Sommige academici waarschuwen voor wat zij “wokisme” binnen de academische sfeer noemen, anderen wijzen erop dat universiteiten grote sommen geld van autocratische regeringen ontvangen. Nog anderen voelen zich bedreigd door het toenemende scepsis jegens de wetenschap of intimidatie via sociale media. Academische vrijheid is essentieel voor het bedrijven van wetenschap. Maar wat betekent het begrip eigenlijk, en hoe kunnen we de vrije wetenschap beschermen?
Maandagavond keek ik rond middernacht Humberto terug op RTL4. Het was de dag van de herdenking van de brute moorden door Hamas in Israël. De herdenking op de Dam was in eerste instantie rustig verlopen, maar werd daarna toch verstoord door scheldpartijen en intimidaties. Op het Damrak rukten Gaza-demonstranten de Israëlische vlag af, anderen besmeurden ’m op de Dam met rode verf.
Bij Humberto Tan ging het over 7 oktober 2023. Hij had een tafel vol gasten, maar Midden-Oostenexperts zaten daar niet bij. Wel twee moslima’s. Zij waren samen met twee Joodse jongeren de initiatiefnemers van ‘Deel de Duif’, een goed initiatief waarbij jongeren elkaar opzoeken om haat en polarisatie te verminderen. De moslima’s gingen in gesprek met scholieren. Ook goed.
Maar bij de voorbeelden van afkeurenswaardig gedrag haakte ik af. In een klas zou ‘Free Palestina’ opgeschreven zijn door een kind. De leraar had gereageerd met: „Dat noemen we antisemitisme.” Op felle toon vertelde de ‘bruggenbouwer’ van Deel de Duif dat ze een interventie had gepleegd: zo’n leus zou niet antisemitisch zijn. Jammer dat Tan niet vroeg hoe de twee vrouwen zelf dachten over het bestaansrecht van Israël in het licht van ‘Free Palestina’.
Wat ik al een jaar lang veel te weinig zie op de Nederlandse tv is duiding door mensen die de recente geschiedenis van het land Israël en de situatie in het Midden-Oosten goed kennen. Wie in Nederland weet dat er in en na 1948 niet alleen honderdduizenden Palestijnen uit Israël verdreven zijn, maar dat een nog groter aantal Joden uit de Arabische wereld hetzelfde overkwam? De helft van de Israëlische bevolking stamt van hen af. Wie in Nederland weet dat Egypte een tijd de scepter zwaaide in Gaza, terwijl het land sindsdien niets meer met Gazanen te maken lijkt te willen hebben (die grens zit al jaren potdicht)?
Wat we wel regelmatig zien aan talkshowtafels zijn mensen die zeer emotioneel reageren op de oorlog. Vaak mensen met een Marokkaanse achtergrond die nooit in Israël of de Palestijnse gebieden geweest zijn, die behalve de term ‘Nakba’ van de geschiedenis van het gebied weinig tot niets weten en zelf geen enkele Jood, laat staan Israëliër kennen. Vanwege hun gedeelde islamitische achtergrond voelen zij zich automatisch verbonden met de Palestijnen.
Je herkennen en verplaatsen in mensen met wie je verbonden voelt is één ding. Maar een oplossing brengt die houding natuurlijk niet dichterbij. Sterker, die emotionele betrokkenheid kan soms leiden tot extreme standpunten. Je zou het tribalisme kunnen noemen. Nu de oorlog een jaar aan de gang is, wordt het tribale medeleven in Nederland bovendien steeds sterker. In het begin schrok ik nog als ik mensen impliciet of expliciet het bestaansrecht van het land Israël ter discussie hoorde stellen, of zich redelijk uitten over de terroristen van Hamas. Inmiddels ben ik eraan gewend. Zijn de Gazanen daarmee geholpen? Zij zullen toch echt met Israëliërs naast elkaar moeten gaan leven als straks de oorlog voorbij is, hopelijk zonder Hamas.
Het lijkt me uitgesloten dat er een weg naar vrede is als er slechts twee perspectieven zijn: het 100 procent anti-Israëlische perspectief bestaat naast het 100 procent pro-Israëlische. Waarom naast Marokkaanse en Turkse Nederlanders (ook in de politiek) ook sommige (linkse) columnisten, universitair docenten en studenten deze houding hebben overgenomen is me helemaal een raadsel.
Israël wordt door deze groepen niet alleen als enige agressor geduid, maar ook steeds meer als koloniale mogendheid die de regio zou moeten verlaten. Symbolen van het land zoals de Davidster zijn per definitie fout. Uit angst voor onrust durven zelfs overheden in Nederland die symbolen nauwelijks nog te gebruiken, zelfs niet bij de herdenking op 7 oktober. Terwijl in Duitsland op die dag bij de Brandenburger Tor de Israëlische vlag geprojecteerd werd en in Parijs de Eiffeltoren met Israëlische kleuren verlicht werd.
Natuurlijk, iedereen is vrij en mag zich zijn eigen mening vormen. Ook als die mening op weinig anders gestoeld is dan tribaal medeleven. Maar laten talkshows daar wat minder in meegaan, en wat meer deskundige duiding laten zien.
In onze straat met een eeuwig overschot aan blik is parkeren lastig. In de buurt-app wordt gewaarschuwd voor handhavers die aanbellen met de boodschap dat de auto niet op de stoep geparkeerd mag worden. Dit naar aanleiding van klachten uit de straat. In de app vraagt men zich af wie geklaagd heeft en waarom die niet eerst het gesprek aanging. De volgende dag vertelt een straatgenoot mij: „Agnes heeft geklaagd. Ze zegt in de app van niet, maar ik weet dat zij het is.” Nieuwsgierig vraag ik: „Waar woont Agnes?” Hij antwoordt: „Agnes is mijn vrouw.”
