Decennialang moesten de Belgen leven met een chemische inconsistentie. Het Atomium, gebouwd in 1958, beeldt een ijzerkristal uit, maar het is lang niet helemaal uit ijzer opgetrokken. De ballen zijn van aluminium. „Dat is voor een chemie-nerd natuurlijk wel een beetje een probleem”, schrijft de Vlaamse Hetty Helsmoortel, chemie-nerd en auteur van het boek Chemie. „Want aluminium ordent zich niet in een kubisch ruimtelijk gecentreerd rooster, maar in een kubisch vlakgecentreerd rooster.”
De restauratie van het Atomium in 2004 deed Helsmoortel opveren. Het aluminium werd vervangen door roestvrij staal. „Aha, staal! Een legering van ijzer! Zou het materiaal van het monument dan eindelijk overeenkomen met het kristalrooster dat het symboliseert? Helaas. Dit type roestvrij staal kristalliseert ook uit in een vlakgecentreerd rooster.”
Smakelijke weetjes
De molecuulstructuren vliegen de lezer om de oren in dit boek. Dat klinkt wellicht afschrikwekkend, maar het zou zonde zijn Chemie daarom niet te lezen. De aanwezigheid ervan laat vooral zien dat Helsmoortel vertrouwen heeft in de lezer en in het vak chemie. Want wie eenmaal begrijpt hoe atomen en moleculen werken zal inzien hoe interessant het is. De theorie is goed te verteren, Helsmoortel dient tegelijkertijd allerlei smakelijke weetjes en verhalen op. Het boek is dan ook onderdeel van Nerdland, dat met voorstellingen, podcasts en boeken enthousiasme voor de wetenschap wil aanwakkeren.
Petrichor en geosmine
Neem die typische „geur van puur geluk” na een zomerse regenbui. Die geur heet petrichor – dat iets als ‘de mystieke essentie van stenen’ betekent in het Oudgrieks. Het bestaat uit aroma’s van olie die planten tijdens droge periodes afscheiden om de ontkieming van zaden te vertragen en die dagen- of wekenlang is geabsorbeerd door bodems. Tijdens een bui komen die aroma’s vrij. Ook deel van de geur is geosmine: een alcoholverbinding die bacteriën in de bodem vormen.
Hoe de chemie vaak door toevalligheden tot inzichten komt, blijkt wel uit het verhaal over het chemische wapen mosterdgas. Midden in de Tweede Wereldoorlog ontplofte een Amerikaans schip vol mosterdgas in de haven van het Italiaanse Bari. De Amerikanen ontkenden de aanwezigheid van het gas, maar een Amerikaanse legerarts in de buurt kende het gas goed uit eerder onderzoek.
Hij wist dat het witte bloedcellen kon uitschakelen, maar als legerarts werd hem eerder verboden zijn hypothese dat het middel kon helpen tegen leukemie – waarbij sprake is van wildgroei van witte bloedcellen – te onderzoeken. De ontploffing maakte dat hij zich plots in een levend laboratorium bevond. Zijn inzichten leidden uiteindelijk tot een nieuwe behandeling tegen kanker: chemotherapie.
De uiteenlopende voorbeelden hier beschreven doen wellicht al vermoeden dat Chemie op een onderdeel minder geslaagd is: het gaat van de hak op de tak, zonder veel verhaallijn. Doel gehaald, maar punt gemist.
Ajax-spits Wout Weghorst sprint door de spelerstunnel richting de kleedkamer. Het is rond tien uur, direct na het laatste fluitsignaal in de Euroborg. Een paar minuten daarvoor was Weghorst geëmotioneerd, na de 2-2 van FC Groningen-verdediger Thijmen Blokzijl in de negende minuut van blessuretijd. Hij schreeuwde het uit, na een goal die Ajax waarschijnlijk het kampioenschap kost.
Een oorverdovend geluid klonk in de Euroborg, Ajax-coach Francesco Farioli krabde aan zijn hoofd. Kon het niet geloven. Zijn ploeg controleerde de slotfase, na 1-2 van Weghorst. FC Groningen leek niet meer te kunnen, verspeelde al veel krachten, speelde met tien man na de rode kaart van Luciano Valente.
Ajax-spits Wout Weghorst is gefrustreerd na de 2-2 van FC Groningen.
Maar het ging mis, bij een overtreding van Ajax-verdediger Josip Sutalo. Op een gevaarlijke positie, schuin voor het doel van Ajax. Mats Seuntjens draait de vrije trap scherp in, Groningen-doelman Etienne Vaessen is helemaal mee als extra stootkracht, er is een scrimmage, de bal blijft hangen, Blokzijl schiet in. Ongekende taferelen in de Euroborg volgen, met opstootjes en al.
