Kunnen de Spelen de geplaagde Parijse voorwijken transformeren in ‘het nieuwe Brooklyn’?

Het duurt nog een jaar voor het olympisch vuur in Parijs wordt ontstoken, maar wie erop let komt de Spelen van 2024 nu al overal tegen in de Franse hoofdstad. Bij supermarkten liggen knuffeltjes in de vorm van de officiële mascotte naast de kassa – die met hun rode hoedje volgens critici overigens wel erg op clitorissen lijken. Her en der zie je aankondigingsposters. Parijse inboxen stromen al maanden over met mails over de ticketverkoop.

In Seine-Saint-Denis, het departement ten noordoosten van Parijs, zijn de naderende Spelen nog zichtbaarder. Daar steken overal waar je kijkt wit-rode hijskranen boven de gebouwen uit voor de aanleg van sportcomplexen, zwembaden, nieuwe wegen en de ‘dorpen’ voor journalisten en sporters. Je hoort er een continu geronk en gebonk van bouwmachines. Op kleurrijke borden verspreid door het departement wordt uitgelegd wat waar gebouwd wordt. De Spelen worden erop beschreven als „de versnellers van de geschiedenis”.

„Als de bezoekers en journalisten volgend jaar aankomen, zullen ze zien: het zijn niet de Spelen van Parijs, maar de Spelen van Seine-Saint-Denis”, zegt Stéphane Troussel (53), voorzitter van het departement in zijn werkkamer in de stad Bobigny. Hij heeft een punt: niet in Parijs, maar in Seine-Saint-Denis zullen de sporters en journalisten tijdens de Spelen verblijven. Een paar van de belangrijkste sporten – rugby, voetbal en zwemmen – worden er gespeeld. En 80 procent van alles wat het olympische bouwbedrijf Solideo creëert, wordt gebouwd in het departement.

De komst van de Spelen naar het departement is een kans, zegt Troussel. „Seine-Saint-Denis is een emblematisch gebied van de [Parijse] buitenwijken: onze inwoners zijn jong en volks. Er is veel werkloosheid, veel inwoners hebben een migratie-achtergrond. En het is sterk beïnvloed door de geschiedenis van industrialisering.”

Lees ook: ‘Paris 2024’: groen, en vooral niet al te Frans

Inwoners willen verandering

Troussel doelt op de fabrieken die eind negentiende- en begin twintigste eeuw uit de grond werden gestampt ten noordoosten van Parijs. Onder meer de auto- en de staalindustrie waren belangrijke werkgevers die banen boden aan talloze inwoners. Toen Frankrijk eind vorige eeuw ging de-industrialiseren, sloten deze fabrieken een voor een hun deuren – duizenden werklozen en vervuilde bodems achterlatend.

Al met al maakte het ‘SSD’ een voedingsbodem voor sociale problemen en criminaliteit: het departement heeft al jaren te maken met (drugs)criminaliteit en geldt als een van de gevaarlijkste departementen van Frankrijk. Het was niet toevallig het departement waar een recordaantal relschoppers werd opgepakt bij de rellen na de dood van de 17-jarige Nahel door een politiekogel eind juni. Troussel hoopt dat de Olympische Spelen kunnen helpen het tij te keren. „We willen natuurlijk meedoen aan het feest van die dertig dagen van wedstrijden, maar wat vooral telt is het nalatenschap na vijf, tien, dertig jaar.”

Tal van zaken zullen in positieve zin veranderen, zegt Troussel. De ‘dorpen’ die voor de sporters en journalisten worden gebouwd zullen achteraf worden bewoond. Loopbruggen die worden gemaakt moeten ook na de Spelen de circulatie voor voetgangers en fietsers bevorderen in het autorijke gebied. En ook de sportcomplexen en trainingszwembaden komen na 2024 ter beschikking van de inwoners. Dat laatste is letterlijk van levensbelang, zegt Troussel. „Zestig procent van de kinderen die hier opgroeien, kan niet zwemmen als ze naar de middelbare school gaan.”

De hoop dat Seine-Saint-Denis in positieve zin kan veranderen, wordt gedeeld door inwoners. Op straat in Dugny, het stadje waar het ‘dorp voor de media’ wordt gebouwd, vertelt basisschooldirecteur Nathalie Surantyn (49) dat ze hoopt dat de bouw van nieuwe woningen zal bijdragen aan meer diversiteit onder de inwoners. „Iets meer van een sociale mix zou goed zijn. We hebben veel last van werkloosheid en het moet hier geen getto worden.”

Net als bij de Olympische Spelen van Rio de Janeiro in 2016 zijn de meest kwetsbaren in Saint-Denis de pineut

Activist die anoniem wil blijven

De vijftigjarige verpleegkundige Fatihiya Rachid zegt te hopen dat Dugny iets terugkrijgt voor de overlast die de bouw van het dorp veroorzaakt. „Nieuwe sportclubs, betere verbindingen, meer restaurants en winkels”, somt ze op. „Dat zou wel zo eerlijk zijn.” De werkloze ict’er Sylla Karim (40) denkt dat de Spelen kunnen bijdragen aan meer veiligheid in het gebied. „En zo’n evenement kan verbindend zijn.”

