Hier hing een schilderij vertelt het verhaal van een controversiële roofkunstzaak rond een topstuk uit het Stedelijk Museum. Het schilderij, een Kandinsky ter waarde van 60 miljoen euro, is overhandigd aan de erfgenamen van een Joodse vluchteling. Maar is dat terecht? Pieter van Os en Emmie Kollau zoeken naar een antwoord in een verhaal over nazi-roofkunst, nationaal schuldgevoel en exorbitante prijsstijgingen op de kunstmarkt.
De Japanse premier Shigeru Ishiba wil zich „niet blindstaren op een numeriek doel voor het defensiebudget, zoals de omvang in verhouding tot het bbp”. Dat zei hij maandag op een persconferentie, meldt persbureau ANP. Ishiba reageert daarmee op berichten dat de Verenigde Staten ook van Aziatische bondgenoten willen dat zij 5 procent van het bbp aan defensie uitgeven.
Japan hoort niet bij de NAVO, maar is wel een belangrijke bondgenoot van de VS. Een woordvoerder van het Pentagon zei tegen de Japanse omroep NHK dat een verhoging van de defensie-uitgaven door bondgenoten uit de Azië-Pacific een logische stap zou zijn door „de enorme militaire opbouw van China” en het nucleaire en raketprogramma van Noord-Korea.
Eerder op maandag zegde de Japanse premier zijn plannen om bij de NAVO-top aanwezig te zijn al af. Volgens het Japanse ministerie van Buitenlandse Zaken waren „allerlei omstandigheden” de reden om af te zeggen. De Japanse buitenlandminister Takeshi Iwaya reist wel naar Den Haag, meldt persbureau Reuters.
Zuid-Korea en Australië zeggen ook af
Ishiba zou zich volgens Reuters hebben teruggetrokken omdat een geplande bijeenkomst tussen de NAVO en de IP4 niet doorgaat. De IP4 is een verband van vier landen in de regio Azië-Pacific die nauw samenwerken met de NAVO: Japan, Zuid-Korea, Australië en Nieuw-Zeeland.
Ook zou een bijeenkomst met de Amerikaanse president Donald Trump er voor de vier landen niet inzitten. Eerder zegden ook de Zuid-Koreaanse president en de Australische premier al af voor de top in Den Haag.
Het is overigens de vraag of alle NAVO-lidstaten het écht eens zijn over een verhoging van de defensie-uitgaven tot 5 procent van het bbp. De lidstaten werden het in aanloop naar de NAVO-top eens over een nieuwe ontwerptekst. Ook dwarsligger Spanje ging uiteindelijk overstag, omdat de nieuwe ontwerptekst meer ruimte overlaat voor verschillende interpretaties. Volgens diplomaten is de formulering „we zeggen toe” veranderd in „bondgenoten zeggen toe”, waarmee Spanje voor zichzelf een uitweg ziet.
Liveblog NAVO-top
Rutte trapt NAVO-top af met persconferentie: ‘Geen opt-out voor Spanje’
Onder Nederlanders is ruime steun voor het verhogen van de defensie-uitgaven naar de nieuwe NAVO-norm. Als die hogere defensie-uitgaven ten koste gaan van binnenlandse investeringen neemt die steun overigens behoorlijk af, blijkt uit kiezersonderzoek van Ipsos I&O aan de vooravond van de NAVO-top in Den Haag. „Een brede groep kiezers van links tot rechts steunt hogere uitgaven, maar als het concreet ten koste gaat van andere beleidsterreinen wordt het beeld diffuser”, zegt Maartje van de Koppel, onderzoeker bij Ipsos I&O.
Ruim 42 procent steunt het principe dat Nederland 5 procent van het bruto binnenlands product aan defensie gaat uitgeven, een afspraak die de komende dagen op de NAVO-top officieel wordt vastgelegd. 19 procent van de kiezers steunt de norm niet. De verhoudingen verschuiven flink als Nederlanders wordt voorgelegd dat er door de hogere defensie-uitgaven „minder geld is voor binnenlandse problemen als wonen, zorg of asielopvang”. Dan steunt nog maar 31 procent de stelling en is de groep expliciete tegenstanders met 33 procent zelfs iets groter.
In de komende verkiezingscampagne wordt de vraag hoe de hogere defensie-uitgaven betaald moeten worden waarschijnlijk een belangrijk discussiepunt. Linkse partijen zoals GroenLinks-PvdA hebben expliciet gezegd dat er geen bezuinigingen op de zorg of sociale zekerheid mogen komen en dat Nederland desnoods geld moet lenen of het begrotingstekort moet laten oplopen. Rechtse partijen zijn daar juist fel op tegen en sluiten bezuinigingen niet uit.
Defensie staat in de lijst van inhoudelijke thema’s nu op de vierde plek, nog wel ruim achter de binnenlandse onderwerpen wonen, zorg en asiel/migratie
Veel kiezers maken nog een belangrijk voorbehoud bij de hogere defensie-uitgaven. Zo vindt vier op de tien ondervraagden dat Nederland alleen maar moet investeren „als alle andere NAVO-landen dat ook doen”. Ook is er weinig steun voor de stelling dat Nederland als het om defensie en internationale veiligheid gaat een „voortrekkersrol” moet spelen binnen Europa. De resultaten brengen volgens Van de Koppel „meer nuance in het denken over de defensie-uitgaven”. „Mensen steunen het principe van de norm, maar zijn ook voorzichtig en hebben niet de ambitie om enorm voorop te gaan lopen.”