De koele afrekening na die chaos: PSV, dat Heracles Almelo versloeg, neemt de koppositie met een voorsprong van één punt over en is zondag bij een zege bij Sparta kampioen. Ajax, dat zondag thuis tegen FC Twente speelt, had half april nog negen punten voor op PSV. Een instorting van deze omvang, met de titel die voor het grijpen lag, is zeldzaam in het Nederlands profvoetbal. Uit de laatste vier duels haalde Ajax slechts twee punten – van de maximale twaalf.
Randzaken weghouden
Twee keer winnen en dan afwachten wat Ajax doet. „Zo spannend is het eigenlijk niet”, zei PSV-coach Peter Bosz woensdagavond kort voor de aftrap tegen Heracles bij ESPN. Met die benadering probeert hij de aandacht zo veel mogelijk te concentreren. Niet te veel naar Ajax kijken. Randzaken weghouden. Zélf goed spelen. Goed beginnen.
Precies dat doet PSV. Het is bijzonder fel in de duels, oppermachtig in het veldspel. PSV verovert hoog op het veld, als Heracles opbouwt. Malik Tillman schiet van afstand, de bal landt via voormalig Ajax-speler Damon Mirani binnen. Een ingetogen vuist bij Bosz. Kort erop scoort Ismael Saibari, weer vanuit de omschakeling. 2-0 binnen twintig minuten – de ideale start.
PSV-aanvoerder Luuk de Jong viert een goal met doelpuntenmaker Malik Tillman
Een groot contrast met Ajax, dat stroef begint. In aanloop naar het duel tegen FC Groningen had Farioli geprobeerd het mentale aspect zo klein mogelijk te maken, onbetekenend, alsof het allemaal niets voorstelde. Ajax had dit seizoen zijn doel bereikt: plaatsing voor de Champions League. Dus druk hoefden zijn spelers niet te voelen, alles wat nu nog zou volgen was allemaal extra.
Tegen FC Groningen kiest Farioli voor „frisse spelers” en „nieuwe impulsen”, zegt hij vooraf. Een nieuwe invulling van de achterhoede ook, die sinds de blessure van linker centrale verdediger Youri Baas dikwijls wankelt. Aanvankelijk probeerde hij Ahmetcan Kaplan als vervanger, toen die niet beviel de routinier Daniele Rugani. Maar die toonde zich tegen NEC (0-3) vooral in de opbouw uitermate zwak, soms bijna radeloos in balbezit. Hij wordt nu vervangen door Jorrel Hato, de linksback, die op zijn vaste plek nu Jorthy Mokio ziet.
Toch oogt Ajax ook met vier nieuwe namen weinig overtuigend in de openingsfase. Het is FC Groningen dat met durf, pit en snelle combinaties regelmatig bij het doel komt. Vooral via het centrum, waar de technische middenvelder Luciano Valente en centrumspits Thom van Bergen vaak en goed combineren. Ajax steekt daar tegen schril af, is statisch in balbezit en slordig in de passing.
Weghorst na zijn 1-2, halverwege de tweede helft.
De spaarzame momenten dat Ajax iets van gevaar sticht is het via Brian Brobbey, die na een blessure terugkeert en Wout Weghorst uit de basis verdringt. Hij is met zijn sterke lijf amper van de bal te zetten. Het is ook via hem dat Ajax na een klein halfuur op 1-0 voorsprong komt, uit een aanval die uit het niets ontstaat, en tegen de verhoudingen in. Brobbey legt terug op rechtsback Anton Gaaei, die loeihard binnen schiet.
De hele bank veert op, behalve Farioli. Hij juicht kort, zonder te lachen, oogt alsof hij zojuist na een eindeloze wandeltocht een loodzware rugzak heeft afgedaan. Meteen gebaart de Italiaan naar zijn wisselspelers en staf. „Sit down, sit down.” Kop erbij houden, dit duel is nog lang niet voorbij.
Die bezorgdheid is terecht, blijkt kort na rust. Want net als bij Ajax iets van zelfvertrouwen terug lijkt te keren, gaat het mis. Een voorzet van Stije Resink, de verdedigend middenvelder. Bij de tweede paal ontsnapt Van Bergen aan de dekking van Hato en schiet hard in. Schrik. Paniek. Twijfel. Farioli klapt eindeloos in zijn handen, alsof hij in zijn hoofd zijn spelers op hun de wangen slaat: wakker worden.
