Hondenfluitjes: de giftige schaduwtaal van het internet

De tweet begin deze maand was kort en duidelijk: Adidas stopt per direct met de verkoop van het shirt met het nummer 44. De vieren op het shirt leken teveel op het symbool van de SS. Het sportmerk had het nieuws nog niet bekend gemaakt of de discussie begon. Op Reddit, waar anders. Een misplaatste 1-aprilgrap? Kon het gezien worden als een geheime boodschap, een neo-nazi hondenfluitje? Ja en nee. De intentie van Adidas was, voor zover we weten, zuiver. De ontwerpers kozen vooral een onhandig lettertype, waardoor de vieren inderdaad lijken op de runetekens die de nazi’s gebruikten. Aan de andere kant zouden dragers van het shirt openlijk kunnen rondlopen met ‘SS-tekens’ op hun rug. Eventuele klagers zouden ze erop kunnen wijzen dat het slechts een onschuldige 44 is. En daarmee zou het dus wel gebruikt kunnen worden als hondenfluitje – een verborgen betekenis uitzendend. Welkom in de verwarrende wereld van gecodeerde haatboodschappen.

John Bradley-LeStrange, afgestudeerd in genocide en holocaust-studies aan Kean University nabij New York, decodeert hondenfluitjes op sociale media. Met zijn felrode haar, forse baard en soms blauwgelakte nagels is ‘The History Wizard’ (meer dan 565.000 TikTok-volgers en 16 miljoen likes) een opvallende verschijning op TikTok en Instagram.

Een hondenfluitje, zo vertelt hij, „is het bewuste gebruik van gecodeerde taal in een publieke omgeving met een controversiële politieke boodschap”. Essentieel daarbij is dat de werkelijke boodschap verborgen is, zodat de spreker die altijd kan ontkennen.

Decoderen van haatboodschappen

Bradley legt uit dat het op sociale media wemelt van de gecodeerde berichten, in getallen bijvoorbeeld, emoji’s of cijferreeksen. Op TikTok en Instagram beantwoordt hij vragen over dubbelzinnige opmerkingen die gebruikers naar hun hoofd geslingerd krijgen of comments die mensen onderaan hun bijdrage op X, TikTok of Facebook vinden. Zo wil iemand van hem weten waar ‘109/110’ voor staat. Bradley vertelt dat dit een antisemitische complottheorie is die foutief beweert dat Joden ‘niet zonder reden’ uit 109 landen zijn verjaagd. Of hij legt uit dat een plaatje van een doodshoofd met de tekst ‘Never lose your smile’ (altijd blijven lachen) eigenlijk een verwijzing is naar het doodshoofd van de SS tijdens de Tweede Wereldoorlog (de SS Totenkopf). Dat christelijke nationalisten iets vergelijkbaars doen met beelden van ridderhelmen, maar dan met de tekst ‘Never lose your faith’ (Verloochen je geloof niet) en dat 88 verwijst naar Heil Hitler – de H als achtste letter van het alfabet. Als iemand een emoji van een balpen onder je bericht achterlaat? Een verwijzing naar de leugen dat Anne Frank haar dagboek niet zelf geschreven heeft.

Wat drijft Bradley? Geeft hij op deze manier haat niet juist een podium? Bradley snapt het argument maar is het er niet mee eens: „Ik vergelijk het met een brand. Ik kan erover zwijgen dat je huis in de fik staat. Het brandt alleen nog steeds.”

Hondenfluitjes bestonden al voor het internet. Het hondenfluitje is een stijlfiguur, een beeldspraak. Vroeger stonden dit soort gecodeerde boodschappen op stickers, kleding (Lonsdale), tatoeages en werd het op muren gespoten. Maar het heeft zich snel ontwikkeld door TikTok, Instagram en Facebook. In eerste instantie sprak Bradley voornamelijk over witte nationalisten en oudere, klassieke codes van neonazi’s die eenvoudig te vinden waren. Er kwam echter geen eind aan, dus bleef hij erover praten. Ook omdat hij merkt dat zijn volgers behoefte hebben aan informatie.

Bradley: „Niets is ooit alleen maar een hondenfluitje, maar het kan wel zo gebruikt worden. Er zijn veel omgevingen te bedenken waarin bliksemflitsen of de getallen 14 en 88 niets meer zijn dan dat: bliksemflitsen en getallen. Ze werken omdat ze kunnen verhullen. Als wolven in schaapskleren.” Drie haakjes, legt hij uit, stonden vroeger onschuldig voor een online knuffel. Nu zetten extreemrechtse internetgebruikers ze om een naam heen, om aan te geven dat iemand (((Joods))) is. Het getal 14 is een verwijzing naar een veelgebruikte wit-nationalistische slogan die bestaat uit veertien woorden.

Ofra Klein is politiek socioloog en doet aan de Erasmus Universiteit onderzoek naar digitale media, waaronder hondenfluitjes. In een video-interview geeft ze een aantal recente Nederlandse voorbeelden: insinuerende vragen van Farid Azarkan over de Joodse partner van minister Yesilgöz, Geert Wilders die een tweet met een beruchte complottheorie deelt en een verkiezingsposter vol regenboogvlaggen van DENK met daarin de oproep ‘Zullen we weer gewoon doen?’ De verborgen boodschap: ‘bent u ook tegen transgenders, diversiteit in schoolboeken, bedrijven die LHBTQ’ers knuffelen. Stem op ons.’ Het positieve symbool, de regenboogvlag, wordt geframed als voorbeeld van de teloorgang van de maatschappij.

