Of ze nu in hun cel zitten of niet – criminelen dreigen Ecuador over te nemen

Criminelen hebben dinsdag in Ecuador een geweldscampagne ontketend die de grootste stad van het Zuid-Amerikaanse land urenlang in een oorlogsgebied veranderde. Guayaquil, een grote industriële havenstad, was een groot deel van de dag het toneel van gijzelingen, brandstichtingen en schietpartijen.

Grootste maatschappelijke impact had daar een gijzelingsactie bij de plaatselijke, landelijk uitzendende tv-zender TC. Gemaskerde bendeleden kaapten ’s middags nieuwsprogramma Después de El Noticiero, namen studiopersoneel onder schot en schermden ondertussen met veronderstelde dynamietstaven. „We zijn live, zodat jullie weten dat je niet kan sollen met de maffia”, intimideerden ze de kijkers thuis. Pas na een kwartier ging het scherm op zwart. Elders in de stad probeerden criminelen de universiteit binnen te dringen, ogenschijnlijk met als doel gijzelaars te nemen.

Jonge president uitgedaagd

Met de nieuwe geweldsexplosie openden bendes een frontale aanval op de regering van de jonge president Daniel Noboa (36), nadat maandag ook al in zeker zes gevangenissen in het land opstanden uitbraken. Daarbij zou ook een onbekend aantal cipiers in gijzeling zijn genomen.

Noboa, zoon van een rechtse bananenmagnaat, trad op 23 november aan met de belofte de criminelen keihard aan te pakken. Deze groepen zijn vaak gelieerd aan internationaal opererende drugskartels die Ecuadors havens de afgelopen jaren gekaapt hebben om hun Colombiaanse en Peruaanse cocaïne makkelijker naar Europa, Azië en de VS te kunnen verschepen. Sindsdien is het voorheen relatief veilige Andesland razendsnel afgegleden tot narcostaat.

Noboa reageerde dinsdag door het bendegeweld tot ‘binnenlands gewapend conflict’ te bestempelen en de criminele groepen tot ‘terroristische organisaties’. De commandant der strijdkrachten stelde dat ‘narcoterroristen’ daarmee tot een legitiem ‘militair doelwit’ zijn geworden. Militairen ondersteunden de politie dinsdag bij het enigszins herstellen van de openbare orde.

De president had maandag al voor twee maanden de noodtoestand en een avondklok (van 23 tot 5 uur) afgekondigd. Dit nadat afgelopen weekeinde was gebleken dat de machtigste drugscrimineel van het land, José Adolfo Macías Villamar, alias ‘Fito’, ontsnapt was uit de megagevangenis van Guayaquil. Eigenlijk had hij maanden terug al overgebracht moeten worden naar een beter beveiligd detentiecomplex.

Noboa gaat in zijn reactie nog een stap verder dan zijn voorganger Guillermo Lasso, die na een grote gevangenisopstand in 2021 ook al naar de noodtoestand greep – en die vervolgens twintig maal moest verlengen. Tegelijkertijd kan Noboa’s escalatie de machteloosheid van de centrale staat amper verbloemen. En nergens wordt die pijnlijker duidelijk dan in en rond Ecuadors gevangenissen.

Gevangenis als melkkoe

Dat Fito als ’s lands belangrijkste drugsbaron – na een eerdere ontsnapping in 2013 – blijkbaar opnieuw uit zijn cel is ontkomen, onderstreept dat criminelen de leiding hebben overgenomen in veel detentiecentra. Van daaruit weten ze in toenemende mate ook de rest van het land in hun greep te nemen, inclusief politiek en openbaar bestuur.

Fito’s bende wordt verantwoordelijk gehouden voor de moordaanslag, afgelopen augustus, op presidentskandidaat Fernando Villavicencio. Deze oud-onderzoeksjournalist en anticorruptie-activist werd nog voor de eerste kiesronde geliquideerd door een in buurland Colombia ingehuurd moordcommando. Bij leven had Villavicencio zich uitgesproken tegen de groeiende invloed van de narcos in het land.

De Choneros-bende die Fito aanvoert, komt oorspronkelijk uit een klein kustplaatsje (Chone). Pas nadat in 2011 enkele van haar leiders werden opgepakt, brak de groep landelijk door. Juist omdat kopstukken uit voorzorg werden vastgezet in verschillende detentiecentra verspreid door heel Ecuador, kregen de Choneros ook in andere delen van het land voet aan de grond en groeiden ze uit tot de machtigste bende van het land.

Gevangenissen dienen in Latijns-Amerika niet alleen voor het rekruteren van nieuwe leden of voor het opleiden daarvan. Ze zijn ook een micro-economie op zich en daarmee een interessante melkkoe voor de bendes, die er in de dagelijkse praktijk de dienst uitmaken. Ze beheersen de smokkel in drugs, wapens, mobiele telefoons of andere luxegoederen, om het leven in detentie minder onaangenaam te maken. Met het geld dat ze zo verdienen, kopen ze zelfs de hoogste gevangenisautoriteiten met gemak om.

Nog massaler en langer opsluiten

Hoe lastig het is deze circulaire economie te doorbreken, blijkt wel uit de bloedige opstanden die kunnen uitbreken in de detentiecentra. In de gevangenis van Guayaquil vielen in 2021 bij opeenvolgende geweldsrondes in totaal meer dan driehonderd doden, toen rivaliserende bendes elkaar de oorlog verklaarden en met vuurwapens en explosieven te lijf gingen. Het leger werd toen ingezet om orde op zaken te stellen, maar het geweld in het complex bleef in de jaren daarna regelmatig opvlammen.

Een door het Ecuadoriaanse leger verspreidde foto van mariniers die maandag gedetineerden onder schot houden in de gevangenis van Guayaquil. Drugsbaron Fito bleek toen net ontsnapt.

In meer Latijns-Amerikaanse landen zijn gevangenissen uitgegroeid van beoogde oplossing tegen criminaliteit tot juist een belangrijke oorzaak van het probleem. Toch blijven politici er campagne voeren – en verkiezingen winnen – met de belofte om criminelen dan maar nog massaler en langer op te sluiten. Desnoods, net als in de 19de eeuw, op een gevangeniseiland voor de kust, zoals de Hondurese president Xiomara Castro vorig jaar opperde.

Veel leiders in de regio nemen daarbij de autocratische president Nayib Bukele van El Salvador als hun lichtend voorbeeld. Onder een omstreden uitzonderingsregime zijn in dat Midden-Amerikaanse land sinds voorjaar 2023 al zeker 60.000 mensen (1 procent van de bevolking) vastgezet, deels in een nieuwe extra beveiligde megagevangenis. Onder hen zijn echter ook duizenden onschuldige burgers die amper de kans krijgen zichzelf vrij te pleiten voor een rechter. De spectaculaire daling van het bendegeweld komt er daarmee tegen een hoge prijs: een totale uitholling van de rechtsstaat.

Op de luchtplaats van een gevangenis in Guayaquil roepen gedetineerden in graffiti op tot de terugkeer van drugsbaron Fito. ,,Met Fito zaaien we vrede.”

Delen





Mail de redactie