Formatiegesprekken deze week voortgezet op andere locatie en zonder informateur Plasterk
De formatiegesprekken worden deze week voortgezet op een afwijkende locatie zonder informateur Ronald Plasterk. Dat hebben de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB maandag besloten, meldden meerdere media, waaronder RTL Nieuws. Niet de gebouwen van de Tweede Kamer, maar het ministerie van Justitie dient de rest van de week als decor voor de onderhandelingen. Uiterlijk volgende week maandag levert Plasterk een tussentijds verslag in over de voortgang van de formatie.
Mogelijk is de keuze om de onderhandelingen elders dan de gebruikelijke locatie en zonder Plasterk te voeren een manier om de rangen te sluiten in de laatste rechte lijn naar het tussentijdse verslag. Maandagavond benadrukte PVV-leider Geert Wilders op X dat de inzet van de onderhandelende partijen „echt moet zijn om er samen uit te komen”. Zowel VVD-leider Dilan Yesilgöz als Van der Plas onderschreven die boodschap met een retweet. NSC-leider Pieter Omtzigt heeft vooralsnog niet gecommuniceerd.
Het besluit om de gesprekken zonder Plasterk op een andere locatie te voeren komt na een weekend waarin de boerenprotesten de verhoudingen verder op scherp zette. Omtzigt sprak BBB-leider Caroline van der Plas in een bericht op X rechtstreeks aan omdat ze geen afstand wilde nemen van „verkapte dreigementen” van de voorman van Farmers Defence Force aan het adres van politici. Ook de spreidingswet zorgde de afgelopen weken voor verdeeldheid tussen de betrokken partijen.
Beeld van afgelopen week na een onderhandelingssessie. Maandagavond benadrukte PVV-leider Geert Wilders dat de inzet van de onderhandelende partijen „echt moet zijn om er samen uit te komen”. Foto Robin Utrecht/ANP
Het aantal huishoudens in Nederland dat met energiearmoede leeft is vorig jaar flink opgelopen. In 2024 leefden zo’n 510.000 huishoudens (6,1 procent van alle huishoudens) met energiearmoede, 180.000 meer dan het jaar ervoor.
Vanwaar deze stijging? In 2022 en 2023, tijdens de energiecrisis, kregen veel huishoudens hulp van de overheid bij het betalen van hun energierekening, een energietoeslag en een prijsplafond. Die financiële steun viel weg na 2023, terwijl de energieprijzen nog steeds hoger zijn dan voor de energiecrisis.
Deze conclusies trekken onderzoekers van TNO in een donderdag gepubliceerde studie, gebaseerd op CBS-cijfers. TNO en het CBS houden de ontwikkeling in energiearmoede sinds 2019 bij. Het resultaat van 2024 is een voorlopige schatting, omdat nog niet alle cijfers over dat jaar binnen zijn.
Armoedecriterium
Wanneer is er volgens TNO en het CBS sprake van energie armoede? Als huishoudens een laag inkomen hebben in combinatie met woningen met een lage energetische kwaliteit. De onderzoekers noemen een inkomen laag als het huishouden maximaal 130 procent verdient van de ‘lage-inkomensgrens’, ofwel een besteedbaar inkomen tot 20.875 euro in 2024 voor een eenpersoonshuishouden. Met een lage energetische kwaliteit bedoelen ze een woning die bijvoorbeeld slecht is geïsoleerd. Woningen met een energielabel D of lager vallen in die categorie.
Tussen 2019 en 2023 nam het aandeel energiearme huishoudens gestaag af, van respectievelijk 8,6 procent naar 4 procent. Dat komt doordat de kwaliteit van de huizen sterk verbetert. In 2019 had nog ongeveer de helft van de huizen een laag energetische kwaliteit, in 2024 was dat min of meer een derde. Tegelijkertijd zijn de afgelopen jaren de inkomens gestegen.
Opvallend: nadat de gasmarkt op zijn kop kwam te staan toen Rusland Oekraïne binnenviel en Nederland in een energiecrisis raakte werd de energiearmoede in eerste instantie niet ernstiger. Hoewel de energieprijzen tijdens de energiecrisis de pan uit rezen, steeg de rekening die consumenten onder de streep moesten betalen gemiddeld genomen niet.
