Langdurig grensoverschrijdend gedrag en gesjoemel bij geprezen theaterhuis Likeminds

Tussen het begin en het eind ligt een uur. In dat uur verglijden tien, vijftien jaar, waarin toeschouwers Zafirah, werkende moeder van twee kinderen, zien veranderen van een liedjes zingende, slingers ophangende vrouw in een prevelend wrak. Blauwe enveloppen vallen op de mat. Haar twee kinderen worden door Jeugdzorg weggehaald. „Red mij”, prevelt actrice Nadia Amin in de theatermonoloog Vecht.

Vecht – over de Toeslagenaffaire – is een productie van Likeminds, een Amsterdamse ontwikkelplek voor jonge makers. Velen hebben een bi-culturele achtergrond, sommigen zijn autodidact, anderen hebben net een toneelopleiding afgerond. Ervaren dramaturgen, producenten en schrijvers begeleiden de jonkies, die in los verband tot het productieplatform staan.

Vecht is in 2021 geïnitieerd en begeleid door Liet Lenshoek, sinds 2018 artistiek leider bij Likeminds. Het is de eerste voorstelling in een door haar opgezette reeks Affaires over maatschappelijke schandalen. Lenshoek (Goes, 1959) is geen onbekende in de theaterwereld: ze heeft jarenlang gewerkt als dramaturg bij Frascati Producties, Toneelgroep Amsterdam en het RO-theater. Vecht is een succes: de monoloog is dit jaar genomineerd voor de BNG Bank Theaterprijs, actrice Amin heeft kans een Theo d’Or te winnen op het Nederlands Theater Festival dat op 8 september in Amsterdam begint.

Maar Lenshoek neemt eind oktober vorig jaar plotseling ontslag. Dat is verrassend, want ze werkt pas vier jaar bij Likeminds en staat bekend om haar artistieke kwaliteit en jarenlange loyaliteit: ze is een bouwer die een gezelschap naar een hoger plan kan tillen.

Haar vertrek valt ook op omdat het Likeminds – een divers en inclusief theaterhuis – financieel voor de wind gaat. Volgens het meest recente, openbare bestuursverslag van Likeminds vloeit er in 2022 meer dan 1,4 miljoen euro aan vooral structurele, publieke subsidies in de kas. Het eigen vermogen van de stichting groeit van een kleine 185.000 euro in 2017 naar ruim 713.000 euro eind 2022. In februari van dit jaar krijgt Likeminds bovendien een bedrag van 700.000 euro van de Vriendenloterij. Een gebrek aan geld is niet de reden van Lenshoeks vertrek. Wat dan wel?

De dramaturg is niet de enige die weggaat bij Likeminds, blijkt uit onderzoek van NRC. In de jaren voor haar vertrekken meerdere makers en stafleden. Ze gaan weg omdat ze, zo stellen ze, werden onderbetaald, seksueel werden benaderd door directeur Jarrod Francisco, of omdat de directeur ze „als een bully” behandelde: „Stampvoetend voor een dubbeltje op de eerste rang”, karakteriseert een oud-kantoorwerker hem. Dertien (oud-)medewerkers beschuldigen directeur Francisco tegenover NRC van grensoverschrijdend gedrag over een periode van in ieder geval dertien jaar. „Francisco zat altijd aan chicks”, zegt een acteur die in 2010 en 2011 bij Likeminds werkt. Bijna iedereen wil alleen anoniem praten uit angst voor hun carrière. In totaal spreekt NRC 25 mensen. Alle namen zijn bekend bij de redactie.

Bureau Bezemer & Schubad, dat in het verleden misstanden bij theatergroep Oostpool en de KABK onderzocht, rondde in mei een „inventariserend cultuuronderzoek” af naar de sociale veiligheid bij Likeminds. Dit naar aanleiding van een in november 2022 ingediende klacht van Lenshoek over het gedrag van Francisco. In de samenvatting van het rapport, sinds de zomer gepubliceerd op de website, wordt gerept van „verbale agressie, intense en directe vormen van communicatie”, „als homofoob ervaren opmerkingen”, „ongewenste seksueel getinte grappen” en „liefdesrelaties” die zorgen voor onduidelijkheid in de verhoudingen. Daarbij wordt er gesproken over „misbruik van positie, voortrekken en het zich hierdoor ‘achtergesteld’ voelen” .

