De Nederlandse zwemmer Marrit Steenbergen heeft op de 100 meter vrije slag op de wereldkampioenschappen in Doha de eerste Nederlandse individuele wereldtitel veroverd in bijna elf jaar tijd. De 24-jarige Friezin was in de finale van het koningsnummer veel te sterk (52,26) voor Siobhan Haughey uit Hongkong (52,56) en de Australische Shayna Jack (52,83). Daarmee verbeterde Steenbergen ook weer het Nederlands record, net als een dag eerder in de halve finales (52,53).
Het goud van Steenbergen is de tiende individuele wereldtitel voor Nederland op de langebaan. Negen daarvan gingen naar een vrouw, waarvan vijf naar Inge de Bruijn. Marcel Wouda pakte in 1998 als enige man het WK-goud. Ranomi Kromowidjojo was tot vrijdag de laatste Nederlander met een wereldtitel (op de 50 vrij in 2013). Op de 100 meter vrije slag had Steenbergen, die vorig jaar al WK-brons pakte op dit nummer, onder anderen geen last van wereldrecordhoudster Sarah Sjöström uit Zweden en de Australische wereldkampioene Mollie O’Callaghan.
„Dit is niet normaal”, zei Steenbergen in het interview direct na de race. „Ik had nooit verwacht om 52,2 te zwemmen.” De start van de Nederlander was niet eens heel goed, maar ze maakte de achterstand op Haughey in het tweede deel meer dan goed. „De tweede helft is dan ook mijn specialiteit.”
Tweede goud van de dag
Ook Tes Schouten heeft op de 200 meter schoolslag in Doha met veel overtuiging de tweede Nederlandse wereldtitel van de dag gepakt. De winnares van WK-brons vorig jaar klopte haar grote concurrent Kate Douglass in 2.19,81. De Amerikaanse, die afgelopen zomer in Japan nog zilver pakte, tikte als tweede aan in 2.20,91. Sydney Pickrem uit Canada werd derde (2.22,94).
„De enige petitie die ik ooit ondertekende, was voor een kunstgrasveldje in de wijk. Dat is er gelukkig ook gekomen”, zegt een achttienjarige student ‘manager/ondernemer horeca’ die anoniem wil blijven. Ook de acht medestudenten met wie hij een luchtje schept voor de mbo Vakschool Wageningen, zien zichzelf niet snel met een protestbord staan. „Meer iets voor randstedelingen”, denkt medestudent Gijs Tapper (17).
Sowieso ziet Tapper het nut niet in van bijvoorbeeld een A12-bezetting door klimaatactivisten. „Dat roept alleen weerstand op.” Zelf zat hij één keer op een trekker tijdens een boerenprotest – „Dat reed tenminste nog” – om vrienden uit boerenfamilies te steunen. „Niet per se voor mezelf, al vond ik het leuk om te zien hoe dat ging”, aldus Tapper.
Tussen 2020 en 2023 deden jongvolwassenen (18-25) vaker mee aan „politieke acties” dan in de periode 2012 tot en met 2019. Het aantal jongeren dat meedeed aan ten minste één actie in de voorgaande vijf jaar steeg van 38 naar 44 procent. Vooral vrouwen in die leeftijdsgroep deden vaker mee aan protestmarsen en handtekeningenacties. Die cijfers maakte het CBS vrijdag bekend, na een enquêteonderzoek onder 7.500 respondenten.
Greta-effect
Een verklaring kan het ‘Greta-effect’ zijn, zegt Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Jongeren lieten zich inspireren door de protesten van de Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg die in 2018 begonnen. „Als zij dat kan, kunnen wij het ook”, dachten „vooral meiden”, aldus Van Stekelenburg. Het hielp ook dat Greta de klimaatproblematiek als generatiekwestie bij medejongeren neerlegde onder het mom van ‘jullie toekomst’, stelt de hoogleraar.
Ook protesteerden jongeren mee omdat vrienden en klasgenoten meededen. „En als iemand protesteert is de kans op herhaling groter, ook voor andere kwesties. Sowieso wordt er tijdens klimaatmarsen bijvoorbeeld ook weleens steun betuigd aan Palestina.” Zo worden barrières om de eerste keer te protesteren (spanning, onervarenheid, publieke aandacht) makkelijker overwonnen.
