‘Ik heb altijd een stem willen hebben om iets over de wereld te kunnen zeggen”, zei Faith Ringgold (1930 – 2024) over haar werk. Pas op late leeftijd werd ze omarmd als kunstenaar van belang, maar die stem had ze al vroeg, het duurde alleen lang voordat de wereld ook luisterde. De kunstenaar die beroemd werd met haar story quilts’ – verhalende kunstwerken op quilts, gestikt textielwerk – overleed zaterdag op 93-jarige leeftijd.
Toen Ringgold zich in 1950 inschreef aan het City College van New York om als hoofdvak kunst te gaan studeren, kreeg ze nul op het rekest. Ze moest kunstonderwijs als hoofdvak gaan volgen, want het City College liet geen vrouwen toe bij kunst. Als alleenstaande moeder met twee kinderen, zou ze ook na haar opleiding nog onderwijs blijven geven, maar ze bleef zelf ook kunst maken. In de jaren zestig sloot ze zich aan bij de Black Arts Movement, die musea erop wees dat zwarte kunstenaars en vrouwen te weinig gerepresenteerd waren.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data114300909-04c320.jpg|https://images.nrc.nl/IBfdkZYM-6vBzLaEWlY7hTY1Vxc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data114300909-04c320.jpg|https://images.nrc.nl/piVqqA5vaI7ZYMS0pM-omW7XxLc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data114300909-04c320.jpg)
Gender- en raciale ongelijkheid waren bijna altijd aanwezig in haar werk, met vaak een bijzondere rol voor de Amerikaanse vlag. Op sommige werken druipen de rode strepen van het bloed, sterren worden schedels en soms staat er tekst in: regels uit de Amerikaanse Grondwet, of simpelweg het woord ‘DIE’ (Flag for the Moon, 1969).
‘Die’ was ook de titel van het sluitstuk van een reeks olieverfschilderijen waarmee ze het bekendst werd, de American People Series (1963-1967). Ze was daarvoor geïnspireerd door Picasso’s Guernica (1937). De serie draait om een reeks rellen die in Harlem waren uitgebroken nadat de politie een zwarte tiener had neergeschoten. Witte en zwarte mannen, vrouwen en kinderen gaan elkaar op die werken te lijf, met de monden opengesperd zoals je ook bij Picasso ziet. De bloedspatten knallen van het doek af. In 2019 hing het in het Museum of Modern Art in New York naast een ander werk van Picasso, Les Demoiselles d’Avignon.
Clair obscur
Ook in andere delen van de serie nam ze de harde dagelijkse realiteit als onderwerp. In de eerste delen in die serie zie je bijvoorbeeld een groep witte mannen die een zwarte man de mond snoert: For Members Only (1963). In Neighbors (1963) kijkt een wit gezin afwijzend en vijandig wanneer een zwarte man naast ze komt wonen. Behalve de realiteit gaf ze de kijker meteen een intrigerende kunstgeschiedenisles. Zelf had ze moeten leren over de clair obscur op schilderijen, waar je met behulp van licht en schaduw figuren naar voren kan halen door de omgeving naar achteren te duwen. Die illusie van diepte werkt echter alleen goed bij figuren met een witte huid. Het antwoord van Ringgold was een palet met een veelheid aan zwarte tinten.
American People Series #20: Die dwong in 1967 bewondering af, maar riep ook weerstand op. Zo direct een boodschap overbrengen was in een periode waarin het abstracte overheerste, hoogst ongebruikelijk „They saw the Black Power, but white power is the biggest and they didn’t see it” vatte Ringgold die houding in verschillende interviews samen.
Verhalende quilts
In de jaren zeventig ging ze over op een genre dat in de kunstcanon een uiterst marginale positie innam: de quilt. Haar quilts waren odes aan de zwarte oorspronkelijk kunst van Amerika, aldus Ringgold. Slaafgemaakten hadden niet de middelen schilderijen of beelden te maken en konden alleen lappen stof gebruiken om hun familieverhalen en achtergrond vorm te geven. De kijker maakte kennis met Ringgolds verhalen in een soort stripvorm, de ‘story quilts’. Op American Collection #1: We Came to America (1997) staat aan de horizon een zwart Vrijheidsbeeld. Wederom is het de hervertelling van een bestaand werk, ditmaal William Turners schilderij The Slaveship, waar slaafgemaakten op het punt staan te verdrinken. De quilt Who’s Afraid of Aunt Jemima? (1983) veranderde het stereotype Aunt Jemima – die tot 2021 op de verpakking van een pannenkoekenmixmerk stond – in een feministische superheld.
De quilt Tar Beach (1990 – 1992) over haar eigen jeugd, is uitgegeven als kinderboek, en werd in die vorm een doorslaand succes. Het is een schitterend verhaal over het achtjarige meisje Cassie Louise Lightfoot dat in 1939 over New York vliegt en hele stukken van de stad koppelt aan de verhalen die ze van huis meekreeg. Wanneer ze over de Washington Bridge vliegt waar haar vader aan heeft helpen meebouwen schrijft ze: „Now I have claimed it. All I had to do was fly over it, for it to be mine forever.” Het duurde lang voordat ze gehoord werd maar uiteindelijk werd Ringgolds stem waarmee ze iets over de wereld wilde zeggen, luid en duidelijk gehoord.
Lees ook
In de quilts van Faith Ringgold botsen cliché en verwachting