‘Als ze ja zeggen, is het fair’

Oud-medewerkers werden zwaar onderbetaald, blijkt uit facturen en e-mailwisselingen in bezit van de krant. Als de zakelijk producent probeert de Fair Practice Code onder Francisco’s aandacht te brengen, is zijn antwoord steevast: „Als ze ja zeggen, is het fair.”

Acteurs die in 2014 een voorstelling voor Likeminds op de Parade in Amsterdam brengen, mogen als betaling 82,50 euro aan cadeaubonnen op het kantoor ophalen. Een medewerker die twee jaar verantwoordelijk is voor de publiciteit krijgt 900 euro exclusief BTW per maand betaald voor drie tot vier dagen werk per week. „Ik kreeg te horen dat dit een normaal bedrag was. Iedereen in de sector zou dit verdienen”, zegt de man. Maar zelfs om dat magere beetje te krijgen – zo blijkt uit zijn boekhouding – moet hij steeds aanmaningen sturen. Naast dit betaalde werk moet hij vrijwillig opdraven voor bardiensten, hulp bij het opbouwen van voorstellingen en het openen van de studiodeur. „Het was mijn eerste baan – ik wist niet beter”, zegt hij.

Oud-medewerkers werden zwaar onderbetaald, blijkt uit facturen

De cao Toneel en Dans wordt niet nageleefd, zo blijkt uit de inkomensgegevens van de zakelijk producent die van 2014 tot en met 2021 in vaste dienst bij Likeminds werkt. Waarom ze zo lang bij het theaterhuis bleef? „Het inclusieve doel van Likeminds sprak me aan, ik vond de projecten interessant en ben niet money driven”, zegt ze. „Ik dacht: als ik mijn huis en mijn eten maar kan betalen.”

Exploitatierekeningen van de afgelopen vier jaar, die de krant na maandenlang aandringen en pas na tussenkomst van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft ontvangen, tonen dat er in ieder geval één persoon is bij Likeminds die goed verdient. Dat is directeur Francisco zelf.

‘Vissen naar seks’

In de Amsterdamse Bijlmermeer zijn aan het eind van de twintigste eeuw amper officiële culturele instellingen. Het is jongerenwerker Jarrod Francisco (Curaçao, 1971) die jongeren in deze buurt, die kampt met veel problemen en een slechte reputatie, een toekomst wil geven, ze hun talent en creativiteit laten ontdekken, en dan zien hoe ze gaan vliegen. Dat doet hij met verve. „Likeminds ging over jongens en meisjes die niet geschoold waren in performance en theater, maar wel talent hadden”, herinnert een oud-theaterdirecteur zich. En voor talent heeft Francisco oog.

Met Glen en Melvin Faria en Adeiye Tjon richt hij in 2002 het theatercollectief Likeminds op. De eerste voorstelling No Escape is een succes. Kort daarna, in januari 2003, wordt Likeminds als stichting ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Francisco wordt directeur. Paradiso-directeur Pierre Ballings wordt stichtingsvoorzitter. De administratie is tot en met 2021 tegen betaling in handen van Paradiso’s boekhouder Peter Bander.

Likeminds is een pionierende instelling die inclusie en diversiteit uitdraagt in een periode waarin dat nog niet vanzelfsprekend was. Subsidiegevers reageren enthousiast. De onderwerpen die de jonge, vaak ongeschoolde makers aan de orde stellen gaan over belangrijke maatschappelijke kwesties: vrouwenongelijkheid, seksueel geweld, racisme, opgroeien in twee culturen en onrecht.

De sfeer bij Likeminds is volgens een theatermaker van het eerste uur: „Heel erg van: Let’s go. Het was tof.” De spelers zijn tussen de 16 en de 20, een echte „boys’ club” – met Francisco, die veel ouder is, als „grote broer die alles fixt”. Likeminds voelde, zo zegt zij, „als een warm bad, een huis, een familie”.

