Ruim twee miljoen vragen had de organisatie ontvangen voorafgaand aan Poetins langverwachte persconferentie donderdag in Moskou. Maar de belangrijkste vraag bleef onbeantwoord: wanneer stopt de oorlog?
Uit een recente opiniepeiling van het onafhankelijke Levada Centrum bleek dát de vraag die de meeste Russen aan Poetin zouden willen stellen. Daarop kregen zij geen duidelijk antwoord, wel werden zij door hun president vier uur lang onthaald op een overweldigende dosis oorlogspropaganda.
Het was voor het eerst sinds het begin van de Russische invasie, bijna twee jaar geleden, dat Poetin in gesprek ging met zowel burgers als journalisten om de ‘resultaten van het jaar’ door te nemen. Werden persconferentie en de vragensessie met burgers doorgaans gescheiden gehouden, dit jaar werden de twee bijeenkomsten gecombineerd. De show werd afgelopen dagen flink gehypet door de Russische propagandakanalen. En daar ging het al even mis, toen het Eerste Kanaal woensdagavond bij de generale repetitie op de studioschermen plotseling allerlei kritische vragen toonde: van „Waarom vecht ons land in Oekraïne”, tot „Waarom is er geen bereik op de Krim, als het deel uitmaakt van Rusland?”, en „Stelt u zich niet verkiesbaar, geef de jeugd een kans!” Ook tijdens de persconferentie kwamen pijnlijk kritische vragen in beeld.
Maar Poetin was donderdag niet gekomen om over de echte zorgen van de bevolking te praten of kritische vragen te beantwoorden. In de eerste minuten raffelde hij de economische cijfers af, om snel over te gaan op de situatie in Oekraïne. Binnen een kwartier had hij het „geweldige werk” van Russische soldaten in Oekraïne geprezen en zijn stokpaardjes over Oekraïne en het Westen van stal gehaald. Hij onderstreepte het belang van „soevereiniteit” voor Ruslands voortbestaan, benadrukte hij de „aanhoudende noodzaak tot denazificatie” van Oekraïne, en legde schuld van alle problemen niet verrassend bij Washington. „Wij hebben de relaties niet verpest. Het probleem is de imperiale Amerikaanse politiek, vooral voor de Amerikanen zelf.”
Burgers die over scholen, pensioenen of de zorgwekkende staat van de Wolga wilden praten, legden het af tegen vooraf opgenomen items vanaf het front. Wel kregen zij de geruststelling dat er voorlopig geen tweede mobilisatie zal komen.
Campagne
Met deze persconferentie trapt Poetin zijn campagne af voor de presidentsverkiezingen, vastgesteld voor 17 maart, waar de Russische president zal opgaan voor zijn vijfde (inmiddels zesjarige) termijn, mogelijk gemaakt dankzij een frauduleus referendum uit 2020. De langverwachte aankondiging van zijn kandidatuur kwam een week geleden tijdens een ceremonie in het Kremlin. In een zorgvuldig ingestudeerd toneelstukje werd Poetin door aanwezigen bijkans gesmeekt om zich te kandideren, waarop Poetin bijna terloops verklaarde dat hij „niet anders kon.” De ‘spontane’ kandidatuur leidde tot een storm aan schampere reacties. „Ik zou me bijna schamen van deze pantomime een gebeurtenis te maken die een serieuze analyse waard is. Hij heeft zijn treurige stukje opgevoerd”, schreef politiek analist Tatjana Stanovaja. Niettemin tast het Kremlin flink in de buidel om de campagne de schijn van democratie te geven: donderdag werd bekend dat er omgerekend 300 miljoen euro is uitgetrokken.
Het zelfvertrouwen van de Russische president kan weinigen zijn ontgaan. Vanuit zijn comfortabele positie in het Kremlin ziet hij hoe westerse landen, de VS voorop, worstelen met hun rol als geldschieter en wapenleverancier in Oekraïne. Terwijl Zelensky bij zijn bondgenoten moet bedelen om geld en wapens, laat Poetin geen kans onbenut om te benadrukken dat de Russische oorlogseconomie op volle toeren draait. Zo ook tijdens de ceremonie vorige week in het Kremlin, waar hij schamper opmerkte: „Bij hen [in Oekraïne] raken de wapens op, ze missen een eigen productiebasis. En als je geen eigen basis hebt, dan heb je geen eigen ideologie, geen eigen industrie en geen eigen geld. Je hebt helemaal niets. Zij hebben geen toekomst, maar wij wel.”
