De Russische oligarch Roman Abramovitsj beschouwde Vitesse als zíjn club

Het is al donker als de spelersbus van Vitesse aan het einde van de middag het terrein van Papendal in Arnhem opdraait. Believe in more, staat op de bus. Ze zijn deze zaterdag 4 november net komen terugrijden uit Deventer, waar Vitesse een hopeloze middag tegen Go Ahead Eagles beleefde. De eerste helft ging het nog, slechts één doelpunt tegen. Maar daarna zakte Vitesse in elkaar: eindstand 5-1.

Op het trainingscomplex van de club wachten supporters de bus op. Boos zijn ze niet, wel vreselijk teleurgesteld. „Serieus, het gaat gewoon slecht”, zegt eentje als de deur van de bus opengaat. „Doe effe een beetje meer inzet. Loop effe die extra meters.” In de deuropening van de bus hoort middenvelder Melle Meulensteen het gelaten aan. „Het moet aanvallender, je kunt niet op de verdediging spelen”, legt de supporter uit, om af te sluiten met een duidelijk advies voor de volgende wedstrijd tegen Heerenveen. „Met z’n allen vol erop!”

Door de nederlaag tegen Go Ahead Eagles is Vitesse op de laatste plek van de Eredivisie beland. De sportieve misère komt bovenop de bestuurlijke en financiële problemen. En die zijn allemaal te wijten aan de Russische avonturen van de Arnhemse club.

Het begon allemaal nog zo mooi en ambitieus met de buitenlandse eigenaren. Eerst was daar de Georgiër Merab Jordania, die de fans voorhield dat de club in 2013 landskampioen zou worden. Daarna kwam de Rus Alexander Tsjigirinski, die in 2018 zijn aandelen verkocht aan weer een nieuwe Rus, Valeriy Oyf.

Al die tijd hing de schaduw van de steenrijke Russische oligarch Roman Abramovitsj, eigenaar van de Londense voetbalclub Chelsea, over Vitesse. Er gingen in de media al snel verhalen dat de club uit Arnhem eigenlijk van hem was. Dat het zíjn geld was waarmee Vitesse de top wilde bestormen. Dat zou tegen de regels van de UEFA zijn, die voorschrijven dat clubs niet dezelfde eigenaar of bestuurder mogen hebben als ze in Europese competities elkaar zouden kunnen tegenkomen.

De betrokkenen ontkenden. Ja, ze waren goed bevriend met Abramovitsj. En in sommige gevallen hadden ze ook wel eens zaken met hem gedaan. Doordat ze hem goed kenden, konden ze ook makkelijk spelers van Chelsea huren. Maar in Vitesse stak Abramovitsj geen geld en had hij geen invloed, verzekerden ze publiekelijk. De KNVB deed twee onderzoeken naar de mogelijke financiering, maar kreeg de vinger er niet achter.

Toenmalig Vitesse-eigenaar Merab Jordania werd rechtstreeks door Abramovitsj betaald in zijn periode bij de Arnhemse club

Totdat The Guardian begin dit jaar onthulde hoe Abramovitsj via een ingewikkelde constructie meer dan 100 miljoen euro in de Arnhemse club had gepompt. Dat gebeurde door leningen aan bedrijven van Jordania en later Tsjigirinski.

Nu blijkt uit Cyprus Confidential, een onderzoeksproject van 65 internationale media geleid door het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) en het Duitse onderzoeksplatform Paper Trail Media naar gelekte documenten van verschillende financieel dienstverleners uit Cyprus, dat de betrokkenheid van Abramovitsj en financiële verwevenheid met de voormalige eigenaren en de huidige eigenaar van Vitesse nog veel groter is.

Uit geheime contracten van MeritServus, de Cypriotische financieel dienstverlener die Abramovitsj als belangrijkste klant had, blijkt dat de Russische oligarch de club uit Arnhem als zijn club beschouwde. Toenmalig Vitesse-eigenaar Merab Jordania werd zelfs rechtstreeks door Abramovitsj betaald in zijn periode bij de Arnhemse club. Bovendien blijken er nauwe financiële banden te zijn tussen de huidige Russische eigenaar Valeriy Oyf en Abramovitsj. Iets wat Oyf afgelopen zomer nog stellig ontkende tegenover de KNVB, Vitesses huisbank ING en de accountant BDO. Hijzelf noch zijn bedrijfje, waarmee hij Vitesse financierde in die periode, heeft geld ontvangen van Abramovitsj of een van diens bedrijven, verzekerde Oyf toen.