Als ze in 2004 begint bij Likeminds, staat ze aan het begin van haar carrière. Ze kan het aanvankelijk goed met de directeur vinden, ze raken zelfs bevriend. „De sfeer was niet per se professioneel, maar dat verwachtte ik ook niet. Er werd niet gewerkt met contracten en zakelijke afspraken werden niet altijd nagekomen. Maar ik bewonderde hem om wat hij als zwarte man voor elkaar kreeg in een witte wereld.”

Op het moment dat zijzelf professioneel groeit, ontstaan er conflicten. Ze spreekt Francisco aan op productionele en zakelijke fouten. Zo boekt de directeur haar als jonge maker voor een kleine solo in een zaal voor 500 man, met een haperende techniek en slechte communicatie naar het theater. „Fouten gebeuren. Maar op de momenten dat ik hem daarop aansprak, veranderde hij in een intimiderende man die mij probeerde te gaslighten. Toen maakte het niet uit of ik al lang een goede werkrelatie had. Hij ging voor de attack en overtuigde iedereen dat de conflicten aan mij lagen. Ik was gek.”

Het was moeilijk om onder Jarrods toxische invloed uit te komen

een theatermaker van het eerste uur

Ze vertrekt in 2007 maar wordt in 2009 overgehaald door Caspar Nieuwenhuis, die dan artistiek directeur is, om terug te komen. „Ik had vertrouwen in Caspar. De afspraak was dat Jarrod op de achtergrond zou blijven. Maar het was moeilijk om onder zijn toxische invloed uit te komen.” Daarnaast blijkt Francisco een affaire aan te gaan met haar medemaker. „De affaire was niet het punt. Het waren twee volwassen mensen, die er beiden voor gingen.” Maar de sfeer verandert. „Hij, de directeur, had een relatie met haar. Ook andere collega’s wisten dit maar spraken er niet over.” Er ontstaan ongemakkelijke situaties. „Er waren leugens, er werd gemanipuleerd. Mijn medemaker kreeg privileges. Dat laatste vond ik nog wel het pijnlijkst.”

De medemaker is om een reactie gevraagd, maar wil niet reageren.

Deze relatie is niet de enige die de directeur met medewerkers van Likeminds heeft. NRC heeft weet van ten minste nog twee vrouwen met wie Francisco langdurige seksuele relaties aanknoopt. Eén actrice, die begint als jonge maker bij Likeminds, bevestigt tegen de krant „zeven jaar lang” een seksuele relatie met Francisco te hebben gehad. Ook met een regisseur die tot en met 2022 werkt aan een productie bij Likeminds, heeft Francisco volgens meerdere (ex-)medewerkers een relatie. Eén maker heeft Francisco daar vorig jaar op aangesproken. „Hij maakte me duidelijk dat ik buiten mijn boekje ging.” De regisseur is gevraagd om een reactie, maar antwoordt niet.

De relaties zorgen voor onrust bij andere makers en medewerkers. Een oud-medewerker die vier jaar op kantoor werkt: „Ja, zodra je ontdekt dat Jarrod een relatie met een maker heeft, begrijp je ineens de douceurtjes die die persoon krijgt: een hoger productie- en reisbudget, etentjes, een werkverblijf in het buitenland.” Twee andere oud-medewerkers bevestigen dit.

Naast die relaties gedraagt de directeur zich flirterig en raakt medewerkers ongevraagd aan. „Jarrod is altijd naar seks aan het vissen”, ziet een theatermaker die tussen 2016 en 2021 succesvolle voorstellingen maakt bij Likeminds. Een jonge actrice die in 2018 een solo doet bij Likeminds, vertelt hoe ongemakkelijk ze de versierpogingen van Francisco vond. „‘Oh’, kreunde hij dan als ik binnenkwam, ‘je ogen, je mond…, ik kan haast niet met je praten, zo mooi ben je. OMG, wat doe je me aan?’ Als ik niet op zijn avances inging of er niet om lachte, volgden er in latere gesprekken snerende opmerkingen over mijn spelkwaliteit. Ik was nog niet ver. Ik liet te weinig zien. Destijds dacht ik: dit hoort erbij in de theaterwereld, maar sinds ik ook met andere gezelschappen heb gewerkt, weet ik beter.”

