Column | Na de Europese verkiezingen: radicaal-rechts buiten de deur, maar in Parijs gokt Macron met de sleutel

Posted on June 11, 2024 by admin

De kiezers hebben gesproken, maar wat hebben ze gezegd? Waar deze duiding na een stembusgang in Nederland al lastig is, dan zeker in de Europese Unie. Duizenden kandidaten streden tot en met zondag namens honderden politieke partijen in 27 nationale arena’s om 720 zetels in het nieuwe Europees Parlement. Kiezers van Estland tot Griekenland uitten hun zorgen en verlangens. Daarbij zijn drie brede trends aanwijsbaar.

Ten eerste: de EU-wijde opkomst was met 51 procent net iets hoger dan de vorige keer. Dit stabiliseert de belangrijke trendbreuk van 2019 (50,7 procent). Toen ging de opkomst voor het allereerst omhoog, na veertig jaar gestage daling (van 62 procent in 1979 tot zo’n 43 procent in 2014). Veel kan meespelen. Sociale media trekken jongere kiezers het debat in. Strijd motiveert. Maar vooral hebben burgers afgelopen jaren ervaren dat bij Europese besluiten over migratie, klimaat, landbouw, migratie of euro hun belangen of waarden op het spel staan. Zij eisen hun stem én tegenstem op. Dit sterkt ook het Europees Parlement.

Ten tweede: een verschuiving naar radicaal-rechts. Van de door enkele media voorspelde ‘aardverschuiving’ is echter geen sprake. Het grotere zetelaantal zal zich niet eenvoudig in macht vertalen. In het verleden strandden pogingen tot blokvorming steevast op conflicterende standpunten. De score van radicaal-rechtse partijen was – anders dan bij de Tweede-Kamerverkiezingen van november vorig jaar toen de PVV-zege velen met stomheid sloeg – zondag niet hoger dan in de peilingen. Zo werd de winst van Marine Le Pens Rassemblement National (31,4 procent) al weken voorspeld. De Franse verrassing op zondagavond zat in de reactie van president Emmanuel Macron (waarover verderop meer).

Ten derde: het politieke midden houdt stand. De drie partijfamilies van christen-democraten (EVP), sociaal-democraten (S&D) en liberalen (Renew) behouden in het nieuwe Europees Parlement hun bestaande meerderheid (circa 400 zetels op 720). Voor de komende machtsvorming is dat het beslissende feit. Wel vindt binnen deze centrumgroep een verschuiving naar rechts plaats: de EVP wint, sociaal-democraten en liberalen verliezen. Dit zal doorwegen op het beleid.

Een niet te onderschatten verschil met de Nederlandse formatiedynamiek is dat in de Europese context veel meer weerstand tegen scenario’s met radicaal-rechts bestaat

Voor de verkiezingen zocht de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen (EVP), steun ter rechterzijde, met name bij premier Giorgia Meloni van de Broeders van Italië en haar radicaal-rechtse (in naam ‘conservatieve’) Europese fractie. ‘VDL’ vreest dat zonder reservestemmen van radicaal-rechts de meerderheid voor haar herbenoeming krap wordt. Ook voelt de rechterflank van de EVP zich sinds 2019 opgesloten in een te progressieve EU-beleidsagenda vanwege de coalitie met S&D en Renew: die groep wil een optie ‘over rechts’. Maar haar partners op links hebben Von der Leyen teruggefloten met de boodschap: elke coalitiezetel erbij op radicaal-rechts, verlies je bij ons.

Puzzelen

Zo tekende zich al op zondagavond een duidelijk beeld af. De huidige coalitie van EVP, S&D en Renew wil door. Zoals Von der Leyen zei: „Pro-Europees, pro-Oekraïne en pro-rechtsstaat.” Met deze criteria wijst zij beide radicaal-rechtse fracties de deur: zowel die rond Le Pen en Wilders (te Poetin-vriendelijk) als die rond Meloni en de Poolse PiS (rechtsstaatschenders). Dit laat onverlet dat komende weken allicht toenadering tot individuele rechts-conservatieve partijen zal worden gezocht.

