Wanneer mag het: liefde tussen sporter en coach?

Wanneer hij verliefd op haar werd? Bert van Lingen (78) kan het zich niet precies herinneren. Maar wat hij wél weet is dat hij niet lang daarna, in 1991, opstapte als bondscoach van het Nederlandse vrouwenelftal. Want een relatie tussen coach en speelster – Vera Pauw (61) was ook verliefd op hem – zorgt voor „vertroebelde verhoudingen” in het team. Gelukkig koos hij voor de liefde, zegt Van Lingen, want hij en Pauw zijn al dertig jaar gelukkig getrouwd.

Peter Murphy (76) had een relatie met Fransje Arts (74) toen hij in 1982 bondscoach werd van het Nederlandse vrouwenvolleybalteam. Fransje had al een punt achter haar interlandcarrière gezet, maar hij vroeg haar terug te keren omdat hij een spelverdeler miste. „Ik wist dat ik het verwijt kon krijgen dat ik haar voortrok”, zegt hij. „Maar Fransje was een geweldige speelster, dat hielp. En ik ontzag haar niet. Dat gaf de anderen vertrouwen.” De twee zijn dit jaar vijftig jaar getrouwd.

Ik belde Van Lingen en Murphy naar aanleiding van het nieuws dat Leicester City de coach van het vrouwenteam, Willie Kirk, heeft ontslagen vanwege schending van de gedragscode. Kirk was de afgelopen weken al afwezig bij competitieduels, omdat zijn club, zoals The Guardian op 8 maart onthulde, een onderzoek was gestart naar beschuldigingen dat hij een relatie met een van zijn speelsters had.

In hun tijd, zeggen Van Lingen en Murphy, maakte een relatie tussen coach en speelster veel minder los dan nu. Niet alleen werden er veel minder wedstrijden gespeeld, maar de media hadden ook veel minder aandacht voor vrouwensport, laat staan voor relaties binnen vrouwensport. Van Lingen herinnert zich nog wel dat Voetbal International destijds schreef dat Pauw de voorkeur kreeg boven Annet Smits omdat hij een verhouding met Pauw had.

Wanneer is een relatie tussen coach en speler ongepast, wanneer niet? Maakt het uit of het om een individuele sport of een teamsport gaat – Peter Murphy bijvoorbeeld denkt dat de problemen die in teamsporten kunnen ontstaan, niet spelen bij individuele sporten. En: kijken we nu anders naar dit soort relaties dan tien, twintig jaar geleden?

Details over de relatie tussen Kirk en de speelster van Leicester City werden niet vrij gegeven door de club. En die doen wel ter zake om te kunnen beoordelen of zo’n relatie onethisch is of niet, zegt Evy van Coppenolle, coördinator bij de Belgische organisatie Gezond en Ethisch Sporten, die de sportsector ondersteunt bij ethische en gezondheidskwesties.

Was de speelster meerderjarig of niet? Waren er klachten in de ploeg over favoritisme? Heeft Kirk in het verleden aanstootgevende dingen gedaan? „Je kan twee mensen niet verbieden verliefd te worden”, zegt Van Coppenolle. Maar ze wil geen antwoord geven op de vraag wanneer de relatie tussen Kirk en de speelster niet tot problemen had hoeven leiden.

Voor Sarina Wiegman, bondscoach van de Engelse voetbalvrouwen bestaat er geen grijs gebied. „Ik denk dat de relatie tussen speler en coach erg ongepast is”, zei ze tegen de BBC. „Dat moeten we niet accepteren en het is niet gezond. We werken in een professionele omgeving. Het draait om presteren. Er kunnen altijd dingen gebeuren, maar het is ongepast en daar moeten we ons allemaal heel bewust van zijn.”

Op de vraag of speler-coachrelaties verboden zouden moeten worden antwoordde Wiegman: „Als we allemaal onze verantwoordelijkheid nemen, gebeurt dit niet meer. Maar als het te vaak gebeurt, dan heb je regelgeving nodig. Ik laat dat aan anderen over. Maar we praten vaak over veiligheid en dit is een van de dingen die echt veilig zouden moeten zijn.”

Bij het woord ‘veiligheid’ denk ik meteen aan de vele sportschandalen van de afgelopen jaren. Coaches die van seksueel grensoverschrijdend gedrag werden beschuldigd, vaak met ontslag als gevolg. Oók in het vrouwenvoetbal. Zou de felle reactie van Wiegman daar iets mee te maken hebben? Want wanneer is een relatie een gezonde relatie en wanneer worden grenzen overschreden?

Hoe moeilijk die scheidslijn is werd mij duidelijk tijdens een interview dat ik had met karatekampioen Vanesca Nortan in 2017. Ze had, als meerderjarige, jarenlang een verhouding met haar elf jaar oudere bondscoach. Hij gaf haar de aandacht die ze als kind miste. Tot ze besefte dat het om een ongezonde machtsverhouding ging, en een klacht indiende.

Liefdesrelaties tussen coaches en (meerderjarige) sporters haalden wel vaker de media. Denk aan die tussen oud-schaatsster Marianne Timmer en coach Peter Mueller, tussen voormalig langeafstandszwemster Edith van Dijk en coach Hans van Goor, tussen oud-zwemster Inge de Bruijn en coach Jacco Verhaeren, tussen dressuuramazone Anky van Grunsven en coach Sjef Janssen, tussen oud-tennisster Michaëlla Krajicek en fitnesscoach Allistair McCaw. In veel gevallen gaat het om individuele sporten, niet om teamsporten.

Hoe vrij in het verleden werd gedacht over liefdesrelaties tussen coach en speler blijkt uit een artikel in NRC uit 2010, naar aanleiding van de relatie tussen Krajicek en McCaw. Jacco Verhaeren vergeleek coach-spelerrelaties in het stuk met relaties op de werkvloer. „Dat gaat ook soms goed en soms wat minder, je moet het eigenlijk per geval bekijken. Het is wel te begrijpen dat een dergelijke relatie ontstaat, als trainer en pupil ga je immers heel intensief met elkaar om.” Sportpsycholoog Jef Brouwers zei dat die relaties vaak ten onrechte „zwaar bekritiseerd” worden. „Wanneer twee volwassen mensen op een volwassen manier met elkaar omgaan, kan zo’n liefdesrelatie juist heel goed uitpakken. […] omdat je elkaar echt door en door kent, kan er juist veel meer worden bereikt dan met een andere coach.”

‘Coach, let op je glimlach, want die kan gevolgen hebben voor je pupil’, kopte Trouw onlangs naar aanleiding van Duits onderzoek onder zestig sporters die tijdens drie oefeningen gevolgd werden. Daaruit blijkt dat zelfs kleine, subtiele verschillen in de gezichtsuitdrukking van coaches de hartslag van sporters – en dus hun prestaties – kunnen beïnvloeden. Zó gevoelig liggen de verhoudingen dus, dacht ik.