Een andere maker zegt: „Francisco seksualiseert elke professionele relatie. Hij flirt met me, sloeg op mijn billen. En hij zaait verdeeldheid onder de leden van de groep. Ik ben de enige die hij groet, de rest negeert hij compleet. Tijdens repetities komt hij zonder kloppen binnen met gasten. Daarmee geeft hij aan: die ruimte is van mij. Het is onaangenaam en dubbel. Ik moet namelijk wel met hem onderhandelen als er geld bij een productie moet.”

Een andere maker dient in 2022 een officiële klacht in over het „dominante, seksistische gedrag” van de algemeen directeur. „Ik heb met twee stafleden gesproken. De eerste bekende dat ze alles herkende maar ze zei ook: ‘Je gooit jezelf voor de leeuwen. Je gaat het toch niet van hem winnen.’” De maker gaat ook in gesprek met zakelijk leider Sanne Boersma. „Zij stelde voor om sámen met Jarrod in gesprek te gaan. ‘Are you kidding?’, antwoordde ik. ‘Ik geef mijn grenzen professioneel aan en dien een klacht in. Daar moet jij iets mee doen als leiding. Niet ik.’”

Daarna hoort ze „nooit” meer iets. Over het onderzoek van Bezemer & Schubad wordt ze niet geïnformeerd. Dat gebeurt ook bij 9 kritische oud-medewerkers die NRC sprak. Vier van hen komen pas op de lijst met te interviewen medewerkers te staan nadat ze protest hebben aangetekend.

„Het verbaast me”, zegt de maker die de officiële klacht indiende, „dat er bij Likeminds, waar zoveel kwetsbare jonge acteurs rondlopen, geen nazorg, geen format is voor dit soort klachten. Voor een organisatie die voorstellingen maakt over consent, vrijheid en gelijkheid, vind ik dat belachelijk.”

‘Bidden dat je een voorstelling mag maken’

In twintig jaar tijd groeit Likeminds van een ontwikkelplek voor niet-professioneel theater tot een grootstedelijk productiehuis. Het kleine kantoor met een studio aan de Amsterdamse De Wittenstraat, is sinds 2021 uitgebreid met een fancy eigen gebouw aan het Gedempt Hamerkanaal in Amsterdam-Noord. Daar zijn verschillende zalen, repetitieruimtes, een bar, keuken en loungeplekken; daar wordt jaarlijks het meerdaagse festival ‘Likeminds Bedankt!’ gehouden.

Likeminds heeft een piepkleine vaste staf. In 2022 zijn er volgens het bestuursverslag 3 personen in vaste dienst voor – opmerkelijk – 3,27 fte’s. Daartussen zitten algemeen directeur Jarrod Francisco, zakelijk leider Sanne Boersma die in juli dit jaar zakelijk directeur is geworden, dramaturg Liet Lenshoek en Caspar Nieuwenhuis.

Nieuwenhuis is een oude bekende van Likeminds. Hij werkt er vanaf 2009 tot 2018 als artistiek directeur, maar vertrekt in juni 2018 omdat hij fulltime directeur wordt van de theaterfaculteit van de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Zijn bezigheden bij Likeminds zullen, zo vertelt Nieuwenhuis in april 2018 aan de Theaterkrant, „medio juni 2018 zijn afgerond”. Maar dat klopt niet. Nieuwenhuis blijft naast zijn volle baan bij de HKU in dienst bij Likeminds als – volgens de jaarstukken en zijn LinkedIn-profiel – ‘International Program Manager’. Likeminds manifesteert zich zelden of nooit internationaal, blijkt uit de activiteitenverslagen van de afgelopen vijf jaar. Nieuwenhuis’ baan bestaat volgens zakelijk directeur Boersma dan ook uit ‘netwerken’.

Rondom dit vaste clubje cirkelen 87 freelancers en contractanten. Het zijn productieleiders, publiciteitsmedewerkers, technici, makers, spelers en muzikanten die soms maar een paar weken bij Likeminds betrokken zijn. De spoeling is dun: „Het is altijd weer bidden dat je een voorstelling mag maken”, zegt een maker.