Meest prominente hondenfluitje

„Maar”, zegt ze, „‘From the River to the Sea, Palestine will be free’ is eigenlijk het meest prominente hondenfluitje van de afgelopen maanden. De Anti-Defamation League (een Joodse organisatie die strijdt tegen antisemitisme, red.) heeft gezegd dat dit een antisemitische beschuldiging is die het Joodse recht op zelfbeschikking ontkent. Inclusief het verjagen van Joden uit wat ze zien als hun oorspronkelijke thuisland. Er zit een negatieve connotatie aan die bepaalde groepen uitsluit.”

Tegelijkertijd kun je niet hard maken dat iedereen die de leus op straat schreeuwde zich bewust was van de connotatie die eraan wordt gegeven. De grens tussen ironische, vage leus en hondenfluitje is (bewust) dun en vloeibaar.

Eddo Verdoner, Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB), schreef nog vóór diverse incidenten waarbij verschillende Joden werden lastiggevallen (verstoring van het concert van Lenny Kuhr, geweld tegen een rabbijn in Utrecht) een ingezonden brief in Het Parool. Hij noemde de slogan beladen en kwetsend: ‘De leus werkt daarbij als een hondenfluitje, ofwel een oproep, naar hen die geweld niet schuwen.’

De NCAB gaat niet in op de vraag of er een direct verband is tussen de leus en de incidenten die volgden. Wel zien ze een toename van meldingen van antisemitisme en een toename van antisemitisme op sociale media. „Het taboe lijkt er steeds meer af”, zegt een woordvoerder tegen NRC. Ook „zien we dat bepaalde termen soms worden gebruikt om antisemitisme ter verhullen. Het woord ‘globalist’ is bijvoorbeeld op zichzelf een neutrale term, maar kan in een bepaalde context een antisemitische lading krijgen.”

TikTokker en Holocaust-onderzoekerJohn Bradley Een hondenfluitje verandert in een slogan op het moment dat de bedoeling niet meer verhuld hoeft te worden

John Bradley benadrukt dat hondenfluitjes meebewegen met de maatschappij. „Ze zijn steno voor slogans. Het hondenfluitje verandert in een slogan op het moment dat de bedoeling niet meer verhuld hoeft te worden.” Hondenfluitjes, gecodeerde berichten en dergelijke eufemismen zijn handig als je in het geheim moet handelen, zegt hij. Dus voordat een radicale politicus de steun van het volk krijgt, zijn die gecodeerde berichten heel belangrijk. „Je wil in staat zijn om boodschappen van geweld, haat of vreemdelingenhaat te verspreiden onder je mensen die zich al in je kamp bevinden, zodat je met je publiek kunt spreken. Tegelijkertijd wil je het op zo’n manier doen dat het niet opvalt.”

Taal die eerder nog taboe was, is nu in bredere kring geaccepteerd, beaamt Klein. Voor PVV-leider Geert Wilders is er in veel gevallen bijvoorbeeld geen noodzaak meer om omfloerst te spreken.

Klein: „Als je zijn discours vergelijkt met dat van Janmaat (Centrumpartij, red.) in de jaren tachtig is er een enorm verschil. Zeker als het gaat om immigratie is veel meer acceptabel. Eigenlijk zijn alle partijen het ermee eens dat migratie op een of andere manier ingeperkt moet worden. Dus hoeft hij daar ook niet meer omheen te draaien.”

Bradley wil vooral waarschuwen voor de glijdende schaal van taal. „Toen de NSDAP nog in de Duitse oppositie zat, gebruikte de partij eufemismen en ontmenselijking over plagen en ratten, ongedierte en corruptie en al dit soort semi-gecodeerde taal. Zodra de nazi’s volledig aan de macht waren, was er geen behoefte meer aan gecodeerde geheimhouding.”

Opruimen en toch ruimte geven

Het internet staat vol met haatberichten, terroristische video’s en memes met verscholen boodschappen. Waar begin je met opruimen en heeft dat zin? En hoe houd je de vrijheid van meningsuiting overeind? Hoewel de grote socialemediabedrijven veel weghalen, is Klein er pessimistisch over. Zeker als het gaat over gecodeerde berichten. Het is namelijk een grijs gebied. „Je kunt moeilijk alles waarvan je de intentie niet kent verwijderen van sociale media. Je bent dan voortdurend bezig de echte betekenis van het bericht te ontcijferen.” De conclusie is dat opzichtige racistische drek wordt verwijderd en haat in omfloerste bewoordingen blijft staan omdat het ook iets onschuldigs kan betekenen.

Het gevolg is dat er een semiotisch spiegelpaleis ontstaat. Een maatschappij van tekens die naar elkaar verwijzen, vol ironie en verborgen boodschappen waarin alles gezegd en alles ontkend kan worden. Waarin niemand meer gelooft wat hij ziet of leest.

Elk woord kan tegenwoordig in je gezicht ontploffen, erkent Klein. „Je moet erg oppassen met wat je zegt. Ook als docent op de universiteit en in het dagelijks leven. Ik besloot zelfs een keer een blog, ook toevallig over hondenfluitjes, niet te publiceren omdat ik dacht dat dit te veel vervelende reacties zou oproepen. Er is weinig discussie meer mogelijk. Het gaat meteen heel erg hard. Je moet voor of tegen zijn. Je kunt geen rationele discussie meer hebben over bepaalde onderwerpen.”

John – The History Wizard – Bradley wil iedereen waarschuwen voor het ‘brandende huis’: „Het is belangrijk je bewust te zijn van hondenfluitjes zodat je weet dat er mensen zijn die deze overtuigingen hebben. Maar, uiteindelijk kun je er niets aan doen en dat is precies de reden waarom hondenfluitjes zo belangrijk zijn. Ze zijn subtiel.”

Delen





Mail de redactie