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Het is de kleinste begroting, maar ook de begroting die voor de meeste ophef kan zorgen. Wat de koning doet, hoeveel geld hij en zijn echtgenote, moeder en dochter krijgen voor hun werk, wie de renovatiekosten van de paleizen betaald, wat de andere leden van het Koninklijk Huis wel of niet doen – het leverde vaak een levendig debat op.
Dit jaar lag daar een motie uit januari, aangenomen door een meerderheid van de Tweede Kamer waaronder coalitiepartijen PVV en NSC, om de koning inkomstenbelasting te laten betalen over de uitkering die hij van het Rijk krijgt. In 2025 gaat het om 2,7 miljoen euro voor koning Willem-Alexander, koningin Máxima, prinses Beatrix en prinses Amalia.
Maar de dynamiek van de week zorgde voor een ander debat. Want naast de begroting van de Koning wordt tegelijk de begroting van het ministerie van Algemene Zaken behandeld. De premier is verantwoordelijk voor beide. En waar het in voorgaande jaren meestal over de koning ging, ging het woensdag vooral heel vaak over de premier zelf.
Over zijn eerste honderd dagen, die volgens Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) in „ruzie, onvermogen en complete chaos” waren verlopen. Dat raakte volgens het Kamerlid „het ambt van de premier”: „Gezag herstel je niet door te zeggen dat je de baas bent.” Laurens Dassen (Volt) vergeleek Schoof met de Byzantijnse keizer Romanos IV (1067-1071) die door zijn generaals werd ondermijnd: „De echte macht was in handen van anderen.”
Tweet van Wilders
Het ging over een bericht op X van PVV-leider Geert Wilders over burgemeester Halsema van Amsterdam, en een motie eerder op de dag van PVV-Kamerlid Marco Deen, die wil dat Halsema wordt ontslagen. Was dit niet een overschrijding van de rechtstaatverklaring die de coalitie had ondertekend, wilde de oppositie weten?
Schoof zei dat het „klip en klaar” was dat het ontslag eisen van een burgemeester „veel te ver ging”. Tegelijkertijd wilde hij niet ingaan op sociale media-berichten van „individuele Kamerleden”, of daar consequenties aan verbinden. Noch wilde hij zeggen dat de grenzen van de rechtstaatverklaring waren overschreden.
Hij was, zo zei hij meerdere keren, alleen verantwoordelijk voor het gedrag van het kabinet. En nee, hij is ook niet bang voor fractievoorzitters van coalitiepartijen, zei Schoof op een opmerking van Klaver.
Toen de premier toekwam aan de beantwoording van de vragen over het Koningshuis, leek de pit uit het debat verdwenen. De kwestie van belasting noemde Schoof „superingewikkeld”. Dat was hoe zijn voorganger Mark Rutte ook jarenlang koningshuisvragen beantwoordde; iedere verandering die werd voorgesteld door de Kamer, was „geweldig complex”.
Het was heus „geen onwil” om de motie niet uit te voeren, zei Schoof. Maar wat wilde de Kamer nu: dat de koning belasting betaalt of minder gaat verdienen? Joost Sneller van D66, indiener van de motie, zei dat het hem om het principiële punt ging dat iedereen in Nederland belasting moet betalen. En 108 van de 150 Kamerleden hadden ingestemd met de motie.
Belastingvrijdom
Maar niet alle Kamerleden gaat het om de blauwe envelop, sommigen willen niet „brutering maar halvering”. De PVV diende een amendement in op de begroting om het inkomen van de koning komend jaar te bevriezen. „Er is irritatie in het land dat de koning er warmpjes bijzit, en de gewone man met tranen in de ogen afrekent bij de kassa”, zei Kamerlid Marco Deen. Zijn voorstel riep bij andere Kamerleden zoveel vragen op dat hij beloofde eerst advies te vragen bij de Raad van State over of zo’n amendement wel kan.
Voor een verandering van de zogeheten belastingvrijdom is in elk geval een grondwetswijziging nodig, en daarvoor is een twee derde meerderheid in beide Kamers vereist én verkiezingen. „Voor we dat pad met elkaar willen doorlopen, moet de Kamer zich daarover uitspreken. Het moet helder zijn waar we aan werken”, zei premier Schoof. Hij raadde de Kamer aan zelf met een intitiatiefwetsvoorstel te komen.
Bij het andere heikele punt kocht Schoof eveneens tijdwinst. De afgelopen maanden was er discussie over de maatschappelijke functies van leden van het Koninklijk Huis, die soms botsten met kabinetsbeleid. Zo ontstond er onrust op het ministerie van Financiën over de manier waarop prinses Laurentien opereerde als voorzitter van de Stichting (Gelijk)waardigherstel, die toeslagenouders bijstaat. Verschillende Kamerleden hadden het over „onwenselijke situaties”.
Schoof erkende dat er „inherente spanning” is tussen het feit dat Laurentien, net als haar echtgenoot Constantijn en straks ook de prinsessen Alexia en Ariane, een eigen inkomen moeten verdienen, maar „waarbij hun handelen gevolg kan hebben voor het kabinet”. Ze vallen onder de ministeriële verantwoordelijkheid, wat betekent dat de premier verantwoordelijk is voor wat ze doen en zeggen.
„Het is complexe materie”, zei Schoof ook hierover. En: „Ik zou graag ruimte willen om hierop te reflecteren.” Die kreeg hij.
Lees ook
Wie is er verantwoordelijk voor de rollen van Laurentien?