Als veel vrienden, klasgenoten en medestudenten meedoen, zijn jongeren eerder geneigd om aan te sluiten
Er zijn tegenwoordig meer demonstraties, maar minder grote betogingen, stelt Van Stekelenburg vast. Protesten met 150.000 tot 200.000 activisten zijn er de afgelopen tien tot vijftien jaar amper, omdat demonstraties tegenwoordig ook gelijktijdig buiten Amsterdam en Den Haag worden georganiseerd. Denk aan de Occupy-beweging die te vinden was op tientallen veldjes door Nederland. Bovendien vergt groot protest veel voorbereiding vergt. Op de grootste klimaatdemo in 2023 kwamen 85.000 mensen af. Bij de Haagse antikernwapendemonstratie van 1983 zo’n 550.000.
Uit de CBS-cijfers blijkt verder dat 18-25-jarigen die hbo of wo volg(d)en vaker handtekeningen verzamelen en meelopen in protesten (52 procent) dan mensen die de basisschool, het voortgezet onderwijs of een mbo-opleiding (hebben) doorlopen (28 procent). Theoretisch opgeleiden zitten vaker in politiek geëngageerde bubbels en maken zich doorgaans drukker om populaire thema’s als mensenrechtenschendingen, aldus Van Stekelenburg. Ook de negen mbo-studenten uit het begin van dit artikel verwijzen naar de campus van de Wageningen University & Research, omdat ze vermoeden dat daar veel „linkse activistische” studenten rondlopen.
Caesarsalade
Op een brug van de Wageningse universiteitscampus staat sinds mei een pro-Palestijns kampement met twee tenten en drie houten hutten. Met rode verf is er op een badkuip stop the bloodbaths geschreven. ‘Caesarsalade’ roept een voorbijganger lachend als hij een spandoek met ceasefire now ziet.
„Het tentenkamp is de talk of the town , iedereen vindt het een beetje juicy” (smeuïg), zegt een 20-jarige studente Milieuwetenschappen op de brug. Ze hoort bij de actiegroep die de tenten heeft geplaatst, maar wil anoniem blijven. „We hoeven niet veel reclame te maken, gelijkgestemden weten ons wel te vinden.” Omdat „veel mensen” ook tegen de actie zijn, kiest ze zorgvuldig wie ze over haar activisme vertelt. Sommige vriendinnen durven of willen niet over Gaza praten, merkt ze, „terwijl het mijn leven beheerst”. „Gelukkig” steunt haar vader de Palestijnse zaak inmiddels wél, na „veel drama.”
„Explosieve importproducten” als Gaza en Black Lives Matter, conflicten van duizenden kilometers verderop, komen via sociale media sneller in Nederland terecht, zegt hoogleraar Van Stekelenburg. „Filmpjes raken sneller een emotionele snaar en worden omgezet in morele verontwaardiging en daarmee energie om te demonstreren.”
Maar „alleen ontevredenheid maakt niet opstandig”, nuanceert ze. Er is een bereidwillige groep nodig die een protest wil organiseren en mensen moeten de intentie hebben om in actie te komen. Overigens is er geen vakbond meer nodig om een protest aan te zwengelen, „iedereen kan een Facebook-groep starten”.
‘Brave burger’
Lot van Berkel (25), studente Milieuwetenschappen, heeft veel vrienden die naar snelwegblokkades gaan, maar vindt dat als „brave burger toch te eng”. Maar ze is „heel erg fan” van petities, omdat „je dan toch een beetje je plicht doet”. Het CBS stelde bij deze protestvorm een stijging van 26,9 naar 35,2 procent vast.
Theologiestudent Lennard van der Toorn (18) is minder te spreken over petities. „Dan ben je gewoon een van die duizenden mensen die online een krabbel zet”, zegt hij even verderop. De christen ziet meer heil in de Mars voor het leven, een stil protest tegen abortus op het Malieveld, waar hij elk jaar aan deelneemt. „Het is fysiek, je gaat ernaartoe. Ik krijg het gevoel dat ik een steentje bijdraag.”