Ook belangrijk: de drie centrumpartijen zullen de EU-topbanen onderling verdelen. Dat hoeft niet lang te duren, liet de Duitse bondskanselier Olaf Scholz (SPD), informeel leider van de sociaal-democratische familie, zich al ontvallen. Drie partijen, drie topbanen, dus elke partij één. Verkiezingswinnaar EVP wenst de hoofdprijs: het voorzitterschap van de Commissie, waarvoor Von der Leyen campagne voerde. Daarna kunnen nummers twee en drie elk een post met bijbehorende kandidaat claimen (precies zoals in Den Haag dezer dagen tussen de coalitiepartners om ministersposten wordt gekwartet: eerst de PVV aan zet, dan de VVD, etc.). Naar verluidt willen de Europese sociaal-democraten ditmaal de EU-toppenvoorzitter leveren, een rol waarvoor Portugals oud-premier António Costa en Deens premier Mette Frederiksen worden genoemd. De liberalen, als derde geëindigd, zouden dan de volgende EU-buitenlandvertegenwoordiger kunnen voordragen, de opvolger van Josep Borrell.

Dit simpele puzzeltje wordt wellicht al gelegd op een informeel diner van regeringsleiders op maandag 17 juni. Voor Nederland zit daar demissionair premier Mark Rutte (VVD) nog aan tafel. Mocht het kabinet-Schoof tijdig op het bordes staan, dan kan de kersverse premier nog net het formele besluit op de EU-top van 27-28 juni meemaken.

Een niet te onderschatten verschil met de Nederlandse formatiedynamiek is dat in de Europese context veel meer weerstand tegen scenario’s met radicaal-rechts bestaat. In Den Haag kreeg Geert Wilders van centrum-rechts al tweemaal de sleutel tot machtsdeelname, in 2010 (van CDA en VVD) en nu opnieuw (van VVD en ex-CDA’ers). Zeker, er zijn steeds meer lidstaten met radicaal-rechts in de regering of aan de leiding, zoals nu in Italië. Toch blijft zo’n scenario in veel lidstaten taboe.

Dat geldt heel sterk voor Duitsland. Weliswaar straften de Duitse kiezers zondag de regering-Scholz van SPD, Groenen en FDP af, maar daartoe weken ze vooral uit naar de centrum-rechtse CDU/CSU (30 procent) en veel minder naar de extreem-rechtse AfD (15,9 procent).

Macrons hoogmoed?

Heel anders liep het in Frankrijk, waar de oppositiestem tegen Macron als gezegd wél naar radicaal-rechts ging, naar Rassemblement National en circa 6 procent voor zusterpartij Reconquête.

Daarom nam de Franse president een enorme gok. Macron besloot – tot verbijstering van zijn eigen kamp – de Assemblée Nationale te ontbinden: vervroegde parlementsverkiezingen op 30 juni en 7 juli. Zelf blijft hij in functie, tot 2027, maar parlement en regering kunnen van kleur verschieten.

In één opzet slaagde Macron zeker: hij stal het verhaal. Het gaat sindsdien in de media alleen over hem – zijn motieven, humeur, moed dan wel hoogmoed. Veel blijft speculeren. Meent hij heus dat zijn partij dit kan winnen? Of hoopt hij op een nederlaag, waarna het Rassemblement onder premierskandidaat Jordan Bardella de tanden stukbijt op de regeerpraktijk, aldus populistische leugens en loze beloftes blootleggend en de Franse kiezers verantwoordelijk makend voor hun stem?

Wat de uitslag ook wordt: de president blijft verantwoordelijk voor Frankrijks buitenlandse en Europese politiek (en lid van de Europese Raad van regeringsleiders). Maar wel biedt hij aan een extreem-rechtse rivaal in overwinningsstemming de sleutel tot binnenlandse regeermacht en EU-ministerraden.

Dankzij die Parijse buitenkans zou Europees radicaal-rechts, door de pro-Europese centrumpartijen in Brussel nu nog buiten de coalities gehouden, op termijn veel macht kunnen winnen – meer misschien wel dan dankzij de Europese-Parlementsverkiezingen van afgelopen week.

Luuk van Middelaar is politiek filosoof en historicus.

Excuses voor het slavernijverleden waren een hoogtepunt voor Linda Nooitmeer, maar ook een ‘komma, geen punt’

admin
November 24, 2024
0

Ja, natuurlijk waren de excuses voor het slavernijverleden namens de Nederlandse Staat hoogtepunten – uitgesproken door premier Mark Rutte in december 2022 en door koning Willem-Alexander op Keti Koti 2023. Maar het meest trots is Linda Nooitmeer erop dat ze „aanjager heeft kunnen zijn van alle herdenkingscomités in het land”, zegt ze zaterdag tegen het NOS Radio 1 Journaal. Want net zo belangrijk als de excuses is dat er ook erna aandacht blijft voor herstel en heling. Na de excuses volgt, zo formuleerde Rutte het, „een komma, geen punt”.

