Het Midden van de Wereld blijkt in Ecuador nét verkeerd geplaatst te zijn, maar zo maar het monument en de bloeiende toeristenhandel verplaatsen wordt niet gedaan.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Zogenaamd authentiek Bij het Mitad del Mundo testen toeristen de zwakkere zwaartekracht op de evenaar door een ei op een spijker te laten balanceren. Maar het midden van de wereld ligt hier niet. Een tweede parkje even verderop claimt wél op de evenaar te liggen.
Vele duizenden malen moet de pose gefotografeerd zijn. Ingeplakt in vakantie-albums. Ingelijst op de schouw. Vertoond op dia-avonden, waar de fotograaf trots vertelde: „Kijk hier sta ik recht op de evenaar. Met één been op het zuidelijke halfrond en het andere op het noordelijke.”
En toen kwam deze eeuw gps-techniek breed beschikbaar voor de consument.
Mitad del Mundo, het evenaarsmonument iets buiten Ecuadors hoofdstad Quito, trekt nog dagelijks honderden bezoekers. Maar wie er de kompas-app op zijn mobieltje opent, krijgt niet de perfect equatoriale coördinaten (0°0’00”) die de koelkastmagneetjes en T-shirts in de souvenirwinkels beloven. Het Midden van de Wereld blijkt nét verkeerd geplaatst te zijn.
De Amerikaanse toerist Pamela Dale, bijvoorbeeld, staat met haar gezin aan de voet van het monument. Haar dochter heeft net haar ouders gefotografeerd die elkaar de hand reiken, ieder zogenaamd vanaf een ander halfrond. Maar als vader zijn smartwatch opstart, geeft die nul graden breedtegraad, nul minuten en vijf seconden (0°0’05”) aan. De echte evenaar moet circa driehonderd meter noordelijker liggen.
„Wetenschap ontwikkelt zich nu eenmaal”, vergoelijkt Dale de misser. Ze tilt er niet al te zwaar aan: dit is slechts een tussenstop op weg naar bekendere attracties in Zuid-Amerika, zoals de Galápagos-eilanden en Machu Picchu. „Deze plek was destijds misschien gewoon hun beste schatting.”
Franse missie
De eerste keer dat de evenaar hier werd aangewezen, was in 1736. Op bevel van de Franse koning Lodewijk XV werd een groep landmeters op missie gestuurd. Is de aardbol inderdaad geen perfect ronde bal, zoals Isaac Newton de eeuw daarvoor had voorspeld, wilde de koning weten. Volgens de Britse natuurkundige was de Aarde eerder een platgedrukte bal, omdat ze – al ronddraaiend – vanaf de polen richting de evenaar uitzet.
De Franse queeste bevestigde Newtons theorie en werd afgesloten ‘op’ de evenaars even buiten Quito. En toen in 1902 een tweede missie werd opgezet, eindigde die op precies dezelfde plek. Voor de Ecuadorianen reden om in 1936, twee eeuwen na de eerste missie, een taps toelopende bakstenen toren op te trekken, met een grote globe bovenop en een klein museum binnenin.
Wat de verdenking oproept dat met het wastafeltje gerommeld is: het is nogal ingedeukt en staat scheef op z’n pootjes
Aan de voet van het bouwwerk schreeuwt José Bonilla het uit. Na minuten stuntelen is de Venezolaan erin geslaagd een ei te laten balanceren op de kop van een spijker. Op verschillende plekken op de evenaarslijn staan tafeltjes met een spijker erin genageld. Een ei erop zetten is hier makkelijker, omdat de zwaartekracht op de evenaar minder sterk aan de aarde trekt, vertellen althans de verkopers van de (ongekookte) eieren in omliggende winkeltjes.
De bloeiende toeristenindustrie rond het monument is een voorname reden om het daar te laten staan. Maar er zijn kapers op de kust. Een paar honderd meter verderop is een tweede parkje geopend, dat claimt wél precies op de evenaar gevestigd te zijn. Het noemt zich Intiñan, ‘Pad van de Zon’ in de taal van de Quichua, de grootste inheemse bevolkingsgroep van het land.
Militaire satelliet
De gidsen van Intiñan doen er alles aan te bewijzen dat zij wél op de juiste plaats rondleiden. Dat meeste mobieltjes aangeven dat je er wel ietsje dichter, maar nog steeds niet exact op de evenaar zou staan, klopt niet, legt een gids omstandig uit. „Dat komt omdat elke telefoon anders gekalibreerd wordt en omdat je iPhone contact maakt met een commerciële satelliet. Je moet een militaire satelliet hebben, die zijn preciezer.”
Dan volgt een proefje met tinnen wastafeltje op pootjes. Hij vult het met water, zet het recht op de evenaarslijn, trekt de stop eruit, waarna het water recht naar beneden lijkt te vallen. Dan vult hij het opnieuw, zet het enkele meters noordelijker, trekt opnieuw aan de stop en dan ontstaat er een waterkolkje. Dit draait tegen de klok in, maar als de gids het proefje nog een derde keer en juist een paar meter zuidelijk uitvoert, gaat de kolk met de klok mee.
Het is precies wat het zogenoemde corioliseffect voorspelt: op elk halfrond draaien wind en water een andere kant op. De Franse ingenieur Gustave-Gaspard Coriolis ontdekte dit al in 1835. Als het sindsdien met een eenvoudig huis-tuin-en-keukenproefje mogelijk zou zijn de exacte evenaar te bepalen, waarom werd Mitad del Mundo dan een eeuw later nog verkeerd geplaatst?
De gids zegt het desgevraagd ook niet te weten. Slimmeriken op internet schrijven dat het corioliseffect helemaal niet zo uitgesproken sterk optreedt op de evenaar. Wat de verdenking oproept dat met het wastafeltje gerommeld is: het is nogal ingedeukt en staat scheef op z’n pootjes.
Ruïnes
Alle verwarring was te vermijden geweest, zegt Chalo Balseca, een kunstenaar die schilderwerk verkoopt rond Mitad del Mundo. Voorouders van de Quichua wisten de evenaar al eeuwen voor de komst van de Spaanse conquistadores heel precies te bepalen. Op de top van de Catequilla, een tafelbergje even verderop, werden eind jaren negentig ruïnes uit het jaar 800 n.Chr gevonden, inclusief grote ronde stenen die exact de zonnewende aangeven.
Het Quitu-Cara-volk dat dit aanlegde, „wist al meer van astronomie dan de Europeanen die eeuwen later op zoek gingen naar de evenaar”, zegt Balseca. Het uiterste punt van een cirkelvormige muur van dit oude bouwwerk, zo bewees de Ecuadoriaanse archeoloog-astronoom Cristóbal Cobo onlangs met gps-techniek, ligt precies op de evenaar. De ruïnes op deze ‘ware evenaar’ zijn in verval, en trekken amper bezoek.