Lees ook
Na aangekondigde klimaatactie van Extinction Rebellion blijft Rijksmuseum dicht tijdens de Museumnacht
Voor een premier die in tijden van grote onrust de maatschappelijke vrede moet zien te bewaren, koos Dick Schoof maandagavond na de ministerraad een opvallend harde toon. Hij veroordeelde de aanvallen op Israëlische voetbalsupporters in Amsterdam zonder aarzeling als een „antisemitische geweldsuitbarsting” en noemde de gebeurtenissen „Nederland onwaardig”. En snel daarna wees hij, zonder dat de precieze feiten van donderdagnacht bekend zijn, expliciet naar de afkomst van een deel van de mogelijke daders, „een specifieke groep jongeren met een migratieachtergrond”. Om daaruit te concluderen dat Nederland „een integratieprobleem” heeft dat om een krachtige aanpak vraagt.
Misschien wel voor het eerst klonk de doorgaans bedachtzame Schoof bijzonder stellig en scherp. Hij voelde zich daartoe mogelijk gedwongen door het feit dat hij een coalitie van rechtse partijen leidt, onder leiding van de PVV. Daaruit klonk de afgelopen dagen al onverzoenlijke taal: PVV-leider Geert Wilders vond het veroordelen van antisemitisme „niet genoeg” en eist dat de daders het land uit worden gezet. VVD-Kamerlid Ulysse Ellian vergeleek op X de daders, volgens hem „een groep niet-geïntegreerde Nederlanders”, met de Sturmabteilung (SA), een knokploeg uit nazi-Duitsland.
VVD-Kamerlid Ellian vergeleek de daders met de Sturmabteilung, een knokploeg uit nazi-Duitsland
Schoof wierp zich nadrukkelijk op als beschermer van de Joodse gemeenschap, die zich „in de steek gelaten voelt” en vond dat de daders van de agressie tegen de Maccabi-supporters „onaangepast” en „moreel volstrekt ontaard” gedrag vertonen. Schoof kon zich vinden in de woorden van VVD-staatssecretaris Jurgen Nobel (Integratie), die maandag zei dat islamitische jongeren „voor een heel groot deel niet onze normen en waarden onderschrijven”. Schoof had alleen twijfels over de term ‘heel groot’, zei hij.
Afgelopen dagen zwengelden verschillende partijleiders de discussie over integratie al aan. CDA-leider Henri Bontenbal zei op het partijcongres zaterdag dat de „falende integratie van sommige groepen Nederlanders” een crisis kan worden genoemd. VVD-leider Dilan Yesilgöz schreef op de partijwebsite dat het antisemitische geweld mede door de „mislukte integratie” kwam. Ze haalde een interview met oud-partijleider Frits Bolkestein uit 2002 aan, waarin hij zich al beklaagde over antisemitisme binnen groepen met een migratieachtergrond. Volgens Yesilgöz is het een taboe om integratie te problematiseren, hoewel het onderwerp sinds de Fortuyn-revolte van 2002 veelvuldig in Den Haag wordt besproken. „Als de VVD wijst op oververtegenwoordiging van mensen met een niet-westerse achtergrond in de criminaliteit en in de bijstand, is de reactie van links dat we stigmatiseren en moeten benoemen wat er goed gaat”, schreef ze.
Impliciet
Vanuit GroenLinks-PvdA klonk maandag de oproep aan andere partijen om niet verder te polariseren. Partijleider Frans Timmermans schreef in een blog dat in een rechtsstaat „iedere vorm van wangedrag wordt aangepakt en het wangedrag van de één nooit een excuus vormt voor wangedrag van de ander”. En hij voegde toe, impliciet wijzend naar Wilders en Yesilgöz: „Politici die het wangedrag van de daders van donderdagnacht afschuiven op Nederlandse moslims dragen niet bij aan de oplossing, maar vergroten het probleem.”
Premier Schoof schaarde zich duidelijk aan de kant van coalitiepartijen PVV en VVD, al ging hij minder ver. Schoof wilde desgevraagd tijdens zijn persconferentie niet te zeggen dat de integratie is mislukt, dat vond hij een „te grote uitspraak” waar hij nog goed over zou nadenken.
Partijen eisen directe actie, maar de niet zo populaire waarheid is dat antisemitisme bestrijden een lange adem vereist
Integratie is doorgaans de term die wordt gebruikt om het inburgeringsproces van nieuwkomers aan te duiden, maar Schoof wilde het ook hebben over tweede- of derdegeneratiemigranten in Nederland. Hij sprak over problemen rond opvoeding, onderwijs en religie, waarbij hij expliciet islamitische weekendscholen noemde waar buitenlandse beïnvloeding zou plaatsvinden. En hij legde de schuld voor de geweldplegingen bij de ouders van de jongeren die daarbij betrokken waren. Die zouden hun kinderen moeten aanspreken, maar Schoof zei „niet zeker” te weten of zij dat wel doen.
