Mocht er woensdag in Den Haag een coalitieakkoord liggen, dan is de kans groot dat Belgen veel uit de migratieparagraaf zullen herkennen. De formerende partijen PVV, VVD, NSC en BBB willen „meer grip” krijgen op migratie, en kijken voor beleidsvoorstellen over de landsgrenzen. Eén maatregel in het bijzonder die België nam om de opvangcrisis te bezweren, springt daarbij in het oog.
1
Wat is de situatie in België met asielzoekers?
Sinds het najaar van 2021 kampt België met een opvangcrisis. In dat jaar nam het aantal asielaanvragen toe, terwijl opvangorganisatie Fedasil de opvangcapaciteit in de periode daarvoor juist had afgeschaald. Voor duizenden migranten, onder wie gezinnen met kinderen, was de afgelopen jaren geen plaats in de opvang. Net als in Ter Apel sliepen zij buiten de muren van het ‘Klein Kasteeltje’, het aanmeldcentrum in Brussel, of verbleven ze in een van de vele kraakpanden in de Belgische hoofdstad.
Om de crisis te bezweren kondigde staatssecretaris Nicole de Moor (Asiel en Migratie) vorig jaar een serie maatregelen aan. Een daarvan was een tijdelijke opvangstop voor alleenstaande mannen, die volgens haar nodig was om gezinnen met kinderen een plaats in de opvang te kunnen garanderen. Het is de maatregel waar ook de formerende partijen in Nederland nu nadrukkelijk naar kijken.
2
Kan zo’n tijdelijke opvangstop zomaar?
Het besluit van De Moor kon meteen op kritiek rekenen. Kati Verstrepen, voorzitter van de non-gouvernementele organisatie Liga voor Mensenrechten, noemde de regeling „absoluut niet conform het internationaal of Belgisch recht”. Ook binnen de Belgische coalitie klonk gemor: vicepremier Georges Gilkinet vond dat de regering haar verplichtingen aan asielzoekers moest nakomen.
In september oordeelde de Belgische Raad van State dat een wettelijke basis voor het ‘mannenverbod’ ontbrak. Iedere asielzoeker heeft recht op een dak boven het hoofd, en dus was dit besluit illegaal. Desondanks zette De Moor het verbod door, omdat ze naar eigen zeggen niet anders kon. In een recent interview in NRC over het Nederlandse migratiebeleid haalde Mona Keijzer (BBB) die rechterlijke uitspraak aan: „Juristerij is geen wiskunde. Het zijn open normen, je moet kijken hoe ver je daarin kan gaan.”
Lees ook
‘Mannenverbod’ in Belgische asielopvang is tegen de wet, maar de overheid zet toch door
3
Wat zijn de gevolgen van de opvangstop op alleenreizende mannen?
Een alleenstaande man die in België asiel aanvraagt, staat nu minstens acht maanden op een wachtlijst voor opvang, aldus Thomas Willekens van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. „Er staan 3.900 mensen op de lijst. Zij zijn overgeleverd aan hulp van vrienden of familie, of slapen op straat.” In theorie kunnen zij in Brussel terecht in de daklozenopvang, maar de circa 2.000 bedden zijn daar snel gevuld. Ondertussen is Fedasil sinds 2022 zo’n 9.200 keer veroordeeld voor het niet bieden van opvang aan individuele asielzoekers, zonder dat er iets veranderde. De opgelegde dwangsommen, tot oktober bij elkaar ruim 330 miljoen euro, weigert de dienst tot nu toe te betalen.
Willekens noemt de impact voor de mensen die op straat belanden op korte termijn „gigantisch”. Maar ook op lange termijn heeft het gebrek aan opvang consequenties: „De kwaliteit van asielaanvragen neemt af. Als je op straat slaapt, ben je vooral bezig met een dak boven je hoofd. Ondertussen wordt wel van je verwacht dat je in je asielprocedure kan vertellen waarom je vijf jaar geleden je land hebt verlaten.”
Toch is de opvangcrisis in de hoofdstad minder zichtbaar dan één of twee jaar geleden. Grote kraakpanden, zoals in de Paleizenstraat in de Brusselse wijk Schaarbeek, zijn ontruimd, en ook op andere openbare locaties zoals stations wordt de aanwezigheid van dakloze migranten minder gedoogd. „We zien ook dat mensen naar andere steden zijn getrokken. In Gent zit een grote groep, en ook in Sint-Niklaas en Hasselt”, aldus Willekens.
4
Komen door het besluit ook minder alleenstaande mannen naar België?
In tegenstelling tot in Nederland kende België in 2023 een daling in het aantal asielaanvragen ten opzichte van het jaar ervoor. In 2022 ging het nog om 32.219 aanvragen, vorig jaar waren het er 29.589. Maar of dat komt doordat alleenstaande mannen afgeschrikt worden om naar België te reizen, is lastig te zeggen. Experts wijzen erop dat opvangcijfers wel vaker fluctueren, en dat dit geen grote daling betreft. Europees gezien zit België met 2.492 asielaanvragen per miljoen inwoners net iets boven het gemiddelde van 2.337, Nederland zit daar met 2.144 per miljoen inwoners net iets onder.
Wel zijn er gevallen bekend van mannen die vanwege het strenge opvangbeleid in België zijn doorgereisd naar andere Europese landen, zoals Duitsland, Denemarken of Nederland. In Nederland stapte een groep asielzoekers naar de rechter om een asielprocedure af te dwingen, nu in België geen plek voor hen was. Om dezelfde reden stuurt Nederland al langer geen asielzoekers terug naar Italië en Griekenland. Maar omdat zij in België nog wel gebruik kunnen maken van daklozenopvang én de Belgische autoriteiten hun best doen om nieuwe opvangplekken te creëeren, oordeelde de Nederlandse Raad van State dat zij terug mogen worden gestuurd.
Lees ook
Mona Keijzer: ‘Ik ben nog lang niet klaar met Eric van der Burg. Heeft hij ze wel allemaal op een rijtje?’
5
Waarin verschilt de situatie in België met Nederland?
De Belgische regering probeert weliswaar extra opvanglocaties te regelen, maar slaagt hier maar mondjesmaat in. Anders dan in Nederland is er onvoldoende landelijke politieke steun voor een spreiding van asielzoekers over België, waardoor de regering is aangewezen op losse afspraken met gemeenten. Ligt de lokale politiek dwars, dan kan de regering niets afdwingen. In Nederland moeten, tenzij een nieuwe coalitie de spreidsingswet aan de kant schuift, gemeenten voor 1 november met plannen komen om het toegewezen aantal asielzoekers op te vangen.
Tegelijk vindt een deel van de politieke partijen in België de maatregelen nog niet ver genoeg gaan. Met name het radicaal-rechtse Vlaams Belang profileert zich in het migratiedebat. De partij noemde in aanloop naar de Belgische verkiezingen van 9 juni een algehele asielstop als optie, en wil de voorwaarden voor onder meer het verkrijgen van uitkeringen en sociale huurwoningen voor migranten verder aanscherpen.