In 2021 is Likeminds door OCW met een positieve beoordeling opgenomen in de landelijke culturele basisinfrastructuur (BIS). Daarmee is de totale subsidie in één klap met bijna 7 ton per jaar vermeerderd. Daarnaast is Likeminds al sinds 2013 onderdeel van de Amsterdamse culturele basisinfrastructuur, in 2022 bedroeg de subsidie namens het AFK ruim vier ton. Het Amsterdams Fonds voor de Kunst roemt in zijn meerjarige subsidiebesluit 2017-2021 Likeminds vanwege „het grote besef van de samenleving waarin we leven met al haar prestatiedrang en hoe die drang wringt met wat duurzame talentontwikkeling vraagt: rust, tijd voor verdieping, aandacht voor onderzoek en experiment en het toestaan van grilligheid”. Zakelijke bedrijfsvoering, bestuur, toezicht en diversiteit: op alle onderdelen scoort Likeminds volgens het AFK ruim voldoende tot goed. De Amsterdamse cultuurwethouder Touria Meliani (GroenLinks) prijst Likeminds bij de bekendmaking in maart 2022 van een extra subsidie van 2 ton als „cruciaal voor talentontwikkeling in Amsterdam”.

Toch rijst uit het onderzoek van NRC een ander beeld op.

Jaarstukken aanvullen

In februari 2023 zijn bestuursverslagen op de website van Likeminds incompleet. Over 2018 is niets beschikbaar. Er ontbreken accountantsverklaringen, gevoelige onderwerpen als het salaris van directeur Francisco en de bezoldiging van de raad van toezicht zijn niet openbaar, hoewel Likeminds verplicht is als gesubsidieerde ANBI-stichting om transparant te zijn over inkomsten en uitgaven. En sinds het theaterhuis in 2021 is toegetreden tot de BIS, moet de organisatie zich houden aan de regels uit het Handboek Verantwoording Cultuursubsidies van OCW.

Ook is er geen aftreedrooster van de raad van toezicht. Regel in de culturele sector is dat leden een maximale termijn van twee keer vier jaar ‘uitdienen’. Dit om te voorkomen dat de directeur-bestuurder en toezichthoudend voorzitter te close worden. Pierre Ballings is al meer dan twintig jaar voorzitter van Likeminds. Ballings en Francisco zijn close: lijntjes tussen de twee lopen niet alleen via Likeminds. Francisco heeft in het bestuur gezeten van de inmiddels opgeheven stichting Dansmakers, onder leiding van Ballings’ vrouw Suzy Blok. In 2020 treedt Francisco toe tot de raad van toezicht van kunstonderwijsmammoet Artez, waarvan Ballings voorzitter is. Dat is een goedbetaalde vergaderklus, waarmee Francisco, volgens de jaarstukken van Artez, in 2022 9.100 euro extra per jaar verdient.

NRC vraagt Martin Hoogendoorn, hoogleraar Externe Verslaggeving aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, mee te kijken naar de recente jaarstukken. Dit omdat de stukken zoveel onduidelijkheden bevatten.

Op 12 april van dit jaar vraagt de krant bij zakelijk leider Sanne Boersma exploitatierekeningen en bestuursverslagen met een gecontroleerde accountantsverklaring op. Dit verzoek leidt tot een verandering en aanvulling van jaarstukken die zonder bericht aan de krant en zonder verklaring van de accountant of raad van toezicht op de site worden geüpload. „Ik begrijp”, zegt Hoogendoorn, „dat je informatie wilt aanvullen. Maar zo maar, onzichtbaar een bestuursverslag veranderen zonder de datum aan te passen – dat kan niet.”

Sommige jaarstukken, zo blijkt, zijn inmiddels drie keer veranderd. Aan het oorspronkelijke bestuursverslag over 2019 is bijvoorbeeld een lange passage over Caspar Nieuwenhuis’ internationale activiteiten toegevoegd, die – opmerkelijk – allemaal in 2017 en 2018 plaatsvinden. Het bestuursverslag over 2020 is sinds het eerste verzoek van de krant op 12 april gegroeid van 11 pagina’s naar 23 pagina’s (22 april 2023). Officiële verklaringen op de website en in de bestuursverslagen spreken elkaar tegen: de bezoldiging van de leden van de raad van toezicht in 2022 fluctueert van ‘bezoldigd’, naar ‘onbezoldigd’, naar ‘ontvangen een vacatievergoeding’. Voor hoeveel, blijft ongenoemd.

