De medische keuring moet in stand blijven, voor iedereen met de diagnose autisme die zijn rijbewijs wil behalen. Zo luidde in 2021 het advies van de Gezondheidsraad. En dus moet nog altijd iedere kandidaat-bestuurder met autisme verplicht langs de psychiater. Voor een onderzoek dat vaak niet alleen van opmerkelijk slechte kwaliteit is, maar ook opmerkelijk duur.
Wie het adviesrapport leest, begrijpt niet hoe de Gezondheidsraad tot zijn conclusie is gekomen. Een goede onderbouwing ontbreekt – terwijl die toch verwacht mag worden van een orgaan dat regering en parlement ‘adviseert op basis van de stand van de wetenschap’.
Die onderbouwing ontbrak in 2010 ook al, toen de Gezondheidsraad voor het eerst voorstelde om het ‘ziektebeeld autisme’ op te nemen in de zogeheten Regeling Eisen Geschiktheid van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Aanleiding hiervoor vormde niet de wetenschappelijke literatuur – die biedt geen aanknopingspunten zo staat er letterlijk in het advies – maar ‘uitvoeringsproblemen bij het CBR’.
Door onder andere de verruiming van de criteria begin jaren 90, was het aantal Nederlanders met de diagnose autisme in korte tijd fors gestegen. En daarmee het aantal vragen bij het CBR van gezagstrouwe mensen met autisme, over mogelijke bijzonderheden bij het halen van een rijbewijs. De Gezondheidsraad had destijds kunnen aandringen op duidelijke voorlichting over de stand van de wetenschap: niets wijst op extra risico’s in het verkeer als je autisme hebt. In plaats daarvan koos de raad voor een wetenschappelijk gezien ongefundeerde medische keuring, toen nog te herhalen na één of drie jaar. Plus voor de mogelijkheid van een extra rijtest die in de regeling werd vertaald als een verplichting.
In het Gezondheidsraad-rapport van 2021 staan opvallend genoeg vooral veel argumenten om de medische keuring juist af te schaffen. Zoals: „Er zijn geen concrete gegevens bekend over de invloed van ASS [autismespectrumstoornis, red.] op de verkeersveiligheid en of de verkeersveiligheid verbetert door bepaalde mensen met ASS niet als bestuurder toe te laten tot het verkeer.’ En: „Er zijn geen wetenschappelijke gegevens gevonden over de rol en waarde van een medische keuring of een rijtest bij het vaststellen van de rijgeschiktheid van mensen met ASS.”
Geen risicogroep
Proportioneel is de keuring ook niet. In de periode 1 juni 2019 tot 15 december 2020 vulden 7.380 mensen op de CBR-gezondheidsverklaring in dat zij de diagnose autisme hebben, zo staat in het advies van de Gezondheidsraad. Slechts 1,1 procent daarvan werd door het CBR afgekeurd op basis van het keuringsrapport van de psychiater. Ruim een kwart haakte tijdens de CBR-procedure voortijdig af. Bij gebrek aan wetenschappelijk bewijs over de mogelijke risico’s van autisme in het verkeer, weegt de mening van experts extra zwaar. Maar met de mening van geraadpleegde vooraanstaande autismespecialisten heeft de Gezondheidsraad vrijwel niets gedaan. Zo sprak de Commissie Rijgeschiktheid met Hilde Geurts (Universiteit van Amsterdam) en Wouter Staal (Radboud Universiteit en Universiteit Leiden). Beiden vinden dat er geen wetenschappelijke onderbouwing is voor de standaard verplichte medische keuring voor mensen met autisme. En dat hebben ze de Gezondheidsraad destijds ook duidelijk laten weten.
In maart 2023 presenteerde de Europese Commissie een voorstel voor een nieuwe EU-Rijbewijsrichtlijn, de vierde. Op dit moment kunnen lidstaten hun mening hierover geven en wijzigingen voorstellen. Zoals het voorstel er nu ligt, kan het voor nóg meer onnodige drempels zorgen voor mensen met autisme. De kans bestaat namelijk dat de ‘risicogroepen’ straks óók bij het verlengen van het rijbewijs een medische keuring moeten ondergaan.
Volgens de Gezondheidsraad en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vallen mensen met autisme onder de risicogroepen van de EU. Dit is onjuist. In de huidige EU-Richtlijn 2006 staat dat een medische keuring onder meer nodig is als er sprake is van ‘ernstige uit het verouderingsproces voortvloeiende gedragsstoornissen of ernstige met de individuele psychische gesteldheid verband houdende stoornissen van het oordeels- en aanpassingsvermogen of gedragsstoornissen.’ Nederland is het enige EU-land dat op basis van bovenstaande omschrijving depressie, ADHD en autisme expliciet noemt in de nationale wetgeving, blijkt uit een rapport van de European Transport Safety Councel. Het is, met andere woorden, geen Europese regelgeving die de medische keuring voor mensen met autisme verplicht stelt, maar nationale regelgeving. De medische keuring is voor mensen met autisme stigmatiserend, belastend en duur. En die kan worden aangepast.
Lees ook
Jaren wachten op een diagnose, want autisme is toch iets van witte mensen? ‘Autisme is kleurenblind’