Zaterdag kondigde Nooitmeer haar vertrek aan als voorzitter van het bestuur van het in 2002 opgerichte Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee). Haar tweede termijn loopt af op 1 maart 2025, dan is ze bijna acht jaar voorzitter geweest. Ze koos niet voor een derde termijn, hoewel NiNsee-directeur Urwin Vyent haar vroeg aan te blijven. Nooitmeer – haar voorvader koos die achternaam in 1863 bij de afschaffing van de slavernij – wil zich richten op haar carrière als bedrijfseconoom.

Behalve de historische excuses van de Nederlandse staat werden er in de periode dat Nooitmeer voorzitter was ook excuses uitgesproken door de bestuurders van Utrecht, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Middelburg, Vlissingen en Arnhem. Ook banken, waaronder De Nederlandsche Bank, deden onderzoek naar de herkomst van hun kapitaal. In totaal zijn er nu 25 comités die op meerdere plekken in Nederland op 1 juli, Keti Koti, de herdenking en viering van de afschaffing van de slavernij verzorgen.

Bijna wegbezuinigd

Toen Nooitmeer als voorzitter in 2017 aantrad, stond NiNsee er wankel voor. De organisatie werd bijna wegbezuinigd, en een jaarlijkse nationale herdenking van de afschaffing van de trans-Atlantische slavernij in Amsterdam leek te verdwijnen, vertelde Nooitmeer bij haar toespraak op Keti Koti in 2023.

„De organisatie heeft altijd in de regen gestaan”, weet Roy Kaikusi Groenberg, voorzitter van Stichting Eer en Herstel, opgericht voor de Surinaamse gemeenschap in Nederland. „Maar de afgelopen acht jaar, onder leiding van voorzitter Linda Nooitmeer, is er toch een beetje zonlicht gaan schijnen op de organisatie. We zijn er nog lang niet, maar er is hard aan de weg getimmerd om de relatie te verbeteren met de landelijke overheid, met gemeenten en steden, en een zeer kritische Afro-Nederlandse beweging.”

Slavernij in Nederland is geen makkelijk dossier, wil Groenberg maar zeggen. Vanuit de overheid was er nauwelijks (financiële) steun, en daarnaast zijn er „heel veel meningen” vanuit de kant van nazaten van tot slaafgemaakten. „Voor NiNsee is het volhouden, in gesprek blijven en samen een oplossing proberen te vinden. Een van de belangrijkste verdiensten van Nooitmeer is dat ze de zaak draaiende heeft kunnen houden en met de kritische achterban bleef doorvechten.”

„Zoveel mensen, zoveel meningen”, zei Nooitmeer in NRC, kort voordat premier Rutte op 19 december 2022 excuses maakte. Er was onder andere discussie ontstaan over het moment van de excuses: zes Surinaamse organisaties probeerden via een kort geding het aanbieden van de excuses tegen te houden. Ze vonden dat het kabinet overhaast handelde en externe partijen te weinig bij de excuses betrok.

Ook dit jaar waren er strubbelingen. NiNsee trok de uitnodiging aan Tweede Kamervoorzitter Martin Bosma (PVV) om aanwezig te zijn bij de herdenking van 1 juli in, na druk vanuit antiracismeorganisaties. Vanwege Bosma’s „reputatie van racisme” hadden 105 personen in een brief daartoe opgeroepen.

‘Kritische noten’

„Activisme en kritische noten vanuit de maatschappij hebben in deze jaren een heel belangrijke rol gespeeld”, zegt Mitchell Esajas. Hij is antropoloog, activist en medeoprichter van The Black Archives, dat werk van zwarte schrijvers en wetenschappers verzamelt. „Hoewel NiNsee een belangrijke bijdrage heeft geleverd, kwamen de excuses voort uit een veel bredere beweging tegen racisme. Ik denk dat met name de antizwartepietbeweging, met Kick Out Zwarte Piet, het debat in een stroomversnelling heeft gebracht.”

„Misschien is het een goed moment voor een nieuwe voorzitter bij NiNsee, met frisse ideeën”, zegt Groenberg. „Linda gaat NinSee met een goede basis achterlaten, maar er moet nog veel gedaan worden voor heling en reparatie. Misschien maken de excuses het in de toekomst mogelijk voor nazaten [van tot slaafgemaakten] om de inhaalslag te maken die ze verdienen: om verder te floreren in deze steeds onvriendelijker wordende Nederlandse samenleving. De komma, die is nu.”