Belangrijk thema
Defensie gaat naar verwachting een veel groter campagnethema worden dan bij eerdere verkiezingen. Bijna 20 procent van de kiezers noemt defensie nu een belangrijk thema waar de politiek aandacht aan moet besteden, terwijl dit bij de vorige verkiezingen in 2023 nog maar voor 5 procent van de kiezers gold. En bij eerdere verkiezingen was defensie zelfs helemaal geen thema. Het toegenomen belang voor kiezers is volgens Van de Koppel te verklaren door de grote geopolitieke onrust in de wereld. „In 2023 was de oorlog in Oekraïne al wel bezig, maar die is alleen maar verder geëscaleerd en de oorlogen in het Midden-Oosten zijn daar nog bijkomen”, zegt Van de Koppel.
Defensie staat in de lijst van inhoudelijke thema’s nu op de vierde plek, nog wel ruim achter de binnenlandse onderwerpen wonen, zorg en asiel/migratie. De problemen op de woningmarkt zijn voor bijna de helft van de kiezers belangrijk, defensie dus voor een op de vijf. „Dat is best nog een groot verschil”, aldus Van de Keppel.
Als de campagne straks daadwerkelijk veel over defensie en internationale veiligheid gaat, kan vooral de VVD daarvan profiteren. Uit het Ipsos I&O-onderzoek blijkt dat de liberalen ‘issue owner’ zijn op dit moment, wat betekent dat kiezers de VVD zien als partij met de beste oplossingen hiervoor. Op het VVD-congres eerder deze maand ging het in campagnefilmpjes en in de speech van partijleider Dilan Yesilgöz al opvallend veel over economie en defensie, en veel minder over asiel/migratie, waar juist de PVV issue owner is.
Van alle partijleiders scoort Yesilgöz ook het beste als het gaat om leiderschap op defensie en veiligheid: 27 procent van de kiezers vertrouwt haar op dit onderwerp. Op kleine afstand van Yesilgöz volgen CDA-leider Henri Bontenbal (22 procent) en GroenLinks-PvdA-voorman Frans Timmermans (20 procent).
Lees ook
Pas ná de NAVO-top in Nederland wordt het echt spannend
Een dertigtal activisten van Extinction Rebellion stormde even na 13.00 uur maandagmiddag bij Abbenes (Zuid-Holland) het veld op met in hun kielzog evenveel journalisten, op weg naar de weghelft van de A44 richting Den Haag. De politie zat ze toen al op de hielen. XR demonstreert in de marge van de NAVO-top om aandacht te vragen voor de klimaatcrisis, vanuit de overtuiging dat die leidt tot gewapende conflicten.
Op het moment dat enkele actievoerders de vangrail via de sloot bereikten, waren politiebusjes al ter plaatse om de demonstranten terug te duwen.
Anderhalf uur na het begin van de actie is er nog geen delegatie met buitenlandse genodigden langsgereden. Het asfalt hebben de actievoerders ook niet bereikt. Toch noemt demonstrant Emiel Sprenger de actie geslaagd. “We horen vaak dat we [met XR-acties] mensen niet tot last moeten zijn en ons op beleidsmakers moeten richten”, zegt hij. “Nou, dat doen we nu.”
Sprenger zit met de handen geboeid op het kurkdroge akkerland. Het is in Nederland nog nooit zo droog geweest deze tijd van het jaar, zegt hij. “Ik vrees de ecologisch ineenstorting veel meer dan dat Poetin hier aan de grens staat.” Waarom hij precies gearresteerd is, weet hij niet. Sprenger stelt dat er “arbitrair omgesprongen wordt met onze grondrechten”, aangezien het betreden van de snelweg als onderdeel van een demonstratie als legitiem gezien kan worden binnen de reikwijdte van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. “Omdat er nu een paar hotemetoten langskomen, worden we nu meteen aangepakt.”
Foto Olivier Middendorp
Foto Olivier Middendorp
Foto Olivier Middendorp
Foto Olivier Middendorp
Naast Sprenger in de modder zitten twee geboeide journalisten van het Leidsch Dagblad, onder wie een stagiair. Ze hadden geen politieperskaart bij zich en hielden zich volgens de politie niet aan de verordening.
Activist Liesbeth, “liever geen achternaam”, heeft een bordje met ‘Hier wordt gewerkt aan uw terugkeer’. Een knipoog naar bordjes die in de fantasie van voormalig asielminister Marjolein Faber (PVV) bij het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel zouden worden gehangen. “Het halve land zit op slot zodat ze kunnen vergaderen over meer wapens”, zegt Liesbeth. “Dan kunnen ze beter teruggaan. Of over klimaatmaatregelen praten.”
Ze had de hoop dat de demonstranten iets meer tijd was gegund, zodat langsrijdende regeringsleiders ze zouden zien. Maar de politie begint al na een half uur met omsingelen en vorderen om het terrein te verlaten. Uiteindelijk zijn 31 mensen aangehouden.
Liveblog NAVO-top
Rutte trapt NAVO-top af met persconferentie: ‘Geen opt-out voor Spanje’