‘Onderconsumptie’
Hoe kan dat? Mensen schrokken van de hoge prijzen en gingen daarom zuiniger om met energie. En de overheid sprong bij. Er kwam een toeslag van 1.300 euro per jaar en een prijsplafond – een maximum prijs voor de eerste 1.200 kuub aardgas en de eerste 2.900 kWh.
Als de financiële steun er niet zou zijn geweest, dan was de energiearmoede in 2022 en 2023 wel dramatisch gestegen. Dan zou het percentage energiearme huishoudens in 2022 boven de 6 procent liggen en in 2023 op bijna 9 procent, berekenden de onderzoekers.
Het positieve effect van de financiële steun is ook goed te zien in 2024, het jaar waarin die steun wegviel. Hoewel niet meer zo extreem als vlak na de Russische inval, waren de energieprijzen nog steeds hoger dan voor de energiecrisis. Hoge energieprijzen en wegvallende steun vormen het recept voor meer energiearmoede. Daarom zijn ze bij het CBS en TNO ook niet verbaasd over de verslechterde situatie in 2024, over het flink gegroeide aantal energiearme huishoudens.
Ook steeg het aantal huishoudens dat tijdens de energiecrisis door de hoge rekeningen noodgedwongen ‘onderconsumeert’ – minder energie gebruikt dan wordt verwacht op basis van het type woning. Binnen de energiearme groep wordt het aandeel huishoudens met onderconsumptie in 2021 geschat op 24 procent. In 2024 is dat 49 procent. Een ruime verdubbeling.
Intenser
Gemiddeld betaalden huishoudens in 2024 zo’n 171 euro per maand voor hun energie. Wie alleen naar de rekeningen van energiearme huishoudens kijkt, komt uit op een gemiddelde van 184 euro. Die bedragen zijn de afgelopen jaren harder gestegen dan de inkomsten. Daarmee neemt dus het deel van de inkomsten dat huishoudens uitgeven aan energie toe. In 2024 gaven energiearme huishoudens gemiddeld bijna 12 procent uit aan energie. Dat is een stijging van 4,5 procentpunt ten opzichten van 2023. Oftewel, niet alleen het aantal huishoudens in energiearmoede nam toe, de energiearmoede zelf werd ook intenser. Ter vergelijking: alle huishoudens samen bekeken, wel en niet energiearm, gaven in 2024 gemiddeld vijf procent van hun inkomsten uit aan energie.
Wat kan het nieuwe kabinet straks doen om de situatie te verbeteren, naast financiële steun? Het verduurzamen van de woningen helpt, zegt een van de onderzoekers tijdens een persconferentie over de cijfers, maar niet ieder huishouden kan dat. 896.000 huishoudens kunnen niet verduurzamen omdat ze of een huurwoning hebben waarbij dat niet mag of ze hebben de financiële middelen niet. Daarnaast zien de onderzoekers dat soms verduurzamen alleen de energierekening niet genoeg verlaagt om uit de energiearmoede te komen. Inkomensbeleid is volgens hen ook nodig.
‘Iedereen, laat je horen voor Gaza. Gebruik die pannen en pollepels!” Een grote menigte mensen – de een volledig gekleed in rood, de ander heeft een keffiyeh om of houdt een Palestijnse vlag in de hand – begint een enorm kabaal te maken. De paar honderd demonstranten slaan met houten pollepels tegen pannen aan die ze hebben meegenomen. Eva Kieboom (46), die hier op het Centraal Station in Utrecht aan de rand van de groep is gaan staan, is zichtbaar onder de indruk van de massa: „Die wanhoop die je soms voelt als je de beelden in Gaza ziet, de machteloosheid, verdwijnt nu als sneeuw voor de zon.”
Het bord, zoals je kan zien, is leeg. Zonder eten. Zoals de Gazanen geen voedsel hebben en verhongeren
Kieboom en haar vriendin Clarissa Mattos (56) hebben geen pannen of pollepels bij zich. Zij houden een leeg wit bord met een bloemetjesmotief vast. „Omdat het zes uur ’s avonds is: etenstijd voor iedereen ter wereld toch? Alleen is het bord, zoals je kan zien, leeg. Zonder eten. Zoals de Gazanen geen voedsel hebben en verhongeren.”
Bij de demonstratie sloegen mensen op zelf meegebrachte potten en pannen.