Wat vindt NRC | Klimaatconferentie in Bakoe was een diplomatieke ravage met een mager resultaat

admin
November 24, 2024
0

De bereidheid om de klimaattop in Bakoe tot een goed einde te brengen was nog net iets groter dan de verdeeldheid over het eindresultaat. En dus werd in de nacht van zaterdag op zondag een akkoord bereikt. Dat dat gelukt is, in een tijd met grote geopolitieke spanningen, is misschien wel de grootste winst van deze top.

Inhoudelijk valt er veel af te dingen op het resultaat. Weliswaar hebben de geïndustrialiseerde landen beloofd om de financiële hulp aan ontwikkelingslanden te verhogen van 100 miljard dollar per jaar nu, naar minimaal 300 miljard per jaar in 2035, maar op andere terreinen is nauwelijks vooruitgang geboekt.

Vooral over de vraag hoe de wereld afstand kan nemen van het ongebreidelde gebruik van fossiele brandstoffen, is in Bakoe amper gesproken. Dat werd voorkomen door twee grote olie- en gasproducenten, Saoedi-Arabië en Rusland. En het hielp niet dat de top plaatsvond in Azerbeidzjan, dat als voorzitter op geen enkel moment heeft geprobeerd om zijn eigenbelang opzij te schuiven. In tegendeel, in zijn openingstoespraak zei president Ilham Alijev met een grote glimlach dat olie en gas „een geschenk van God” zijn. Een ongekende provocatie tijdens een klimaattop.

Ook die 300 miljard dollar – volgens minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) „een ambitieus én een haalbaar bedrag” – is in de verste verte niet genoeg om ontwikkelingslanden te helpen klimaatverandering te voorkomen, zich aan te passen aan de gevolgen die ze ondervinden en de schade te vergoeden die ze nu al lijden. De minister erkent dat ook. In haar reactie bevestigt ze dat eigenlijk 1.300 miljard dollar per jaar nodig is, zoals in het akkoord staat. „Dat stelt ook de wetenschap”, aldus Hermans. Maar ze vindt niet dat de rijke landen een groter deel dan is afgesproken daarvan op zich hoeven te nemen.

Deze klimaattop heeft het toch al grote wantrouwen bij armere landen over het mondiale klimaatbeleid versterkt

Gelet op de verontwaardigde reacties van ontwikkelingslanden – „teleurstellend”, een „belediging”, „politiek opportunisme” – is dat een foute inschatting. Deze top heeft het toch al grote wantrouwen bij armere landen over het mondiale klimaatbeleid versterkt. Daarmee heeft Bakoe meer dan alleen een diplomatieke ravage achtergelaten.

Vóór februari moeten alle landen nieuwe, aangescherpte plannen inleveren om te voldoen aan het Klimaatakkoord van Parijs (gevaarlijke opwarming voorkomen door de temperatuurstijging te beperken tot onder de 2 graden Celsius, en liever nog onder de 1,5 graden). Veel ontwikkelingslanden kunnen niet anders dan hun doel afhankelijk maken van financiering door rijke landen. Ze zullen zich wel twee keer bedenken voordat ze hun ambities al te veel opschroeven.

En omdat juist in ontwikkelingslanden, die veel energie nodig hebben om zich aan de armoede te ontworstelen, de uitstoot van broeikasgassen in de komende decennia snel zal stijgen, zijn ambitieuzere plannen onvermijdelijk. Het geld dat rijke landen daaraan besteden, is dan geen ‘hulp’, maar de financiering van noodzakelijk klimaatbeleid.

‘We koersen af op een vreselijke bezuinigingsoperatie’, zegt VVD-burgemeester van Wageningen

admin
November 24, 2024
0

„Onverantwoord”, „vreselijk”, „een hele slechte zaak”. Je hoeft niet tussen de regels door te lezen bij deze uitlatingen van de burgemeester van universiteitsstad Wageningen, Floor Vermeulen (VVD), om te constateren dat hij geen fan is van de voorgenomen bezuinigingen op onderwijs.

De coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB heeft in het regeerprogramma afgesproken om vanaf volgend jaar structureel 1 miljard euro te bezuinigen op hoger onderwijs en wetenschap. Dit nadat het vorige kabinet juist extra geld uittrok voor „noodzakelijke en achterstallige investeringen” in het onderwijs. Vanuit de oppositie en het maatschappelijk middenveld klinkt harde kritiek op de plannen. Maandag is er een demonstratie op het Malieveld, later in de week behandelt de Tweede Kamer de onderwijsbegroting.

Vermeulen is ook voorzitter van het Netwerk Kennissteden Nederland, een samenwerkingsverband van dertien universiteitssteden en koepels van hoge onderwijsinstellingen. Hij wil kwijt dat hij eigenlijk niet zo van het „actievoerderige” is, maar dat de zaken nu anders liggen omdat gesprekken met het kabinet tot op heden op niets uitliepen.

Waar maakt u zich zorgen over?

„We koersen echt af op een vreselijke bezuinigingsoperatie die iedereen raakt, tot en met de studenten aan toe. Laat ik beginnen met de langstudeerboete. We vinden het belangrijk dat studenten participeren in de samenleving. Ik sprak laatst studenten die vrezen dat er over een aantal jaar geen bestuurders meer zijn. Straks zien studenten van een bestuursjaar af omdat ze anders extra collegegeld moeten betalen.

„Daarnaast heb je in allerlei studentensteden een prachtig initiatief, Oma’s Soep, waarbij studenten soep langsbrengen bij ouderen in verzorgingsinstellingen, en daar dan een praatje maken. Daar zouden ze dan minder tijd voor hebben. Daar maken ze zich zelf ook zorgen over.”

Er is ook veel kritiek op de kortetermijnvisie die achter de plannen schuil zou gaan.

„Klaas Knot [president van De Nederlandsche Bank] heeft in een reflectie op de kabinetsplannen gezegd dat het eigenlijk heel raar is dat het kabinet, dat innovatie heel vaak noemt [85 keer, telde De Correspondent] als belangrijke oplossing voor allerlei maatschappelijke problemen, tóch bezuinigt op innovatie. Ik kan dat niet met elkaar rijmen. We hebben wetenschap en innovatie nodig om de grootste problemen van onze tijd op te lossen en zouden dus juist moeten investeren in wetenschappelijk onderzoek. Het kabinet vindt dat de arbeidsproductiviteit achterblijft en dat innovatie daar een belangrijke rol in kan spelen, maar wil het geld er niet aan uitgeven.”

Hoe raken de bezuinigingen uw stad?

„In Wageningen werken we als gemeente bijvoorbeeld samen met de universiteit Wageningen aan een project over biodiversiteit: hoe kunnen we die in ons land verbeteren? Daar plukt de gehele gemeenschap de vruchten van, maar door de bezuinigingen zouden we ermee moeten stoppen. Maar het gaat ook gewoon om fundamenteel onderzoek waar straks een streep doorheen moet. Allerlei projecten die in de toekomst nodig zijn, of ze nou gaan over klimaatverandering of kunstmatige intelligentie, gaan niet meer door.”

De plannen komen natuurlijk ook van uw eigen partij.

„Het komt van meer partijen, en ik vind dat onverstandig. Ik zou juist willen pleiten voor meer geld voor innovatie en onderzoek.”

Heeft Dilan Yesilgöz u erover geraadpleegd?

„Er is niemand bij mij langs geweest. Anders had ik gezegd dat ik het geen goed idee vind — dat zeg ik natuurlijk ook als ik partijgenoten tegenkom. Maar je kunt het ook met elkaar oneens zijn in het leven.”

D66, CDA en JA21 hebben een verbond gesloten om de bezuinigingen deels te voorkomen. Denkt u dat dit lukt, nu het lastig wordt de steun te verkrijgen van een meerderheid in de Eerste Kamer?

„De Eerste Kamer heeft de voorgenomen btw-verhoging op media, cultuur en sport tegen kunnen houden en zo laten zien dat er wel degelijk nog mogelijkheden zijn om bij te sturen. Wij hopen natuurlijk dat allereerst de Tweede Kamer, maar natuurlijk ook de Eerste Kamer, heel kritisch zal staan tegenover de bezuinigingsplannen op onderwijs, en zal willen bijsturen. Ik ga me niet uitspreken over de voorgestelde wijzigingen van D66, CDA en JA21, maar ieder plan dat zorgt dat die bezuinigingen verminderd worden, of het liefst allemaal van tafel gaan, moet serieus genomen worden.”