Oyf, geboren in de Oekraïense havenstad Odessa, heeft een bedrijf, Matteson Overseas Limited, dat is gevestigd op de Britse Maagdeneilanden. Daar hoeven bedrijven nauwelijks informatie te publiceren. Documenten uit Cyprus Confidential laten echter zien dat Oyf in juni 2019 met dat bedrijf 20 miljoen dollar leende van een bedrijfje van Eugene Tenenbaum. Tenenbaum is een vriend en zakenpartner van Abramovitsj en was op dat moment directeur van Chelsea. Een jaar later leende Oyf met Matteson opnieuw geld, dit keer 10 miljoen dollar van Sonora Capital Investments Limited, een brievenbusbedrijfje van Abramovitsj zelf.

Valeriy Oyf bevestigt in een reactie het bestaan van de contracten, maar zegt dat hij veel minder geld leende van Tenenbaum en Abramovitsj dan op de contracten staat en dat die leningen niets met Vitesse te maken hadden. „Matteson Overseas neemt deel in allerlei projecten en is niet alleen voor de financiering van Vitesse.” Deze leningen waren bedoeld om op korte termijn „liquiditeit” te verschaffen – waardoor het bedrijfje van Abramovitsj in feite als een bank fungeerde voor Oyf – en werden volgens Oyf binnen een jaar alweer afgelost. Dat hij desondanks afgelopen zomer nog verklaarde dat Matteson geen financiering van Abramovitsj had gekregen, daar wil hij nu niet op terugkomen.

Ook Eugene Tenenbaum, voormalig directeur van Chelsea, laat via een advocaat weten dat de lening die hij verstrekte niet voor de financiering van Vitesse bedoeld was.

Geheime contracten

De avonturen van Vitesse met buitenlandse eigenaren begonnen in augustus 2010 toen de Georgische zakenman Merab Jordania de club kocht. Die wilde een nieuw trainingscomplex uit de grond stampen en beloofde de supporters een handjevol nieuwe spelers. Ook zei Jordania bij zijn entree dat zijn vriend Roman Abramovitsj geen rol speelde bij de overname.

Naar nu blijkt had Jordania twee maanden daarvoor echter in het geheim een contract gesloten met Ovington Worldwide Limited, een brievenbusbedrijfje van Abramovitsj op de Britse Maagdeneilanden. In het contract – dat werd verzonden naar het adres in Arnhem waar Jordania een villa huurde – staat dat Jordania de kennis heeft om „nieuwe voetbaltalenten” te ontdekken en „diverse contacten” heeft waarvan het bedrijfje van Abramovitsj gebruik wil maken. Ze spreken een jaarlijkse beloning van 100.000 euro af. In het contract staat niet voor welke club Jordania de voetbaltalenten moet scouten.

Na drie jaar,oktober 2013, besloot Jordania Vitesse alweer te verkopen, aan zijn zakenpartner Aleksander Tsjigirinski. Jordania bleef nog wel voorzitter van de raad van commissarissen. Maar in december dat jaar werd hij gedwongen ook die functie op te geven. Eind maart 2014 kreeg Jordania zelfs een stadionverbod, nadat hij gedreigd zou hebben de vingers van de directeur van Vitesse eraf te snijden. Op dat moment kreeg hij ook een briefje van Ovington Worldwide Limited. „Private and confidential”, stond erboven. Het contract met het bedrijfje van Abramovitsj werd per direct beëindigd.

Dat Abramovitsj in die periode Vitesse als zijn club beschouwde, is af te leiden uit een ánder geheim contract. In april 2011 tekenden het bedrijfje Leiston Holdings Limited en de Israëlische spelersmakelaar Pini Zahavi een overeenkomst. Zahavi is een bekende spelersmakelaar, die al jaren zaken doet met Abramovitsj en hielp bij de overname van Chelsea in 2003.

In het contract werd afgesproken dat Zahavi op zoek ging naar spelers die het bedrijfje van Abramovitsj kon kopen. Als die spelers met winst werden doorverkocht, zouden ze de opbrengst delen. Maar er stond een uitzondering in het contract. „Special arrangements relating to Chelsea Football Club and Vitesse FC.” Als Abramovitsj met zijn bedrijfje spelers aan een van die twee clubs verkocht, dan zou Zahavi niet de helft van de opbrengst krijgen. In dat geval kreeg Zahavi een vergoeding waarvan Abramovitsj de hoogte zou bepalen.

