Zúlke grote verschillen tussen wat mannen voor elkaar krijgen in de spreekkamer van de huisarts en wat vrouwen krijgen, die had Aranka Ballering (29) niet verwacht. Mannen, ontdekte de biomedisch onderzoekster, krijgen vaker een lichamelijk onderzoek, een röntgenfoto, een echo of een verwijzing naar een specialist dan vrouwen die met exact dezelfde klachten bij de dokter komen. „Vrouwen krijgen vaker laboratoriumonderzoek. Zij hebben, mede hierdoor, een 6 procent lagere kans dan mannen om gediagnosticeerd te worden met een ziekte.”
Op 3 april promoveert Ballering aan het Universitair Medisch Centrum Groningen. In grote databestanden met patiëntengegevens van huisartsen, en van de Groningse biobank Lifelines, speurde ze naar verschillen tussen mannen en vrouwen. Ze keek naar veel voorkomende lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn, rugpijn, spierpijn, benauwdheid, misselijkheid, duizeligheid of vermoeidheid. „Klachten die iedereen weleens heeft. Die over het algemeen ook weer overgaan, maar die bij sommige mensen om onduidelijke redenen aanhouden.”
Het onderwerp stigma interesseert haar mateloos sinds ze voor haar master internationale volksgezondheid in India met leprapatiënten werkte, vertelt ze thuis aan de keukentafel in Alphen aan den Rijn. „Rond man-vrouwverschillen heersen vooroordelen en stigma. En rond aanhoudende lichamelijke klachten ook.”
Vrouwen, ontdekte ze, ervaren vaker dan mannen deze lichamelijke klachten. „Ze houden bij hen ook vaak langer aan. Ze stappen er vaker mee naar een huisarts. En eenmaal bij de huisarts zijn er die gigantische verschillen in diagnostiek.”
Dat klinkt ernstig ongelijk.
„Toch is dat lastig te concluderen. Wij ontdekten namelijk ook dat er bij vrouwen die wél die diagnostiek of een doorverwijzing krijgen, minder vaak een ziektediagnose uitkomt dan bij mannen. Het blijft vaker bij een symptoomdiagnose. Dan wordt geen lichamelijke afwijking gevonden, het symptoom hoofdpijn blijft de diagnose hoofdpijn. Dan is het ook weer logisch dat vrouwen minder vaak die diagnostiek krijgen. Als een huisarts op basis van ervaring al weet dat er niks uit gaat komen, waarom zou die het dan aanbieden?”
Met het gevaar dat een arts bij een vrouw eerder een ziekte mist. Vrouwen lopen soms jarenlang met buikpijn rond voordat ze de diagnose endometriose krijgen.
„Ja, over endometriose begint nu gelukkig wat meer bekend te worden. Maar hoe vaak een ziektediagnose wordt gemist is lastig te onderzoeken, want hoe weet je of er iets is gemist? Je kunt niet zomaar concluderen dat dit slechtere zorg voor vrouwen is. Zo’n symptoomdiagnose is niet per se onjuist. Soms is er gewoon niks te vinden. Dan wordt er niet aan de diagnostische criteria voldaan.”
Lees ook
Niemand nam de endometriose van Maartje van Hoek serieus – ‘Artsen blijven zeggen: menstruatiepijn? Wen er maar aan’
Kloppen die diagnostische criteria dan wel?
„Die moeten inderdaad tegen het licht worden gehouden en eventueel aangepast worden voor vrouwen. Tot 2000 is medisch onderzoek voornamelijk op mannen uitgevoerd. In de medische wetenschap heerste lang het idee dat de vrouw een kopie is van een man, maar dan met borsten en een baarmoeder. In Canada kwam als eerste een omslag, pas sinds een jaar of vijftien is er in West-Europa op grotere schaal aandacht voor de verschillen tussen mannen en vrouwen in de gezondheidszorg.
„De cardiologie loopt daarin voorop. Bij een hartaanval hebben vrouwen soms andere klachten dan mannen. ‘Atypische klachten’ worden die genoemd, dat vind ik dan weer niet juist. Er is niks atypisch aan. Het is gewoon hoe het zich uit bij een vrouw.”
Slaan mannen bij de huisarts niet gewoon vaker met de vuist op tafel om een röntgenfoto te eisen?
„Dat wordt vaak aangenomen, maar daarin blijkt weinig verschil tussen mannen en vrouwen, ontdekte mijn collega Ilona Plug. Proefpersonen lazen transcripten van spreekkamergesprekken en moesten zeggen welk geslacht zij dachten dat de huisarts en de patiënt hadden. Veel mensen schatten dat verkeerd in, hun aannames over hoe een man of een vrouw iets zou zeggen, of wat ze zeggen, klopten niet.”
Hoe komt het dat vrouwen vaker lichamelijke klachten ervaren die niet verklaard kunnen worden?
„Het ervaren van lichamelijke klachten is een samenspel tussen biologie, psychologie en sociale factoren. We weten dat vrouwen biologisch meer ingesteld zijn om lichamelijke sensaties te registreren. Men denkt dat dat te maken heeft met zwangerschap, menstruatie, borstvoeding, waarbij vrouwen zich meer bewust moeten zijn van wat er in hun lichaam gebeurt. Ook genetisch zijn er verschillen. De bijdrage van de genetica aan het ervaren van klachten is bij mannen zo’n 20 procent en bij vrouwen 12 procent, ontdekten wij. Het lijkt erop dat bij vrouwen psychosociale factoren een grotere rol spelen, zoals gender, de rol die de maatschappij toedicht aan mannen of vrouwen. Het stereotiepe idee is dat mannen stoïcijns en stoer moeten zijn. Voor vrouwen is het meer sociaal geaccepteerd om hun pijn te uiten.”
Vrouwen zijn zeurpieten?
„Het laatste wat ik wil is dat mijn onderzoek dat stereotype versterkt. We zien dat er heel andere uitkomsten zijn in de zorg voor mannen en vrouwen. Dan moeten we niet de schuld bij de vrouw leggen, maar op een hoger niveau.”
Bij de huisarts?
„Nee. Als tijdens de medische opleiding nog weinig verteld werd over verschillen tussen mannen en vrouwen, dan kun je dat de huisarts niet aanrekenen. Het ligt dus op een nog hoger niveau. De huidige kennis is misschien niet adequaat voor vrouwen. Dat inzicht begint door te dringen. Door wetenschappelijke tijdschriften en bij beursaanvragen wordt er tegenwoordig gevraagd hoe je in je onderzoek rekening houdt met geslachts- en genderverschillen.”
Wat hoop je te bereiken met je onderzoek?
„Ik hoop het stereotype te veranderen. Mijn onderzoek laat zien dat er daadwerkelijk verschillen zijn tussen mannen en vrouwen, in die ervaring van lichamelijke klachten. Daar liggen biologie, psychologie en sociale factoren aan ten grondslag. En dat is niet zeuren of stoïcisme. Het is gewoon: de man en de vrouw, er moet geen waardeoordeel meer aan hangen.”
Formuleer je daarom zo omzichtig?
„Ja, ik wandel door een mijnenveld, het zijn twee omstreden onderwerpen. Mensen concluderen al gauw: de zorg voor vrouwen is niet goed. En een symptoomdiagnose is voor sommige mensen heel onbevredigend. Maar soms past die het best.”
En dan moet je als vrouw stoïcijns je lot dragen?
„Niet alles is op te lossen door de medische wetenschap.”