Maar er is ook kritiek. Zowel Surantyn als Rachid vreest dat het verkeer zal toenemen als er meer inwoners bijkomen – nu al rijdt er in Dugny een constante stroom auto’s door de enige hoofdstraat. En actiegroepen zijn bezorgd dat kwetsbare inwoners van Seine-Saint-Denis zullen worden benadeeld. Zo wijst de groep Saccage 2024 (vernieling 2024) erop dat een opvanglocatie voor bijna driehonderd immigranten in de stad Saint-Ouen is gesloopt voor de bouw van het olympisch dorp. De afgelopen maanden zijn meerdere tentenkampen met daklozen ontruimd. Ook zijn tientallen migranten zonder papieren naar elders getransporteerd omdat in Seine-Saint-Denis geen ruimte meer zou zijn.

„Het is hier geen Rio de Janeiro, waar hele sloppenwijken werden gebulldozerd”, zegt een woordvoerder van Saccage 2024 bij hem thuis in Saint-Denis – aan de muur hangen antikapitalistische en communistische stickers. „Maar de meest kwetsbaren zijn ook hier de pineut.”

Lees ook: Geld en prestige werden belangrijker dan de sporter, deze Spelen móésten dus doorgaan

Gentrificatie

De activist – hij wil niet met zijn naam in de krant omdat Saccage 2024 oproept tot burgerlijke ongehoorzaamheid en door de politie in de gaten gehouden zou worden – wijst ook op de extra woningen die worden gebouwd. „De organisatie doet alsof die voor de inwoners van Seine-Saint-Denis zijn, maar wij kunnen die helemaal niet betalen. Maar 20 procent is sociale huur en de rest wordt verkocht tegen een vierkante meterprijs van meer dan 7.000 euro.” Hij vreest dat deze nieuwe inwoners bovendien de leefprijzen omhoog zullen stuwen waardoor wonen in de regio te duur zal worden voor de armste mensen.

Troussel wijst de kritiek van de hand. „Het doel kan toch niet zijn dat die tentenkampen hier voor altijd blijven?”, zegt hij over het opdoeken van de kampementen en verplaatsen van dakloze immigranten. Ook benadrukt de politicus dat de (geregistreerde) immigranten in het opvangtehuis in Saint-Ouen elders zijn ondergebracht.

De suggestie dat de meest kwetsbare inwoners van zijn departement geraakt zullen worden, irriteert hem zichtbaar. „Seine-Saint-Denis is een solidair departement”, zegt hij. „We hebben gemiddeld 35 procent sociale huurwoningen, tien procentpunt hoger dan de verplichte 25 procent. 65 procent van alle daklozen van [de overkoepelende regio] Île-de-France verblijft in Seine-Saint-Denis.” Ook vindt hij het legitiem om te streven naar een meer „gebalanceerde” bevolking. „In Dugny bijvoorbeeld is het aandeel sociale huurwoningen momenteel 72 procent – dat is drie keer zoveel als nodig. Met de bouw van het village des médias zal dat percentage inderdaad afnemen, naar 65 procent. Het is niet zo dat de armen worden verjaagd, er komt meer balans.”

De plannen voor een meer gebalanceerd Seine-Saint-Denis sluiten aan bij een omvangrijker plan om het departement uit het slop te trekken. Al sinds het presidentschap van Nicolas Sarkozy (2007-2012), proberen lokale besturen Parijs en haar buitenwijken te transformeren in ‘Grand Paris’, een „metropool van wereldformaat”. Hiervoor worden extra metrolijnen aangelegd, nieuwe woningen gebouwd en „de economische activiteit en de energietransitie ontwikkeld”, zo valt te lezen op de site van het project. Een goed deel van de rood-witte hijskranen die boven het departement uittorenen, is dan ook niet direct aan de Spelen gelinkt.

De Olympische Spelen kunnen werken als een accélérateur, een versneller, van dat project, zegt Troussel. „Ik zie het nu al. Dingen waar we al jaren om vragen, zijn nu ineens mogelijk.” Hij noemt een stuk land dat ernstig was vervuild omdat het leger het in het verleden gebruikte om brandstof op te slaan. „Al sinds 2008 proberen we toestemming te krijgen om dat op te ruimen, maar nooit was er geld of politieke wil voor. En nu met de Spelen kan dat terrein wél worden schoongemaakt.” Hetzelfde gold voor het wegwerken van hoogspanningslijnen. „Dingen die het uiterlijk van Seine-Saint-Denis veranderen.”

Economisch

Het is Troussels achterliggende hoop: dat Seine-Saint-Denis qua uiterlijk en imago verandert en daarmee economische voorspoed bevordert. Tweemaal maakt hij tijdens het interview een vergelijking met de New Yorkse wijk Brooklyn. „Ook dát was een gebied dat werd gekenmerkt door immigratie en industrie, gevuld met oude gebouwen. Brooklyn veranderde in een populaire wijk waar artiesten, journalisten en musici zijn komen wonen.”

Hoe de Olympische Spelen de economie van Seine-Saint-Denis precies zullen beïnvloeden, is nog gissen. Er wordt een impactstudie uitgevoerd, maar de resultaten daarvan laten nog op zich wachten. In de aanloop naar en tijdens de Spelen wordt in elk geval een economische piek verwacht, vooral in de bouw- en horecasector. Maar hoe lang die beklijft? Onderzoeken naar de economische impact van vorige edities wijzen stuk voor stuk uit dat het organiseren van de Olympische Spelen meer kost dan oplevert.

Troussel weet dit, maar houdt de hoop dat het in zijn departement anders zal zijn omdat de plannen voor Grand Paris al lang geleden werden bedacht. Over vijf, tien, dertig jaar zullen we zien of de voorsteden ten noorden van Parijs het in zich hebben het Brooklyn te worden waarvan hij droomt.