In het voorjaar van 2022 is v.v. Katwijk net kampioen geworden van de hoogste amateurdivisie als een paar spelers aankloppen bij voorzitter Mart Vergouwen. In aanloop naar de laatste competitiewedstrijd, thuis tegen De Treffers, zijn ze via Whatsapp benaderd om het duel te ‘fixen’. Ze zouden opzettelijk gelijk moeten spelen of verliezen met een vooraf bedachte uitslag. „Zoiets had ik nog nooit meegemaakt”, zegt Vergouwen. „De berichten zagen er nogal knullig uit, met veel spelfouten. We hebben de spelers aangeraden meteen naar de politie te stappen.”
Knullig of niet, de politie maakt er werk van en ontdekt dat het gaat om twee minderjarige jongens die via sociale media contact hebben gezocht met spelers van meerdere topamateurverenigingen om tegen betaling wedstrijden te manipuleren. De voetballers konden bijvoorbeeld 12.500 euro verdienen door met 0-3 te verliezen, of 7.000 euro voor een 4-4 gelijkspel. De fixers waren van plan via goksites grote bedragen in te zetten op die uitslagen, concludeerde de recherche op basis van uitgelezen mobiele telefoons en verhoren. Eerder deze maand werden de twee door de kinderrechter veroordeeld tot werkstraffen van 70 uur.
Meerdere verdachte duels
Nooit eerder kwam het in Nederland tot een strafrechtelijke veroordeling van sporters of gokkers voor het manipuleren van wedstrijden, terwijl er al jaren aanwijzingen zijn dat matchfixing in Nederland voorkomt. Uit onderzoek van de NOS bleek eerder dat meerdere basketballers van Aris uit Leeuwarden ervan werden verdacht in 2019 vier wedstrijden opzettelijk te hebben verloren. Ze zouden hebben samengewerkt met Zuid-Koreaanse gokkers, die abnormaal hoge bedragen hadden ingezet op nederlagen van Aris. Ook verschillende voetbal-, tennis- en dartswedstrijden waren verdacht.
Tot strafzaken kwam het niet, tuchtprocedures liepen dood. De verdenkingen tegen de basketballers van Aris strandden bij het Instituut Sportrechtspraak (ISR) vanwege een gebrek aan menskracht en middelen, hoewel het ISR „een redelijk vermoeden [heeft] dat matchfixing heeft plaatsgevonden”. Als het al tot schorsingen kwam, gebeurde dat op last van internationale bonden of instanties.
Darter Wessel Nijman werd in 2020 voor vijf jaar geschorst (later teruggebracht tot 2,5 jaar) nadat bij de Britse dartstoezichthouder signalen waren binnengekomen dat hij een wedstrijd opzettelijk had verloren – Nijman bekende. Tenniscoach Max Wenders kreeg in 2022 een schorsing van 12 jaar aan zijn broek van de internationale toezichthouder op het tennis. Hij zou meerdere beschuldigingen van matchfixing hebben toegegeven en bewijsmateriaal hebben vernietigd. En dan was er nog de zaak van voormalig Willem II-speler Ibrahim Kargbo, door de FIFA levenslang geschorst vanwege verdenkingen van matchfixing.
Nu is er dus ook door een Nederlandse instantie een straf opgelegd. Zo bezien kan de veroordeling van twee minderjarige fixers gezien worden als een mijlpaal. En een bewijs dat „dat de huidige wetgeving toereikend is voor de vervolging van matchfixing”, zoals het openbaar ministerie stelt. Anders dan in landen als Duitsland en België is er in Nederland geen wet die matchfixing expliciet strafbaar stelt. De tieners werden veroordeeld voor poging tot omkoping.
Toch schiet de aanpak van matchfixing in Nederland nog altijd flink tekort, vinden sportbonden en experts. De onderzoekscommissie integriteit (OCI) van voetbalbond KNVB schreef onlangs in een verslag over „een toenemend aantal signalen van onder meer gokken op eigen wedstrijden en spelers die via sociale media benaderd worden voor het ‘fixen’ van wedstrijden”. Exacte cijfers geeft de OCI niet en de commissie kan er ook niet veel mee, zo valt te lezen, omdat ze geen toegang krijgt tot gedetailleerde informatie over die signalen.
Geheimhoudingsplicht
Het is een veelgehoorde klacht. Aanwijzingen van gemanipuleerde wedstrijden beginnen meestal met een ongebruikelijk en verdacht gokpatroon, opgemerkt door een gokbedrijf. Uiteindelijk belanden die signalen, als ze tenminste worden gemeld door de gokaanbieder, bij de Financial Intelligence Unit (FIU), de overheidsinstantie die ongebruikelijke transacties monitort die mogelijk verband houden met witwassen of financiering van terrorisme. Maar de FIU heeft een geheimhoudingsplicht, waardoor sportbonden geen zicht hebben op wat er met die meldingen gebeurt, laat staan dat ze er zelf onderzoek naar kunnen doen.
Voor de FIU is opvolging van signalen van mogelijke matchfixing geen hoofdtaak. „Uiterst waardevolle informatie verdwijnt in een zwart gat”, schreven sportkoepel NOC-NSF, de KNVB (voetbal) en de KNLTB (tennis) in 2017 al in een statement.
Dat wil niet zeggen dat er niets gebeurt. Sporters die benaderd worden door fixers worden aangemoedigd dat te melden bij hun bonden. Voor voetballers in de Eredivisie en Eerste Divisie is er sinds twee jaar een app waarmee ze signalen over matchfixing kunnen doorgeven, hoewel onduidelijk is hoe vaak daar gebruik van wordt gemaakt. En de betrokken instanties – politie, het OM, sportbonden, ministeries (VWS, Justitie en Veiligheid), de Kansspelautoriteit, de Financiële Opsporings- en Inlichtingendienst – zitten regelmatig bij elkaar om over het probleem te praten.
Desondanks is de samenwerking verre van optimaal, vertellen betrokkenen uit de sport, en wordt vooral de opsporingsdiensten en ministeries verweten matchfixing onvoldoende prioriteit te geven. Die indruk werd versterkt toen de sportbonden afgelopen zomer vernamen dat een proef met een ‘nationale informatiecoördinator matchfixing’ – een verbindende schakel tussen alle partijen – stilletjes is beëindigd. Hij was „gezien zijn deskundigheid en vanwege zijn brede nationale en internationale contacten een zeer belangrijke bron van informatie”, schreef de onderzoekscommissie integriteit (OCI) van de KNVB.
Voor Chiel Warners, de voormalig atleet die de functie ruim vier jaar vervulde, kwam het besluit volledig onverwacht, zegt hij. „Het geld is op, werd mij verteld, maar dat was daarvoor nooit een issue geweest. En ik heb genoeg signalen gezien die de moeite waard zijn om verder te onderzoeken, alleen dat gebeurt zeer beperkt. Niemand zal zeggen dat matchfixing niet belangrijk is, maar uiteenlopende prioriteiten zijn een groot probleem.”
Een woordvoerder van het ministerie van Justitie en Veiligheid laat weten dat de pilot „is afgerond” en dat de Tweede Kamer binnenkort wordt geïnformeerd over een mogelijk alternatief.
En Katwijk-voorzitter Mart Vergouwen? Die organiseert tegenwoordig voor ieder seizoen een bijeenkomst om spelers te waarschuwen voor de gevaren. „Dan vertellen we dat ze benaderd kunnen worden door fixers en niet bang moeten zijn om naar ons toe te stappen. Als je wat zwakker in je schoenen staat, ga je er misschien op in.”