Schoof gaat dinsdag op het Catshuis in gesprek met Joodse en maatschappelijke organisaties over de aanpak van antisemitisme. Later wil de premier ook met andere „religieuze gemeenschappen” in gesprek zei hij.
Nederlanderschap
Met zijn stevige taal op de persconferentie probeerde Schoof de controle terug te krijgen over het hoogoplopende politieke debat over het geweld in Amsterdam. Maar aan concrete acties ontbreekt het op dit moment. Justitieminister David van Weel (VVD) was al bezig met een nieuwe aanpak antisemitisme voor later dit najaar, die nu deze week al in het kabinet wordt besproken. Bij de ministerraad van vrijdag hoopt Schoof de eerste maatregelen te presenteren.
Waar partijen nu onmiddellijke actie eisen, is de niet zo populaire waarheid ook dat de bestrijding van antisemitisme een zaak van de lange adem is, bijvoorbeeld als het om dialoog- of onderwijsprogramma’s gaat.
Er lopen ook al veel initiatieven: zo behandelt de Tweede Kamer op dit moment een wetsvoorstel van Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Mirjam Bikker (ChristenUnie) dat zorgt voor een strafverzwaring bij antisemitisch gemotiveerde geweldsdelicten.
Mogelijk wil het kabinet een paar stappen verder gaan. Gevraagd naar het voorstel van Wilders om bij antisemitische delicten het Nederlanderschap in te trekken, zei Schoof dat dit „een van de oplossingsrichtingen” is waar het kabinet bij voldoende steun in de Tweede Kamer bereid is om naar te kijken. Het laat zien dat het verharde politieke klimaat zich zou kunnen gaan omzetten in een radicaal ander beleid.
Lees ook
Politie gepikeerd over kritiek op aanpak gewelddadigheden: ‘Politici moeten dempen in plaats van uitvergroten’
Wordt op het filmpje inderdaad een taxichauffeur mishandeld voor het Eden Hotel aan de Amstel, woensdagnacht? Of is het een Israëlische toerist, zoals de site Joods.nl op donderdagmiddag twitterde?
Eén fragment, twee onbevestigde lezingen. Het tafereel is slecht in beeld gebracht, maar wel duidelijk is dat tot twee keer toe iemand naar de grond wordt gewerkt. Er staan twee auto’s, een is een zwart busje met een blauw kenteken waarvan de deur openstaat.
Veel is nog onduidelijk over de werkelijke toedracht van het incident. Waar deed het zich voor? En wanneer? De politie is nog bezig met een onderzoek.
Wel wordt op sociale media uit de pro-Palestijnse hoek geregeld verwezen naar een RTL-bericht, dat de mishandeling zou bevestigen. De beelden uit het filmpje voor het Eden Hotel worden daarin gebruikt. Ilse Openneer, hoofdredacteur van RTL Nieuws, laat weten dat de politie „via een omweg het incident rondom een taxichauffeur bevestigde”. Joods.nl zegt nu niet te kunnen reageren over hoe is vastgesteld wie het slachtoffer is.
In een reportage van youtuber Salaheddine, die zondag online werd gezet, zeggen taxichauffeurs dat een collega inderdaad is mishandeld. Meerdere collega’s zelfs. Dat zou op het Rokin zijn gebeurd, dus niet bij het Eden Hotel, toen Maccabi-supporters in de nacht van woensdag op donderdag een Palestijnse vlag van een kraakpand trokken. Diezelfde nacht zegt een taxichauffeur in een filmpje van een dashboardcamera dat hij is belaagd. Te horen is dat hij scheldend verkondigt wraak te zullen nemen. Maar van mishandeling is hier geen sprake.
Mekki Aulad Ahmed van de Branchevereniging Beroepschauffeurs Ondernemers, zegt tegen Salaheddine dat hij beelden heeft van ernstige misdragingen door Maccabi-fans. Die werden volgens hem gemaakt door chauffeurs , maar hij deelt ze alleen met de politie. Niet met Salaheddine, ook niet met NRC. Hij kent de beelden bij Eden Hotel, maar wil niet zeggen of die met een taxichauffeur te maken hebben.