In de oorspronkelijke jaarstukken wordt het salaris van directeur-bestuurder Francisco, dat valt onder de Wet Normering Topinkomsten (WNT) en daarom openbaar moet zijn, niet vermeld. Pas na twee maanden aandringen en na tussenkomst door OCW ontvangt NRC eind juni van dit jaar de exploitatierekeningen. Daaruit blijkt dat het WNT-salaris van Francisco tussen 2018 en 2022 gegroeid is van 70.348 euro in 2018 naar 94.853 in 2022. Dat zijn de officiële cijfers.

Maar uit de gespecificeerde exploitatierekening over 2022 komt een hoger bedrag. Francisco is in 2022 enig directeur en staat onder het kopje ‘Beheerslasten Directie’ voor een bedrag van meer dan 105.000 euro (begroot op ruim 48.000 euro). Op de vragen aan zakelijk leider Boersma of in dit bedrag misschien ook haar salaris is verdisconteerd, antwoordt zij na herhaaldelijk vragen pas twee dagen voor verschijning van dit artikel. „Dit klopt deels”, zegt ze. Haar eigen salaris is deels ondergebracht bij Productie. Hoe de financiële verdeling van die 105.000 tussen de directeur en de zakelijk leider is geregeld, blijft onduidelijk.

In de rekening van 2022 wordt verder een artistieke directie opgevoerd, voor een bedrag van 139.000 euro. Deze directie is niet in de WNT verantwoord. Op de vraag wie onder deze directie valt, antwoordt Boersma: „De artistiek leider [Liet Lenshoek die tot en met oktober 2022 in vaste dienst was, red.] en de algemeen directeur [Jarrod Francisco, red.].”

Het salaris van Lenshoek, zo blijkt uit de belastingaangifte die NRC bij haar opvraagt, bedraagt vorig jaar een kleine 43.000 euro bruto. Dat is exclusief hoogstens 15.000 euro werkgeverslasten, als je die lasten berekent volgens het „uitzonderlijke” hoogste tarief van 35 procent. De rest van dit bedrag gaat volgens Boersma naar Francisco. De krant becijfert dat dit een bedrag van ten minste 81.000 euro moet zijn.

Over de uiteindelijke hoogte daarvan doet Boersma geen uitspraken. Bedraagt Francisco’s salaris inderdaad 133.500 euro inclusief werkgeverslasten of meer? Zij verwijst naar de WNT-verklaring achterin de exploitatierekening. „Exacte aansluitingen van de salarissen en vaststellen van WNT wordt door een boekhouder en accountant gedaan en de accountant heeft voor alle jaren een goedkeurende verklaring afgegeven”, aldus Boersma.

Gevraagd naar de onheldere structuur van salarisposten, antwoordt Boersma begin deze week: „Het is vrij gebruikelijk in de culturele sector dat in bepaalde functies salarislasten worden verdeeld over beheer en uitvoeringskosten en dit wordt ook zo goedgekeurd door de subsidiënten.”

Dat is „vreemd”, reageert financieel expert Hoogendoorn. „Je wekt op een gevoelig gebied als salariëring onduidelijkheid, door de directeur onder verschillende posten op te voeren. Het publiek heeft er bij een zwaar gesubsidieerde instelling belang bij om te weten wat er blijft hangen op managementniveau. Daarvan mag je in het bestuursverslag een uitgebreide verantwoording verwachten.”

Ook zit er een aantal slordigheden in de bestuursverslagen. Het verslag over 2021 is gedateerd op 29 maart 2021. Personeelscijfers worden foutief aan het voorgaande boekingsjaar toegeschreven. Evenmin wordt er consequent gereflecteerd op overschrijdingen in uitgaven van 100 procent of meer in vergelijking tot de begroting. Bij het laatste bestuursverslag is nog iets opmerkelijks aan de hand: de raad van toezicht en de directie keuren de door de accountant gewaarmerkte jaarrekening over 2022 goed, ruim twee weken vóórdat deze waarmerking door de accountant is aangeleverd. „Dat kan niet”, zegt Hoogendoorn. „De door de bestuurder opgemaakte jaarrekening moet van een accountantsverklaring worden voorzien vóórdat de raad van toezicht deze goedkeurt. Je keurt niet goed als de accountant nog niet klaar is met zijn werk.”

