N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data105845079-0b3be2.jpg)
De geïntegreerde informatietheorie van bewustzijn ligt onder vuur
Foto Getty Images
Bewustzijn is hot in de wetenschap – en dus aanleiding voor verhitte debatten, conflicten en zelfs richtingenstrijd. In een open brief keerden vorige week 124 neurowetenschappers en filosofen zich keihard tegen een theorie die gestaag meer aandacht krijgt, de ‘geïntegreerde informatietheorie’ (IIT) van bewustzijn. Die is „pseudowetenschap”, menen de ondertekenaars, onder wie grote namen als de Amerikanen Patricia Churchland en Daniel Dennett, die een puur fysicalistische visie op bewustzijn verdedigen.
De ondertekenaars vinden de nieuwe theorie, ontwikkeld in 2004 door neurowetenschapper en psychiater Giulio Tononi, onwetenschappelijk en onverifieerbaar. Ze vrezen bovendien riskante sociale effecten als die breed wordt omarmd, bijvoorbeeld inzake abortus en euthanasie (zij menen dat uit IIT voortvloeit dat ook planten, foetussen en comapatiënten bewustzijn hebben).
Sympathisanten van de theorie zien de actie als zwaar overdreven en een misplaatste verdachtmaking. Aanleiding voor de brief was berichtgeving in Nature en Science over empirische steun voor IIT, maar volgens hen waren die berichten helemaal niet zo gunstig.
Dat vindt ook David Chalmers, de Australische filosoof die het ‘harde probleem van bewustzijn’ in de jaren negentig op de kaart zette. Hij beklaagt zich op X over de „disproportionele” brief. „IIT pseudowetenschap noemen is zoiets als een atoombom gooien op een plaatselijke ruzie”, aldus Chalmers.
‘Integrated Information Theory’ gaat ervan uit dat bewustzijn een eigenschap is van complexe, geïntegreerde systemen van informatieverwerking. Dat zou in principe ook kunnen opgaan voor andere fysieke systemen dan het menselijk of dierlijk brein, bijvoorbeeld zelfs voor planten. De theorie kent een mathematische uitwerking, met phi als symbool voor de mate van informatie-integratie (en uiteindelijke van bewustzijn).
IIT maakt school en is volgens natuurkundige Sabine Hossenfelder momenteel zelfs „de populairste wiskundige theorie over bewustzijn”, schrijft zij in Existential Physics (2022). Maar de theorie is ook vanaf het begin hevig omstreden. Neuro-filosofen bekritiseren die als onverifieerbaar of zelfs als een vorm van ‘magisch denken’. IIT komt volgens sommigen vervaarlijk in de buurt van panpsychisme (het idee dat het hele universum bewust is ), ondanks de beperking dat het uitdrukkelijk gaat om complexe informatiesystemen en niet om ‘alles wat bestaat’.
Pleitbezorgers van IIT betwisten dat de theorie niet te testen zou zijn, maar Hossenfelder wijst erop dat de berekeningen die nodig zijn om de phi van een systeem te bepalen met de huidige computers onmogelijk veel tijd zou vergen, alleen al om ‘bewustzijn’ vast te stellen bij een worm. Bovendien zijn volgens haar simpele informatie-systemen denkbaar die een torenhoge phi kunnen scoren zonder bewust te zijn.
IIT spreekt breed aan, maar moet concurreren met andere bewustzijnstheorieën zoals HOT (Hogere Orde Theorieën), RPT (Recurrente Processen Theorie), PPT (Predictive Processing Theory) en GNWT (Global Neuronal Workspace Theory).