Foto Simon Lenskens
Het protest op het centraal treinstation in Utrecht is onderdeel van een reeks die tegelijkertijd plaatsvond op donderdagavond. Op 29 verschillende treinstations in Nederland waren demonstraties tegen het geweld en de hongersnood in Gaza. Burgers en organisaties als The Rights Forum en Artsen voor Gaza riepen op om „de genocide in Gaza te stoppen” en „humanitaire hulp het gebied binnen te laten”.
Noodklok
De actie komt aan het einde van een week waarin meer dan honderd hulporganisaties, waaronder Save the Children, Amnesty International en Oxfam Novib de noodklok luidden over de steeds schrijnender wordende situatie in de Gazastrook. In een gezamenlijke brief, die woensdag werd gepubliceerd, riepen de organisaties regeringen op om in actie te komen: „Terwijl de Israëlische regering de bevolking van Gaza uithongert, sluiten hulpverleners zich nu aan bij dezelfde voedselrijen en riskeren ze neergeschoten te worden, enkel en alleen om hun gezin te kunnen voeden.”
Volgens het Wereldvoedselprogramma hebben „ruim 90.000 vrouwen en kinderen dringend behandeling nodig” en heeft een op de drie dagenlang niets te eten. Tegelijkertijd hoeft Israël nauwelijks te vrezen voor sancties of maatregelen vanuit Nederland of de Europese Unie, zo lijkt het. Een kritische brief is het enige waartoe 20 van de 27 EU-lidstaten bereid waren.
Eerder deze week schreven meer dan honderd hulporganisaties een gezamenlijke brief, waarin ze regeringen opriepen om in actie te komen tegen het Israëlische geweld in de Gazastrook.
Foto’s Simon Lenskens
Dit leidt tot een groeiend gevoel van machteloosheid onder de Utrechtse demonstranten. Moedeloosheid zelfs. De 48-jarige Clarine Corstens heeft via sociale media beelden gezien van de hongersnood. Zij noemt het „walgelijk” en „moeilijk te verkroppen”. Terwijl op de achtergrond leuzen als „free, free Palestine” en „from the river to the sea, Palestine will be free” zo hard klinken dat Corstens enkele zinnen opnieuw moet beginnen, vraagt zij zich af of demissionair minister-president Dick Schoof wel toegang heeft tot die filmpjes: „Ik betwijfel het echt, want het kan anders niet dat je Israël zijn gang laat gaan. Ze zitten in Den Haag niets te doen. Doe iets!”
65.000 namen
De demonstratie op het centraal station is niet de enige actie in Utrecht. Op twee andere plekken in de stad, bij het stadhuis en op het Moskeeplein, lezen vrijwilligers al sinds woensdagochtend één voor één de namen voor van 65.000 Palestijnse doden en van de Israëlische slachtoffers van de Hamas-aanslag op 7 oktober. 24 uur per dag, vijf dagen lang. De actie is georganiseerd door Getuigen voor Gaza Utrecht.
Voor de deur van het stadhuis klinkt, op wat verkeer in de verte na, doodse stilte, met als enige uitzondering de stem van de voorlezer: „ … Ahmed Al Nadar, 9 jaar … Siraj Al Sabafir, 9 jaar … Baha Rajad Sakir, 5 jaar …”
Bij het Moskeeplein in Utrecht lazen vrijwilligers namen van slachtoffers voor.
Bij de Stadhuisbrug in Utrecht worden gedurende enkele dagen 24 uur lang namen voorgelezen van slachtoffers uit Gaza en Israël.
Foto’s Simon Lenskens
Voor voorlezer Marianne Houkamp (69) is het een morele plicht om hier achter het houten katheder te staan. Voor haar zijn onder anderen haar kleinkinderen een inspiratiebron. „Je ziet beelden van uitgemergelde kinderen die op het randje van de dood balanceren. Een moeder kan alleen nog met haar hand wat vies water over het gezichtje wrijven van haar kind om het enigszins schoon te houden.” Terwijl de tranen in haar ogen springen, zegt ze: „Dan denk je al snel: het hadden net zo goed mijn kinderen of kleinkinderen kunnen zijn.”