Het zijn allemaal overeenkomsten en afspraken die de nauwe banden en bemoeienis van de Russische oligarch met Vitesse laten zien, maar die tot op heden voor de KNVB verborgen zijn gebleven.

De Russische erfenis

De Russische erfenis van de club zorgt er nu voor dat de toekomst op het spel staat. De huidige Russische eigenaar Valeriy Oyf besloot in maart vorig jaar dit jaar – een maand na het begin van de oorlog in Oekraïne – om Vitesse te verkopen aan een Amerikaanse investeerder. Oyf is volgens betrokkenen zelfs bereid daarbij de schuld van dik 150 miljoen die Vitesse aan hem heeft, kwijt te schelden.

Maar de licentiecommissie van de KNVB weigert die verkoop goed te keuren zolang de financiële verwikkelingen uit het verleden niet duidelijk zijn. Daar is de bond de afgelopen jaren veel strenger in geworden.

In de zomer van 2018 – een paar maanden nadat Oyf Vitesse had gekocht – paste de KNVB de regels aan. Daardoor moeten clubs nu gedetailleerd aantonen wie hun eigenaar is, of wordt, en wat diens financiële belangen zijn en de herkomst van diens vermogen. Toen de avonturen van Vitesse met buitenlandse eigenaren begonnen, golden die regels nog niet en keek de KNVB pas als een overname al rond was. En als een eigenaar geen zin had om zijn financiën bekend te maken, hield het al snel op voor de bond.

In afwachting van de verkoop door de Rus Oyf aan een nieuwe eigenaar wringt Vitesse zich ondertussen in allerlei bochten om overeind te kunnen blijven. Een van de problemen is dat huisbankier ING gevraagd heeft om meer details over de financiering van de club door de Russische eigenaren de afgelopen jaren. Als die duidelijkheid er niet komt, stopt ING per 1 april komend jaar als huisbank.

Vitesse ging vervolgens snel op zoek naar een nieuwe bank, onthulde NRC al eerder, omdat de KNVB had geëist dat die er voor het begin van de competitie moet zijn. De Arnhemse club wist een rekening bij de Litouwse bank Revolut te openen, maar die bank trok zich deze zomer alweer terug. Betrokkenen bevestigen nu dat Vitesse de bankproblemen eerst geheim heeft gehouden voor de KNVB, zodat ze zonder gedoe met de bond aan de competitie konden beginnen. Terwijl Revolut weken voor het begin van de eredivisie de relatie met Vitesse opzegde, informeerde de club pas na aanvang van de competitie de KNVB.

Vitesse zegt nu in een reactie dat de club niet op de hoogte was van de beschreven financiële constructies. „Vitesse heeft nooit enige invloed ervaren van de heer Abramovitsj.” Ook zegt de club dat het lang dacht de problemen met de banken Revolut en ING nog te kunnen oplossen. Vitesse dacht dat de opzegging van Revolut nog niet „definitief” was en hoopte er met ING nog uit te komen. Daarom werd de KNVB in de zomer nog niet geïnformeerd, aldus Vitesse. De club zegt een boete te hebben gekregen voor het niet informeren en is daar tegen in beroep gegaan.

De KNVB zegt in een reactie de leningen van bedrijfjes van de toenmalig Chelsea-directeur Tenenbaum en Abramovitsj aan het bedrijfje van Vitesse-eigenaar Oyf niet te kennen. De voetbalbond acht deze documenten van „groot belang” voor de licentiecommissie en zou ze graag willen zien.

Roman Abramovitsj reageerde ondanks herhaaldelijk aandringen niet op vragen over zijn voetbalzaken. Ook Merab Jordania en Pini Zahavi reageerden niet op vragen.

Vitesse speelde afgelopen weekend een thuiswedstrijd tegen Heerenveen. Opnieuw verloor de club, met 1-3. Trainer Philip Cocu besloot na afloop zelf op te stappen. „Hij had het gevoel dat er iets moet gebeuren en dat er nieuwe energie moest komen voor het team”, zei de technisch directeur in een reactie. En: „Hij heeft zich als een gentleman opgesteld.” Nu Cocu zelf is opgestapt, hoeft het armlastige Vitesse hem geen afkoopsom te betalen.