Het lijken codenamen uit een Bondfilm, maar op het departement aan de Haagse Rijnstraat 8 worden ze dagelijks gebruikt. ‘M’ staat voor de minister van Buitenlandse Zaken, de belangrijkste politieke functionaris op het ministerie; ‘R’ staat voor de nummer twee, de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.
De aanstelling van topambtenaar Geoffrey van Leeuwen als interim-minister van Buitenlandse Handel lijkt die rolverdeling op zijn kop te hebben gezet. Afgelopen woensdag bezocht Van Leeuwen samen met minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot (CDA) Rafah, op de grens tussen Egypte en Gaza. Via het ANP maakte Van Leeuwen bekend dat Nederland nog eens 25 miljoen euro vrijmaakt voor humanitaire hulp voor de Palestijnse bevolking. Daarna was het ‘R’ (en niet ‘M’) die doorreisde naar Israël voor besprekingen over wat er moet gebeuren ná de oorlog.
Van Leeuwen (53) vervangt Liesje Schreinemacher (VVD), die met zwangerschapsverlof is. Als National Security Advisor en raadsadviseur buitenland- en veiligheidsbesleid was hij jarenlang de rechterhand van premier Mark Rutte. Nu speelt de voormalige topambtenaar een hoofdrol in dossiers die normaal gesproken belegd zouden moeten zijn bij ‘M’: minister Bruins Slot.
Afgelopen weekend was Van Leeuwen in Oekraïne. Hij sprak met de minister voor Economische Ontwikkeling Joelia Svydyrenko, bezocht een energiecentrale en een ontmijningsprogramma – activiteiten die op zich goed passen bij zijn profiel als minister van Ontwikkelingssamenwerking. Van Leeuwen schoot ook even terug in zijn oude veiligheidsrol: „Tijdens mijn bezoek aan Kyiv benadrukte ik het levensbelang voor Oekraïne om stand te houden tegenover Russische agressie”, schreef de nieuwe minister op X.
Groeiende verbazing
Dergelijke tweets doen de wenkbrauwen van ambtenaren fronsen. De verbazing groeide nadat de volgende reis van ‘R’ bekend werd. Dinsdag vloog Van Leeuwen samen met minister Bruins Slot en minister van Defensie Kajsa Ollongren (D66) naar Egypte, om te spreken met VN-vertegenwoordigers over de humanitaire situatie in de Gazastrook, waar de nood onder de bevolking met de dag toeneemt.
Na het bezoek aan de grensovergang bij Rafah op woensdag vloog Bruins Slot naar Jordanië, voor een ontmoeting met haar collega Ayman Al Safadi. Van Leeuwen – in naam de nummer twee op BZ – reisde door naar Israël en de Palestijnse Westbank. In Tel Aviv zou Van Leeuwen overleg voeren met de Israëlische generaal Ghassan Alian, de militaire coördinator voor de Palestijnse gebieden, die afgelopen oktober de Palestijnen „menselijke beesten” noemde en een totale blokkade van Gaza afkondigde. Daarna zou hij in Jeruzalem een ontmoeting hebben met Israëls nationaal veiligheidsadviseur Tzachi Hanegbi. Daarbij zou niet alleen worden gesproken over humanitaire hulp, maar ook over wat er moet gebeuren met Gaza als Hamas is verslagen. De Verenigde Staten willen dat de Palestijnse Autoriteit (in 2007 daar door Hamas verjaagd) het bestuur weer overneemt, en Nederland wil daarbij assisteren.
Het zijn nogal ongewone dossiers voor een minister van Buitenlandse Handel, maar dat Van Leeuwen kennis van zaken heeft, staat vast. In een lange carrière bij Buitenlandse Zaken gaf hij leiding aan de politie-trainingsmissie in het Afghaanse Kunduz, was hij ambassadeur in Kabul en was hij directeur van de Directie Noord-Afrika en Midden-Oosten (DAM). In die laatste functie maakte hij naam als een warm pleitbezorger van Israël – wat soms op gespannen voet stond met de officiële Nederlandse lijn, die voorschrijft dat er geïnvesteerd wordt in de relaties met zowel Tel Aviv als de Palestijnse Autoriteit.
Bij zijn vertrek naar Algemene Zaken in 2020 werd er in videospeeches (vanwege corona zat men thuis) gegrapt dat hij er „alles” aan gedaan had om de relaties met Tel Aviv te verstevigen. Die lijn, zo zeggen critici, heeft Van Leeuwen, die bekend staat als een ‘havik’, doorgezet als raadsadviseur van Rutte.
Lees ook
Premier Rutte ziet nu toppositie NAVO wél zitten
Amerikaanse lijn
Na de aanslagen van Hamas op 7 oktober en het uitbreken van de oorlog in Gaza heeft Algemene Zaken de coördinatie van het Nederlandse Israëlbeleid naar zich toegetrokken, zo stellen bronnen. In de afgelopen weken was Rutte al twee keer in Israël, het aantal telefoongesprekken met de Israëlische premier Netanyahu is niet meer op één hand te tellen.
Voor de demissionaire premier, die heeft laten weten dat hij graag de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO wordt, is het een kans om zijn internationale profiel verder te versterken. Daarbij mag Nederland onder geen beding afwijken van de Amerikaanse lijn. Terwijl andere Europese landen zoals Frankrijk en België vóór VN-resoluties stemden die opriepen tot een staakt-het-vuren in Gaza, heeft Nederland zich tot nu toe onthouden van stemming.
In de Tweede Kamer houdt premier Rutte hardnekkig vol dat niet kan worden vastgesteld dat Israël het humanitaire oorlogsrecht schendt bij zijn bombardementen op Gaza, waarbij al zo’n 20.000 Palestijnen om het leven zijn gekomen.
Minister Bruins Slot zou dat standpunt in Amman overbrengen aan haar Jordaanse collega. Van Leeuwen laat weten dat zijn gesprekken in Israël „specifiek gericht” zijn op de humanitaire hulp voor Gaza – die onder zijn verantwoordelijkheid valt. „Ik zal daarbij ook pleiten voor een tijdelijk humanitair staakt-het-vuren”, zo laat de minister weten. „En natuurlijk laat ik me door mijn gesprekspartners bijpraten over de actuele veiligheid in het land.”
Leeslijst