Opeens gejuich in Eindhoven
In Eindhoven houdt een supporter enigszins aarzelend een kartonnen kampioensschaal omhoog, thuis tegen Heracles. Geroezemoes is eerst te horen bij de goal van Ajax. Maar PSV speelt stoïcijns door. Opnieuw scoort Saibari, na een mooie steekpass van Joey Veerman. En nog voor rust wordt het 4-0, wanneer Tillman van een meter of twintig fraai in de linkerbovenhoek schiet.
Opeens klinkt gejuich in het Philips Stadion, rond kwart over negen: goal FC Groningen. Een enkele PSV-supporter huilt van geluk. Velen kijken druk op hun telefoon. Sommigen bijten op hun nagels. Anderen drinken ogenschijnlijk ontspannen een biertje. Als Ajax even later weer op voorsprong komt, wordt het stiller.
Fans van PSV vieren tijdens hun wedstrijd tegen Heracles (4-1 zege) de gelijkmaker van FC Groningen in hun duel tegen Ajax. Foto Koen van Weel / ANP
De voorzet komt van Ajax-aanvaller Steven Berghuis, ingevallen op het middenveld. Hij vindt de linkervoet van Wout Weghorst, die de bal langs doelman Vaessen frommelt. Enorme opluchting. En ook meteen weer concentratie bij de trainer.
Het lijkt opnieuw een ontsnapping te worden. De energie bij Groningen ebt weg, het positiespel heeft al lang plaatsgemaakt voor lange ballen richting de voorhoede. De ergernis groeit, er zijn ruzietjes. Na 93 minuten krijgt Groningen rood, na een harde tackle van Valente op Jordan Henderson.
Turen op de tablet
In Eindhoven staat de al gewisselde aanvoerder Luuk de Jong vanaf de reservebank op een tablet naar FC Groningen-Ajax te kijken. Zoals iedereen eigenlijk meer geïnteresseerd is wat er zich bij dat duel afspeelt, als PSV-Heracles (4-1) tegen het einde loopt.
Spelers en toeschouwers blijven na het eindsignaal nog even hangen, tot het ook afgelopen is in Groningen – die wedstrijd duurt door de onderbrekingen langer. Maar er lijkt niks meer te gebeuren. Tot spelers opeens juichend weg rennen bij de tablet. Op de halflege tribunes barst een feest los.
Ajax-spelers treuren na het gelijkspel bij FC Groningen en bedanken meegereisde fans. Foto Robin van Lonkhuijsen / ANP
Na 97 minuten en 5 seconden gooit Marvin Peersman in Groningen nog een laatste keer in, naar invaller Seuntjes. Hij probeert met het hoofd te controleren, als hij door het veel te hoog opgestoken been van Josip Sutalo wordt geraakt. Een onhandige actie, zo laat in de wedstrijd, door zo’n ervaren speler. Een minuut later valt de gelijkmaker. Ongeloof is te zien in het uitvak.
Nog een minuut later is het afgelopen. Eén laatste corner krijgt Ajax nog, Owen Wijndal schiet wild naast. Farioli ziet het al niet meer. Stijf van de zenuwen heeft hij zich van het doel afgekeerd. Als hij even later voor de camera’s verschijnt, is de trainer, in woorden althans, al bezig met de volgende wedstrijd. FC Twente-thuis, zondag. Het kan nog, blijft hij herhalen.
Want in een competitie met zo veel verrassende wendingen is álles mogelijk.
In een extra ingelast pensioendebat stonden NSC-Kamerlid Agnes Joseph en NSC-vicepremier Eddy van Hijum van Sociale Zaken woensdag opnieuw recht tegenover elkaar. De inzet: het NSC-voorstel om werknemers en gepensioneerden inspraak te geven bij de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel. Minister Van Hijum is daar tegen, maar er is een kans dat een meerderheid van de Tweede Kamer er volgende week mee instemt.
In het vorige debat ging het er fel aan toe. Joseph verweet de minister toen dat hij met zijn bezwaren „de bevolking voor de gek” houdt. Woensdag bleef Josephs toon rustig, maar inhoudelijk gebeurde er hetzelfde: wat Van Hijum zei, sprak Joseph tegen.
Eigenlijk zou de Tweede Kamer afgelopen dinsdag al stemmen over het NSC-voorstel (een zogeheten ‘amendement’), waar BBB, PVV en SP inmiddels aan meedoen. Maar die ochtend leverde Joseph een nieuwe versie van haar voorstel in. Daarin kwam ze tegemoet aan de praktische bezwaren die Van Hijum vorige week in een Kamerbrief had opgesomd, zei Joseph.