‘Als er een probleem is moet jij weg’

Terugblikkend op haar werk bij Likeminds noemt Lenshoek de situatie met Francisco „onwerkbaar”. Ondanks de succesvolle serie Affaires, met Vecht als voorlopig hoogtepunt, krijgt ze last van haar bloeddruk. Ze werkt door totdat haar huisarts zegt: ‘Kappen nu.’ De reactie van Francisco op haar ziekteverschijnselen geeft haar het laatste duwtje om weg te gaan. „Jarrod lachte alleen maar en zei smalend: ‘Haha, Liet gaat ten onder aan haar eigen affaires.’”

Aan de raad van toezicht schrijft zij na haar vertrek, op 30 november vorig jaar: „Ik ben weggegaan bij Likeminds vanwege een onveilig werkklimaat.” Onder ‘onveilig’ verstaat ze het gedrag van directeur Francisco: „En plein public schreeuwen” tegen haar, makers die zij begeleidt tegen haar opzetten.

In de brief aan de raad van toezicht memoreert ze een eerdere klacht van haar over het functioneren van Francisco aan de raad. „Pierre Ballings zei toen tegen me: ‘Kijk, Jarrod heeft Likeminds opgericht, dus als jij een probleem met hem hebt, dan moet jij weg.’”

Volgens Bureau Bezemer & Schubad zijn respondenten in het onderzoek „eenstemmig”. „De vrijheid die men ervaart, de kansen die men biedt en krijgt, het oog hebben voor ‘verhalen die nog niet verteld zijn’”. De medewerkers en ex-medewerkers die de krant spreekt beamen dit. Likeminds is een plek die je moet koesteren.

De zakelijk producent die in 2021 vertrok, schrijft in een verklaring: „Ik wil geen pek en veren. Geen trial by media. Ik wil heel, heel erg graag gehoord worden. Door iemand die het serieus neemt en die tot actie overgaat. […] Maar als de zakelijke leiding, de raad van toezicht, Bezemer & Schubad, het fonds Podiumkunsten, OCW, de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten en Mores niks voor je kunnen doen, waar vinden we dan de noodknop?”

Hoe verder?

Hoe de sociale veiligheid, de professionaliteit, fair pay en het toezicht bij Likeminds te waarborgen? Die vraag is prangend nu het nieuwe Kunstenplan dat in 2025 ingaat, eraan komt.

Pierre Ballings zou volgens het bestuursverslag over 2022 in maart dit jaar vertrekken als voorzitter van de raad van toezicht, maar zit er nog steeds. Zijn vertrekdatum is inmiddels weggehaald. Op de website schrijft de raad sinds kort dat aanbevelingen van het Bezemer & Schubad-rapport op het gebied van fair pay, fair practice en het benoemen van een externe vertrouwenspersoon „reeds zijn ingezet”. Ook wordt er gewerkt „met de directie aan een (sociaal)veilige omgeving”. Hoe dat werktraject eruitziet, is onduidelijk. Op de website is inmiddels de naam van een externe vertrouwenspersoon verschenen. In het bestuursverslag van 2022 staat dat er in 2023 workshops sociale veiligheid gegeven gaan worden onder leiding van Engagement Arts NL. Het bestuur daarvan schrijft in een verklaring aan NRC: „nooit met Likeminds contact” te hebben „gehad ten aanzien van het organiseren van een workshop”.

Zakelijk directeur Sanne Boersma zegt in een gesprek met NRC „pal voor fair pay” te staan. „Ik vind het belangrijk dat mensen goed en volgens de cao worden betaald”, aldus Boersma. „En dat ze worden betaald voor ál het werk wat ze doen, ook het onzichtbare werk.” In de bedrijfsvoering van vóór haar komst eind 2021, heeft ze zich, zo zegt ze, „niet verdiept”. Een beeld van de afgelopen jaren heeft ze niet. „Mijn taak is om te kijken naar de organisatie nu. Ik heb er niet zoveel aan om me te verdiepen in dingen waar ik niet bij ben geweest.”

Boersma beklemtoont dat Likeminds op dit moment „een gezonde organisatie” is. De klachten over de directeur, toezicht en bedrijfsvoering verklaart zij als „groeipijnen”.