Nadat Frank Weijers (67) zijn eerste bladzijde heeft voorgelezen, stapt hij weg van het katheder en verzucht: „Ik voel echt een soort gewicht, een druk op mijn borst als ik die namen noem. Echt verschrikkelijk wat daar gebeurt. Het geeft echt een gigantisch gevoel van machteloosheid, dat je niets kan doen terwijl daar een genocide wordt gepleegd.”
Lees ook
Wat kunnen EU-lidstaten zelf doen tegen Israël nu Europese sancties uitblijven?
Weinig raakt mijn gevoel van machteloosheid meer dan een ruime meerderheid van de Tweede Kamer die niet wil terugkeren van zomerreces om te praten over Gaza. PVV niet, BBB niet, SGP niet, het NSC van verantwoordelijk minister Veldkamp niet. VVD en CDA reageerden niet eens op tijd op het voorstel. De nationale onderbuik verdient natuurlijk een paar weken rust. Genocide is natuurlijk niet leuk hè, maar ze hadden nét met hun handdoek een Spaanse zwembadstoel gereserveerd.
Ik weet ook wel dat dit waarschijnlijk niet de gang van zaken is, dat Yesilgöz niet echt een belletje van Timmermans wegdrukte in een zweterige karaokebar. Het gaat om het beeld. Zoals de weigerende partijen, zeker door geen reden van weigering te geven, ook een beeld schetsen: op dit moment is Gaza, waar het eten op is, nieuw voedsel amper binnenkomt en waar in de rij staan vóór dat kleine beetje voedsel ook al je dood kan betekenen, niet iets wat nú politieke aandacht verdient.
Een terugkeer van het zomerreces ís ook zeldzaam, dan moet er écht, écht wat aan de hand zijn. Zoals de laatste keer dat het gebeurde. Twee weken geleden. Toen kwam de Kamer terug voor een stemming over noodsteun aan scheepsbouwer Damen Naval. Want dat, tja, dát was in het landsbelang. De Kamer kwam tijdens de coronapandemie een paar keer terug. Landsbelang! De Kamer keerde in 2022 terug na uitspraken van toenmalig minister Hoekstra over het breken met stikstofafspraken van het kabinet. Landsbelang! Zelfs toen het in 2021 tijdens de zomer wél eens over een internationaal conflict ging, de machtsgreep van de Taliban in Afghanistan, was dat vooral vanwege de Afghanen die recht hadden op asiel omdat ze voor Nederland hadden gewerkt. Landsbelang!
In 2025 lijkt een zomerreces sowieso een achterhaald concept. Niet omdat politici geen rust verdienen, maar omdat een pauze gezien de huidige internationale problemen te kostbaar is. Maar zelfs al zou de reden (die ik noodgedwongen dus maar invul) om niet terug te keren vanwege Gaza zijn dat het niet direct iets met ‘ons’ van doen heeft, dan ís dat gewoon niet zo. Want hoe groter de misdadigheid daar en hoe groter de ellende, hoe groter de onrust hier, de woede, en ja, de machteloosheid.
En als de enige stuurlui aan wal al met een cocktail in de hand kijken hoe het schip onder water verdwijnt, wat moeten wij als burgers met ook maar een greintje empathie dan? Wij, emotioneel murw gebeukt van boze brief naar nog iets bozere brief, van tikken op de vingers naar rode lijnen die met een uitgedroogde stift getekend lijken.
Niet dat we ook maar enige hoop hebben op resultaat uit een debat, mocht de Kamer wel terugkeren. Terwijl er wel degelijk dingen zijn díé de Kamer kan doen. Maar dat je je reces ervoor onderbreekt, is dan op z’n minst het kleinste teken dat je het je boeit. Het is de minimale moeite voor de mensen die de straat op gaan, de mensen met hun keffiyehs en watermeloenspeldjes, de mensen die donderdag op Nederlandse treinstations meededen aan sit-ins. De minimale moeite, zodat machteloosheid geen cynisme wordt.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/informateur-plasterk-ontvangt-fractievoorzitters-voor-formatiegesprekken58592700.jpg)
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/02/anp-490033298.jpg%7C//images.nrc.nl/0jeiDx4YNe9CFNq4MZyvqbPD_eU=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/02/anp-490033298.jpg%7C//images.nrc.nl/eDEB83hNQefX50ZUc4DYPLvgesw=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/02/anp-490033298.jpg)