Lees ook
Politie gepikeerd over kritiek op aanpak gewelddadigheden: ‘Politici moeten dempen in plaats van uitvergroten’
Misverstand
Kort nadat de gewelddadigheden in volle hevigheid losbarsten, in de nacht van donderdag op vrijdag, staan de beelden van de mishandelingen van Maccabi-aanhangers al online. Over de heftige beelden, die daders en medeplichtigen vaak zelf hebben gefilmd, bestaat in principe geen misverstand, maar online worden ze aangevuld met onbevestigde taferelen of beelden van niet-gerelateerde geweldsincidenten.
Zo bestond ook al direct een misverstand over de beelden die de eerste confrontatie laten zien na de wedstrijd. Bij het verlaten van Amsterdam Centraal Station gaat het mis voor het Victoria Hotel. Aanvankelijk werd dit door diverse media geduid als een aanval van een lokale knokploeg. Duidelijk is inmiddels, dankzij uitleg van de maker en ondersteunende beelden van youtuber Bender, dat hier klappen werden uitgedeeld door leden van de harde kern van Maccabi. Echter, volgens Maccabi-fans werden hun ‘kwetsbare groepen’ opgewacht, zo zeiden ze tegen Het Parool. „We schoven onze sterksten naar voren”, zei één van hen.
Voor een hotel aan de Vondelstraat filmt iemand van buiten naar binnen en post beelden met de tekst ‘Why hiding?’
Duidelijk is dat mensen bij hotels werden aangevallen. De Telegraafsprak vrijdagochtend mensen die in een hotel aan het Damrak hebben geschuild. Een Engelse toerist vertelde indringers naar buiten te hebben gejaagd. Binnen zaten doodsbange Israëliërs. Ook bij een hotel aan de Vondelstraat filmt iemand van buiten naar binnen en post beelden met de tekst „Why hiding?” en smileys die huilen van het lachen.
Eén beeld dat de suggestie wekte van binnendringende jongemannen werd gemaakt bij de ingang van het Marriott-hotel aan de Stadhouderskade. Door sommige X-accounts werd dit geduid als aanvallers die op zoek waren naar Israëliërs. Marriott stelt maandag in een verklaring echter dat dit angstige gasten waren die „vluchten voor hun veiligheid”. Er zijn geen aanvallers binnen geweest, volgens een woordvoerder.
Dat een ‘insider’ hielp om Maccabi-supporters te lokaliseren, bleek een nacht eerder toen tientallen mannen uit Amsterdam de confrontatie zochten bij Holland Casino. Dit zou te maken zou hebben met de vermeende mishandeling van een taxichauffeur. Een beveiliger, zo bevestigde het casino vrijdag, had zich in een appgroep met betrokken geweldplegers gemengd. Hij zal niet meer worden ingehuurd.
Bijlmer
Ten minste één van de zeer excessieve beelden die de wereld overgaan, komt niet uit de nacht van donderdag op vrijdag. Dat is die van de mishandeling op station Bijlmer Arena vorig jaar, waarbij een man de rails op wordt geschopt. Het rechts-radicale account Visegrad24 herstelt zich na het delen van deze video in een latere post, maar stelt ook dat het de boodschap over gewelddadige immigranten onderstreept. Een bus met Maccabi-supporters verwart het account namelijk met „bendes migranten uit het Midden-Oosten”.
Dr. Eli David, volgens de eigen bio een van de „top-100 van de meest invloedrijke mensen op X met bijna 750.000 volgers”, deelt de beelden ook, maar komt daar niet op terug. Ook verspreidt hij beelden van een bestuurder die iemand opzettelijk aanrijdt, naar aanleiding van een tweet van Joods.nl. Die beelden zijn volgens verschillende mensen die reageren ongerelateerd. Opvallend is dat boven in de opname „20u geleden uit Foto’s” staat, terwijl Joods.nl ze om half elf ’s ochtends op donderdag deelt.
Mogelijk biedt het feitenrelaas van het Amsterdamse college van B en W, dat uiterlijk dinsdagochtend wordt verwacht, meer helderheid – bijvoorbeeld rond de taxichauffeur. Maandagmiddag liet de politie hier geen informatie over los.
Lees ook
Op 7 oktober verdedigde de Amsterdamse VVD Halsema nog, nu legt partij de schuld voor ‘Jodenjacht’ bij ‘links stadsbestuur dat heeft weggekeken’