Juni is het nieuwe juli en andere lessen over het weer van 2023

Wat voor weer was het dit jaar? Klimaatonderzoeker Peter Siegmund (62) van het KNMI hoeft niet lang na te denken. 2023 wordt wellicht samen met 2014 en 2020 het warmste jaar ooit gemeten in De Bilt, zegt hij. En het is landelijk gezien waarschijnlijk het natste jaar sinds het meteorologisch instituut in 1906 de neerslag ging meten. De winter was zacht, zegt Siegmund, zonder strenge vorst en sneeuw en met de warmste Nieuwjaarsdag ooit gemeten: 15,6 graden Celsius. De lente en herfst vielen uitzonderlijk nat uit, de tweede helft van mei en de maand juni bijzonder droog.

Het weerbeeld van dit jaar in één woord samengevat? „Afwisselend”, zegt de onderzoeker.

Op verzoek becommentarieert Siegmund de meest extreme weerdagen van het jaar, zoals gemeten in De Bilt. Al houdt hij daarbij een slagje om de arm, het jaar is immers nog niet ten einde.

Natste dag: 12 januari

Omdat Nederland opwarmt regent het ’s winters meer. Op 12 januari, een extreem warme winterdag met een daggemiddelde van 10,3 graden Celsius, regende het in totaal 18,6 uur en viel wat Siegmund „een onwaarschijnlijk plens water” noemt: 40 millimeter.

De overvloedige regenval zorgde voor wateroverlast. Toen Waterschap Rivierenland besloot om Gorinchem te beschermen en het water af te voeren via de Linge, trad die rivier buiten haar oevers. Zeven voetballers van LRC haalden de landelijke pers omdat zij zandzakken plaatsten voor de woning van een bejaard echtpaar in Leerdam dat door het wassende water werd bedreigd.

Met in totaal zo’n 1.100 millimeter viel dit jaar ongeveer 30 procent meer regen dan gebruikelijk.

Witste dag: 20 januari

Files en ongelukken door winterse buien, haperende wisselverwarming bij de NS – het kwam dit jaar sporadisch voor. De enige dag met een sneeuwdek in De Bilt (normaal 10 dagen) was op 20 januari. Drie centimeter viel er, net genoeg voor ielige sneeuwpopjes.

Koudste dag: 21 januari

Met een etmaalgemiddelde van minus 1,4 graad Celsius was 21 januari de koudste dag van dit kalenderjaar. Hoe zacht de winter was blijkt uit het geringe aantal dagen dat automobilisten met ijskrabbers in de weer moesten. Het KNMI mat slechts 41 vorstdagen (minimumtemperatuur beneden 0 graden, normaal 53) en welgeteld nul ijsdagen (maximumtemperatuur beneden 0 graden, normaal 6 dagen). Ook de laagst gemeten minimumtemperatuur stelde weinig voor: minus 5,6 graden Celsius op 1 maart.

Siegmund durft de voorspelling wel aan: hij gaat geen Elfstedentocht meer meemaken. Door de klimaatopwarming is de kans op strenge vorst, zoals op 4 februari 2012 toen het 23 graden vroor, steeds kleiner, zegt hij. „Het Noordpoolgebied warmt nog sneller op dan Nederland. We hebben vaker zuidwestenwind. En wat ook niet helpt is dat het water in sloten, kanalen en plassen warmer wordt. Die combinatie zorgt ervoor dat het langer duurt voordat een geschikte ijsvloer ontstaat.”

Zonnigste dag: 10, 11, 13, 14, 16, 25 juni en 7 juli

Rond de langste dag van het jaar, 21 juni, mat het KNMI zeven dagen met 15,3 uur zon. Een goede maand voor eigenaren van zonnepanelen: juni was gemiddeld over Nederland de maand met de meeste zonnestraling ooit gemeten. Al moesten inwoners van Gelderland, Overijssel en Flevoland half juni hun zonnepanelen uitschakelen omdat ze opgewekte stroom niet konden terugleveren aan het elektriciteitsnet.

Door de klimaatopwarming is de temperatuur in alle maanden opgelopen, zegt Siegmund. „De maand juni is nu even warm als juli in het klimaat van 1930. Daarmee is juni dus het nieuwe juli. En zo kun je ook zeggen dat september het nieuwe juni is.”

Droogste dag: 12 juni

Het KNMI meet ook de luchtvochtigheid. Deze indicator voor de hoeveelheid vocht in de lucht gebruikt het instituut onder meer voor weersmodellen. Met een etmaalgemiddelde van slechts 37 procent was 12 juni de droogste dag van het jaar.

De aanhoudende zon en uitblijvende regen – half juni was in De Bilt al 33 dagen geen druppel regen meer gevallen – zorgde voor een droogterecord en allerhande problemen. Boeren mochten hun akkers niet meer beregenen, de prijzen van bloemkool en andere groenten schoten door het dak en brandweerkorpsen riepen natuurliefhebbers en recreanten op alert te zijn op natuurbranden.

Warmste dag: 8 juli

Met een etmaalgemiddelde van 24,7 graden Celsius was 8 juli de warmste dag. Dit jaar telde 38 zomerse dagen (maximumtemperatuur 25 graden of meer), tien meer dan normaal. Voor het samen met 2014 en 2020 waarschijnlijk warmste jaar ooit waren er opvallend weinig tropische dagen (+30 graden): vijf, het gemiddelde. Ook de hoogst gemeten temperatuur, 32,2 graden Celsius, viel niet opvallend hoog uit. Siegmund: „Dit extreem warme jaar is een beetje sneaky tot stand gekomen: het zit hem vooral in de hoge temperatuur op gewone dagen.”

Winderigste dag: 2 november

Storm Ciarán (vernoemd naar Ciarán Fearon, een Ierse ambtenaar die waterstanden bijhoudt) ontregelde op 2 november met uurgemiddelden tot 22 meter per seconde (windkracht 9) het dagelijks leven. Sluizen gingen uit voorzorg dicht, veerboten werden uit de vaart genomen en treinen reden niet. Het Nederlands Kampioenschap Tegenwindfietsen over de Oosterscheldekering ging niet door. De reden: te harde wind.

De storm Poly op 5 juli was een van de zwaarste zomerstormen in ruim vijftig jaar. De enige keer dit jaar, zegt Siegmund, dat het KNMI waarschuwde met het weeralarm ‘code rood’.