De persconferentie is het eerste hoofdstuk in een zorgvuldig opgesteld draaiboek, dat moet zorgen voor een spoepele stembusgang in maart. Hoewel er geen enkele twijfel is over de uitslag, is de weg ernaartoe bezaaid met risico’s en obstakels. Belangrijkste uitdaging is te zorgen voor een overtuigend hoge opkomst, zonder ál te opzichtige fraude en repressie. Om dat proces te vergemakkelijken maakt de Kiescommissie sinds 2020 gebruik van een moeilijk te controleren online stemprocedure, die bovendien verspreid is over meerdere dagen. In maart mogen burgers, ook in de bezette delen van Oekraïne en de Krim, straks maar liefst drie dagen lang hun stem uitbrengen. De aankondiging lokte in Kyiv furieuze reacties uit.
Uitsluiting van kandidaten is een andere beproefde methode. Tot nog toe hebben zich drie kandidaten gemeld, onder wie Igor ‘Strelkov’ Girkin, de wegens zijn felle kritiek gevangen gezette separatistenleider, die in Nederland tot levenslang werd veroordeeld wegens het neerhalen van de MH17. Daarnaast meldden zich liberale politicus Boris Nadjezjdin en de onbekende journalist Jelena Doentsova. Hoewel zij kritiek op de oorlog zorgvuldig mijden, roepen beiden op tot vrede in Oekraïne en de vrijlating van politieke gevangenen. De gevangen oppositiepoliticus Navalny – van wie al een week ieder spoor ontbreekt – riep Russen op tot ‘slim’ stemmen: op iedere andere kandidaat dan Poetin. De meeste critici vinden een boycot echter meer op zijn plaats.
Humaan gezicht
Doentsova zei in een interview te staan voor een „vriendelijk en vreedzaam Rusland, met een humaan gezicht.” Dat humane gezicht wordt door veel Russen gemist, en dat is volgens deskundigen Poetins enige echte achilleshiel in de campagne. Al drie maanden voeren soldatenvrouwen in heel Rusland actie voor de terugkeer van hun echtgenoten, vaders, zoons en broers, van wie velen al maanden onafgebroken in de loopgraven zitten. Middels gedurfde online en offline acties, petities en brieven eisen zij de spoedige thuiskomst van hun mannen.
Het Kremlin is bezorgd dat de kleinschalige, maar hardnekkige protesten zich in aanloop naar de verkiezingen uitbreiden. Het gaf lik op stuk met de mededeling dat soldaten tot het einde van de oorlog aan het front moeten blijven. Regionale gouverneurs kregen instructie het protest „met overreding, beloftes en desnoods met geld” te smoren. Geen eenvoudige klus. Volgens een Amerikaans inlichtingenrapport zou het aantal gesneuvelden en gewonden de 300.000 inmiddels overstijgen, ongeveer zoveel als werden gemobiliseerd.
De grote verliezen maken dat Poetin, hoe zelfverzekerd ook, dringend succes nodig heeft aan het front. Die urgentie kan verklaren waarom Rusland zelfs gewonde soldaten inzet bij de slag om Avdiivka bij Donetsk, waar al weken hard wordt gevochten.
„Ze hebben haast vanwege de persconferentie van Poetin en Nieuwjaar. Er moeten resultaten worden behaald. Iedereen zegt dat we Avdiivka zullen innemen, en dat dan onderhandeld zal worden”, zei een soldatenvrouw tegen de nieuwssite iStories. „Mijn man zegt dat ze over lijken lopen, alles ligt ermee bezaaid.”
De oorlog in Gaza fungeerde als bliksemafleider, en werd door Poetin donderdag dankbaar aangegrepen om de westerse ‘hypocrisie’ ten aanzien van burgerslachtoffers te onderstrepen. Ook de situatie in Nagorno-Karabach kwam aan de orde: het verlies van de enclave hadden de Armeniërs volledig aan zichzelf te wijten.
Naast de vele loftuitingen van aanwezige Poetin-aanhang werd halverwege één kritische noot gekraakt. Hoewel media uit „onvriendelijke” landen nauwelijks waren geaccrediteerd, mocht correspondent Valerie Hopkins van The New York Times een vraag stellen over de al maanden onterecht gevangen gehouden Amerikaanse journalist Evan Gershkovich. Poetin, die deed alsof hij geen idee had over wie het ging, ze dat „lastige” gesprekken worden gevoerd met Washington over uitlevering. Nog tijdens de persconferentie werd Gershkovich’ voorarrest verlengd. Hij zal Kerst in de gevangenis doorbrengen.
Leeslijst