Van Hijum: bezwaren nog niet opgelost
Woensdagmiddag ontkende Van Hijum dat in weer een nieuwe Kamerbrief. Vijf van de negen bezwaren die hij had genoemd, zijn nog niet volledig opgelost, schreef hij. Bovendien: dit was slechts een eerste vluchtige inventarisatie van knelpunten. En het kabinet heeft niet alleen praktische, maar ook principiële bezwaren.
Toch bleef Joseph diezelfde avond in het debat volhouden dat zij al deze kritiek verwerkt had. Volgens haar zijn „in de nieuwe versie alle laatste opgeworpen, praktische en juridische bezwaren verwerkt”.
Lees ook
NSC-Kamerlid Agnes Joseph zet haar omstreden referenda-plan door: ‘We gaan heel Nederland resetten op pensioengebied’
Volgens Van Hijum is het ingewikkelder dan dat. Als de Tweede Kamer hier voor stemt, verwacht hij dat het hem twee jaar gaat kosten om hier via „een zorgvuldiger wetgevingsproces” een uitvoerbaar voorstel van te maken. Onder meer met betrokkenheid van de sector en een nieuw advies van de Raad van State.
Dat is problematisch voor Joseph en haar medestanders. Want de eerste drie pensioenfondsen zijn nu al overgestapt op het nieuwe stelsel en de rest moet volgens de huidige deadline voor 1 januari 2027 volgen – dat is binnen twee jaar. Veruit de meeste pensioenfondsen verwachten die deadline ook te halen. Dus zei Van Hijum, tot ontzetting van de voorstanders: áls dit instemmingsrecht er al komt, kan het „slechts van toepassing zijn op een beperkt aantal fondsen”.
Ook dit klopte niet, volgens Joseph. „Ik denk dat het veel sneller kan”, zei ze. Ze vroeg de minister te bevestigen dat hij „echt wel snel kan werken, als hij dat écht wil”. „Het is geen onwil”, reageerde Van Hijum. „Ik probeer hier aan te geven wat de implicaties zijn van wat u wilt.”
Brede kritiek op plannen Joseph
De minister staat niet alleen in zijn kritiek. Werkgevers, vakbonden, pensioenfondsen, toezichthouders en de Raad van State hebben zich er ook tegen gekeerd. In het vorige debat noemde Joseph dat een „stortbui van onbewezen stellingen”. Nu sprak ze van „georganiseerde kritiek”. „Wie alleen daar naar wil luisteren”, zei ze, „loopt weg voor de zorgen in de samenleving”.
De Tweede Kamer stemt volgende week dinsdag over het voorstel en het is nog spannend of er een meerderheid voor komt. De kleine partijen Denk en de Partij voor de Dieren lijken de doorslag te gaan geven. Beiden hebben nog geen standpunt bepaald.
De Partij voor de Dieren deed niet mee aan de debatten. Denk klonk woensdag gematigd kritisch. De partij kan zich vinden in „het idee erachter”, zei Kamerlid Dogukan Ergin. Maar pensioenfondsen hadden hem uitgelegd dat dit plan tot fors hogere uitvoeringskosten leidt, wat ten koste zou gaan van het pensioen van werknemers en gepensioneerden. „En ook dat argument begrijpen wij.”
In de Eerste Kamer is de kans op een meerderheid veel kleiner: die is er alleen als partijen daar anders zouden stemmen dan in de Tweede Kamer.
En het is ook nog onzeker of Van Hijum het voorstel wel naar de Eerste Kamer wíl sturen, als de Tweede Kamer ervoor heeft gestemd. Daar had SP’er Bart van Kent nog een vraag over aan Agnes Joseph: is zij bereid om haar partijgenoot Van Hijum hier vanuit de Kamer desnoods toe te dwingen? Daar hoefde Joseph niet lang over na te denken: „Absoluut.”
De verwijten vliegen woensdag door de vergaderzaal van het Franse parlement waar François Bayrou (73) verhoord wordt. Bijna zes uur wordt de premier bevraagd over de decennialange misstanden op de katholieke middelbare school Notre-Dame de Bétharram, nabij de zuidelijke stad Pau. Tweehonderd oud-leerlingen hebben aangifte gedaan van fysiek geweld en seksueel misbruik op de school tussen 1957 en 2004, uitgevoerd door medeleerlingen, leraren en priesters.
Bayrou moet voor een parlementaire onderzoekscommissie – en onder ede – uitleg geven over zijn rol, want er zijn signalen dat hij op de hoogte was van de geweldscultuur op de school. De premier is afkomstig uit de regio waar de school al lange tijd berucht is en sinds 2014 burgemeester van Pau. In de jaren van het misbruik vervulde hij allerlei hoge functies waardoor hij op de hoogte had kunnen zijn – met name als minister van Onderwijs (1993-1997).
