Het politieke voorjaarsreces, deze week, is voor Kim Putters geen reden om de vastgelopen formatie nog langer in de pauzestand te houden. De nieuwe informateur ontvangt maandag vier wetenschappers met kennis over bestuurs- en regeringsvormen. De deskundigen Claes de Vreese, Arco Timmermans, Mirko Noordegraaf en Mark Bovens kunnen, gelet op hun academische loopbaan, Putters adviseren over hoe hij de komende weken kan navigeren rondom de verschillende standpunten, wensen en zorgen bij, met name, de PVV, VVD, BBB en NSC.
Putters sprak vrijdag al met Thom de Graaf (vicepresident van de Raad van State) en meervoudig oud-informateur Herman Tjeenk Willink. Wat Putters met beide heren heeft besproken, is niet bekendgemaakt.
De SER-voorzitter van PvdA-huize werd afgelopen woensdag door de Tweede Kamer benoemd, nadat de vorige informatieronde met het weglopen van NSC-leider Pieter Omtzigt was stukgelopen. Tijdens het debat erover maakte Omtzigt duidelijk dat zijn partij voorlopig niet wilde deelnemen aan een rechts meerderheidskabinet. Het is nu de vraag welke rol NSC dan wel wil spelen. Tijdens het debat erover toonde hij zich voorstander van een gedoogrol voor NSC, maar hij zegt ook een extraparlementair kabinet te kunnen steunen. VVD-leider Dilan Yesilgöz pleit duidelijker voor de laatste variant.
Over de praktische invulling van de twee bestuursvormen bestaat geen politieke consensus. Dit maakt de opdracht voor Putters, die in vier weken klaar moet zijn, extra ingewikkeld.
Het overleg maandag met de vier deskundigen kan richtinggevend zijn voor de gesprekken die Putters vanaf volgende week met alle fractievoorzitters in de Tweede Kamer wenst te voeren, en later meer specifiek met de partijleiders die sinds december al aan de onderhandelingstafel zaten.
Lees ook
Weer een informateur met PvdA-wortels en met kennis van de ‘boze burger’
Deense Volkspartij
De Deense hoogleraar Claes de Vreese is gespecialiseerd in politieke communicatie, en weet veel over het Deense politieke model, waar het normaal is dat minderheidskabinetten aan het roer staan. Hij is al bijna twintig jaar hoogleraar politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam en sinds 2021 ook faculteitshoogleraar Artificial Intelligence, Data and Democracy.
De Deense radicaal-rechtse Volkspartij leverde tussen 2001-2010 en 2015-2019 gedoogsteun aan drie minderheidscoalities. Die partij presenteert zich, net als de PVV, als een outsider en anti-establishment. Verschil is wel dat de Volkspartij een „gewone partij met leden en jaarcongressen” is, aldus De Vreese in een interview met NRC in 2010, toen het eerste kabinet-Rutte tot stand kwam met gedoogsteun van de PVV. De partij van Wilders accepteert geen leden en kent geen interne partijdemocratie.
Wat PVV, VVD en NSC volgens De Vreese van de samenwerking met de Deense Volkspartij kunnen leren, is dat samenwerking met de gedoogpartij vooropstaat op het moment dat er zaken moeten worden gedaan. De gedoogpartij moet op haar beurt kunnen accepteren dat het minderheidskabinet „af en toe met een andere partij vreemdgaat”, aldus De Vreese. Zeker op terreinen waar er geen aansluiting kan worden gevonden tussen het kabinet en diens gedoogpartner.
Ook is De Vreese beducht voor de kwetsbaarheid van een meerderheidskabinet dat uit vier partijen bestaat. Of zo’n kabinet „een stabiele coalitie oplevert”, is de vraag, waarschuwde hij in 2017 in de Volkskrant, omdat een gedetailleerd regeerakkoord afzonderlijke profilering ingewikkelder maakt. In dat licht biedt een minderheidskabinet kansen, aldus De Vreese, mits het met veel behendigheid bij elkaar kan worden gehouden.
‘Geen bezweringsformules’
Een „lang en gedetailleerd regeerakkoord” zegt volgens Arco Timmermans niets over de levensloop en duur van een kabinet. Hij was tot voor kort bijzonder hoogleraar Public Affairs aan de Universiteit Leiden, waar hij zich onder meer richtte op de rol van lobbyisten in de politieke besluitvorming. Voorwaarde voor succesvolle uitvoering van een akkoord, schreef hij ooit in een bundel over het verdwijnen van de koning als regisseur van het formatieproces, is het zoveel mogelijk wegblijven van „algemene of cryptische bezweringsformules”.
NSC-leider Omtzigt heeft al eerder gezegd dat hij een zakenkabinet ook ziet zitten, waarbij bewindspersonen expliciet worden geselecteerd op specifieke kennis en ervaring die raken aan het door hun geleide departement. Mirko Noordegraaf, hoogleraar publiek management aan de Universiteit Utrecht, heeft veel kennis over Haagse bestuursculturen. Hij is geen fan van een technocratisch kabinet, schreef hij drie jaar geleden in een opiniestuk in NRC. Het idee dat technocraten politieke successen kunnen boeken, noemde hij eerder „te simpel” en „een illusie”. Vorig jaar was Noordegraaf als toezichthouder betrokken bij het externe onderzoek naar meldingen over grensoverschrijdend gedrag door voormalig Kamervoorzitter Khadija Arib.
Dat het volgende kabinet grip moet zien te krijgen op een scala aan ingewikkelde maatschappelijke problemen (zoals migratie, bestaanszekerheid, polarisatie, klimaat en stikstof) is onontkoombaar. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, waar Mark Bovens lid van is, bracht kort na de verkiezingen een rapport uit over ‘grip’ als politiek modewoord. Een volgend kabinet moet wat hem betreft breder kijken „dan alleen naar het bieden van bestaanszekerheid”, zei hij onlangs in NRC. Als dat niet lukt, voorziet hij dat autoritaire leiders nog meer worden omarmd.
Lees ook
Putters hoopt ‘verbinding te realiseren’
