te komen deed ik ’s avonds extra mijn best met de eerste aflevering van de vierdelige docu. Moeilijk was dat niet: De Hunkering is prachtig gemaakt en slim gemonteerd. Archiefmateriaal illustreert de woorden van een enorme hoeveelheid geïnterviewde vrienden en familieleden, buurvrouwen en klasgenoten, bekend en onbekend. Uit hun verhalen klinkt afwisselend bewondering en afschuw voor een man die snoeihard en poeslief kon zijn, altijd ongrijpbaar, met een onmiskenbare aanleg voor ontregeling.

Ook van Van Goghs film Luger werden beelden gebruikt. Een controversiële film was het geweest, legde een van de geïnterviewden uit, met een gruwelijke scène met katten en een wasmachine. In het scherm verscheen een man die twee katten in een wasmachine schoof – ik zette de tv meteen uit. Bijzonder truttig, besefte ik beschaamd toen ik de scène googelde en tot de conclusie kwam dat die katten natuurlijk niet écht een wasje hadden meegedraaid. Maar, schrale troost: toen de film uitkwam in 1981 begrepen mensen dat ook niet en zegden flink wat vrijzinnige tv-kijkers hun abonnement op bij de VPRO, die de wasmachinescène had uitgezonden. Zo erg zijn de tijden nou ook weer niet veranderd.


Kamp Westerbork vraagt om meer overheidssteun om uit de schulden te blijven

  • admin
  • October 15, 2024
  • 0

Van rode cijfers is nog geen sprake, maar een financiële buffer heeft herinneringscentrum Kamp Westerbork niet. Het centrum hoopt daarom op een structurele oplossing van het Rijk en een eenmalige bijdrage voor de hoognodige verbouwing van het verouderde museumgebouw. Dinsdag biedt directeur Bertien Minco samen met een kampoverlevende, een nabestaande en een oud-bewoner van Kamp Schattenberg een petitie aan in Den Haag.

Vorig jaar bezocht een groeiend aantal van in totaal 130.000 bezoekers het voormalige doorvoerkamp (voor Joden, Sinti en Roma in de Tweede Wereldoorlog). Het gat in de begroting van 2023 kon zo precies worden gedicht. Hoeveel extra geld er nodig is wil directeur Bertien Minco in een interview met RTV Drenthe niet vertellen.

De verbouwing is mede nodig om de oplopende gas- en lichtkosten te remmen. Ook de salarissen van werknemers drukken zwaar op de begroting. Schoolbezoeken — dat zijn er zo’n 35.000 per jaar — financiert het centrum grotendeels zelf. Omdat er geen geld is om meer personeel in te huren, worden er ook scholen geweigerd, zegt Minco tegen RTV Drenthe.

‘Doorn in het oog’

Ook wordt Kamp Westerbork geraakt door de aanstaande bezuinigingen van kabinet-Schoof op de culturele sector. De regering kort het centrum binnenkort met vijftien procent op de rijkssubsidie en wil de belasting nog verhogen. Opgeteld gaat het volgens Minco om een verlies van een kwart van alle inkomsten.

Het herinneringscentrum noemt het „al jaren een doorn in het oog” dat Kamp Westerbork maar tien procent krijgt van de steun die het Drents Museum en Joods Cultureel Kwartier ontvangen.

Directeur Minco benadrukt dat er in Kamp Westerbork een verhaal wordt verteld dat niet vergeten mag worden. „Ik zou tegen iedereen in Nederland willen zeggen: ‘Put your money where your mouth is‘. Als je zegt dat je dit zo belangrijk vindt, dan moet nu de portemonnee getrokken worden. Wij houden het zo hier niet veel langer vol.”


Artistiek directeur Ted Brandsen neemt in 2026 afscheid van Het Nationale Ballet

  • admin
  • October 15, 2024
  • 0

Aan het eind van seizoen 2025-2026 neemt artistiek directeur Ted Brandsen (1959) afscheid van Het Nationale Ballet. Hij bereikt dan de pensioengerechtigde leeftijd. Ook adjunct-artistiek directeur Rachel Beaujean (1959) legt dan haar functie neer. Per seizoen 2026-2027 treedt zo een geheel nieuwe artistieke directie aan, wat voor het gezelschap een „enorme verandering” zal betekenen, aldus Louise Fresco, voorzitter van de Raad van Toezicht van Nationale Opera & Ballet.

Brandsen zelf verwacht geen aardverschuivingen, zegt hij aan de telefoon vanuit Parijs. „De koers van het gezelschap zal niet ingrijpend wijzigen. We blijven het gezelschap met een repertoire dat op dezelfde pijlers steunt als toen Het Nationale Ballet in 1961 werd opgericht: de grote klassieke werken, belangrijk internationaal repertoire en balletten die speciaal voor ons zijn gemaakt.”

Rust bij het gezelschap

Langs die lijnen heeft Brandsen het gezelschap de afgelopen 23 jaar geleid. Na het woelige directeurschap van Wayne Eagling bracht hij de rust terug in het gezelschap. Hij breidde het avondvullende repertoire gestaag uit, ook met eigen creaties als Coppelia (2008) en Mata Hari (2016) en hij introduceerde choreografen als Alexei Ratmansky en Christopher Wheeldon. Ook initieerde hij in samenwerking met de Nationale Balletacademie de Junior Company, als springplank tussen opleiding en beroepspraktijk. Tijdens zijn directeurschap werd hij meermalen nationaal en internationaal onderscheiden.

Of Brandsen na zijn afscheid op enigerlei wijze betrokken blijft bij het gezelschap is nog onduidelijk. „Eerst een stap terug doen”, zegt hij zelf. „Een rol als adviseur zoals Jiri Kylian bij het Nederlands Dans Theater had, zou misschien kunnen. Maar dat is aan mijn opvolger.”

De sollicitatieprocedure voor de nieuwe artistiek directeur is al begonnen: een selectiecommissie is samengesteld en een profiel geformuleerd. „Maar daar houd ik mij verre van”, zegt Brandsen, verwijzend naar de perikelen rond de opvolging van Rudi van Dantzig, die tussen 1971 tot 1991 artistiek leider was van Het Nationale Ballet. De kandidaten die Van Dantzig toen zelf voordroeg voor zijn opvolging, sneuvelden beiden in de procedure.

Generatiewissel

Het vertrek van Brandsen en Beaujean én een belangrijke steunpilaar van Brandsen, balletmeester Judy Maelor Thomas, betekent in 2026 een complete generatiewissel. Maar gezien de gezonde staat van het gezelschap heeft hij het volste vertrouwen in de toekomst. Wel baart het gure klimaat rond kunst en cultuur hem zorgen. „Ballet ligt in verschillende kringen sowieso moeilijk, maar dat is niet van vandaag of gisteren. Tegelijkertijd zie je dat de publieke belangstelling groeit. Dat is een rare spagaat.”

Over zijn leven ná het afscheid heeft hij geen concrete plannen. Voorlopig heeft hij nog werk te doen voor het gezelschap waaraan hij sinds 1981 als danser en later ook choreograaf was verbonden, met een onderbreking van ruim drie jaar (1998-2001) toen hij artistiek directeur was van het West Australian Ballet in Perth.

In 2002 keerde Brandsen terug op het oude nest als beoogd artistiek directeur. „Het zal voor het gezelschap wennen zijn, een geheel nieuwe directie. Maar het is goed dat een nieuwe generatie het stokje overneemt.”