Ook privé zijn er banden: Bayrou’s vrouw gaf een tijd les op Bétharram en meerdere van zijn kinderen gingen naar de school. Bayrou’s nu 53-jarige dochter heeft onlangs getuigd er zelf ook slachtoffer te zijn – ze zei haar vader nooit iets te hebben verteld. En volgens verschillende getuigen wist Bayrou wat er speelde: een oud-docent zegt hem als Onderwijsminister tweemaal te hebben gewaarschuwd over de geweldscultuur. En een oud-rechter stelt rond dezelfde tijd met Bayrou te hebben gesproken over de verkrachting van een leerling van Bétharram.
Lees ook
Lees ook: Decennialang geweld en misbruik op school schokt Frankrijk, ook premier Bayrou onderwerp van kritiek
Bayrou in het nauw
De parlementaire commissie wordt geleid door een opmerkelijk duo: Paul Vannier van het radicaal-linkse LFI en Violette Spillebout van centrumpartij Renaissance (een partij waarmee Bayrou samenwerkt), die de vragen gedetailleerd op de premier afvuren. Bayrou bindt niet in: hij blijft ontkennen dat hij op de hoogte was van het wijdverspreide geweld en misbruik. Toen de zaak in februari in de media kwam, zei de premier helemaal niets te weten, later moest hij toegeven op de hoogte te zijn geweest van één geweldsincident (een klap in het gezicht), omdat hij daar zelf een onderzoek naar had ingesteld.
Dat zijn verklaringen zwabberden, ontkent hij woensdag regelrecht. De voor hem belastende verklaringen van onder anderen de docent noemt hij „fabeltjes”. Het gesprek met de oud-rechter over de verkrachtingszaak was hij naar eigen zeggen vergeten – net als een aantal andere dingen. „Niemands geheugen is na veertig jaar nog perfect in stand.” Ook onderstreept hij meermaals dat het een ander tijdperk was. „Werden er harde methoden gebruikt? Vast wel. Zouden ze tegenwoordig nog geaccepteerd worden? Vast niet” – waarna een parlementariër opmerkt dat ook destijds geweld bij wet verboden was.
Bij sommige vragen heeft de premier het moeilijk, bijvoorbeeld als hij moet toegeven dat hij het rapport over de klap in de jaren negentig niet helemaal had gelezen. Als hij bevraagd wordt op een aantal tegenstrijdige uitspraken, haalt hij uit naar de pers, met name het onderzoeksplatform Médiapart dat meerdere onthullingen deed in deze zaak. „Ik lees Médiapart niet, vanwege mijn persoonlijke hygiëne”, sneert de premier.
Op sommige vragen van Vannier reageert hij ronduit gepikeerd. Die parlementariër prikt: zo vraagt hij naar een incident uit 2002 toen Bayrou op camera een kind in het gezicht sloeg (volgens Bayrou een „educatieve tik” omdat de jongen zijn portemonnee probeerde te stelen). Vannier, vilein: „Dus volgens u bestaan er educatieve en geweldloze klappen? Ik geloof dat dit belangrijke elementen zijn om mee te nemen.”
Volgens Bayrou verdraait Vannier zijn woorden en zet hij hem onterecht weg als „beschermer van pedocriminelen”. „Hij kiest ervoor deze zaak als politiek wapen te gebruiken (…) en dat toont onverschilligheid tegenover de slachtoffers.” Als Spillebout vraagt of er sprake is van een ‘omerta’ reageert Bayrou ook op haar woedend. „Uw uitspraken zijn beledigend voor een hele regio.”
Lees ook
Lees ook: De Franse Anne-Liz Deba werd jarenlang gepest. ‘Ik had nog nooit van dat woord gehoord’
‘Kinderen moeten praten’
Bayrou hoopt zichzelf al terugvechtend vrij te pleiten en de spotlight terug te verplaatsen van hem naar de slachtoffers. Volgens hem kunnen toekomstige geweldsincidenten voorkomen worden als leerlingen zich veiliger voelen om zich uit te spreken over nare ervaringen. „Mijn dochter zegt: we praatten er niet over omdat we niet begrepen wat er gebeurde. (…) Daar moeten we wat aan doen: kinderen leren hoe zich uit te spreken.”
De premier heeft een punt – zeker gezien het zeer verticale, op prestaties gerichte schoolsysteem in Frankrijk waarin niet altijd oog is voor het welzijn van kinderen. Maar de vraag is of slachtoffers er genoegen mee zullen nemen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data105490945-a281d9.jpg)
