Extreem weer leidt lang niet overal tot debat over klimaatverandering

Het noordelijk halfrond zucht onder ongekend extreem weer: zeewater op badtemperatuur, dagen aaneen nieuwe hitterecords, maar ook verwoestende natuurbranden door droogte, plus overstromingen door intense regens. Waar leidt het toe, behalve tot ongemak en leed voor de kwetsbaren onder mens en dier? Wordt het verband met klimaatverandering gelegd? En zo ja, leidt dat dan tot de roep om radicale maatregelen? Een rondgang.

Zuid-Europa

Volgens ISGlobal, een instituut voor wereldwijde gezondheid, stierven er vorige zomer in Spanje elfduizend mensen aan de gevolgen van de warmte. In Europa waren dat er alleen in Italië meer. Ook deze zomer zullen er, zeker in Spanje en Italië, met temperaturen boven de 40 graden, weer veel hittedoden vallen.

De hittegolf raakt Spanje in de week voor de parlementsverkiezingen van zondag. Die stembusgang is in zekere zin ook een referendum over het klimaat: steunen kiezers de klimaatplannen van de linkse regering, gericht op het beperken van de CO₂-uitstoot, of gaat het ze te snel? Volgens de peilingen is er een gerede kans dat de linkse regering van premier Pedro Sánchez moet plaatsmaken voor een coalitie van de conservatieve Partido Popular en het radicaal-rechtse Vox.

Vooral de klimaatplannen van die laatste partij, of het gebrek daaraan, worden met scepsis bekeken. De partij ontkent niet dat het klimaat verandert, maar twijfelt aan de menselijke invloed op de opwarming en stelt dat er ook positieve kanten aan zitten. Vox-leider Santiago Abascal spreekt van de „totalitaire” neiging om het klimaatbeleid te onderwerpen aan het „dictaat” van de wetenschappers. „Onze zorg is de opkomst van een klimaatreligie waarmee je het niet oneens mag zijn.” Klimaatdoelen schaden bovendien het platteland, betoogt Vox. Regels over CO₂-uitstoot en waterbesparing gaan ten koste van fabrieken en de vee-industrie.

Maar in de Spaanse verkiezingsdebatten is klimaat geen thema, ziet Jeroen van den Bergh, hoogleraar milieu-economie aan de Autonome Universiteit van Barcelona. „Partijleiders hebben er weinig baat bij om erover te beginnen. En Spaanse journalisten stippen het evenmin aan.” Links vreest dat nadruk leggen op beperken van de CO₂-uitstoot kiezers afschrikt, rechts verzwijgt het onderwerp liever omdat anders zou opvallen dat op dit vlak weinig ambitie getoond wordt.

Het valt Van den Bergh ook op hoe „rommelig” politici over het klimaat praten. „Ze gebruiken allerlei termen door elkaar. Maar ze veronderstellen ook geen hoog kennisniveau bij de kiezer, die er niet goed over geïnformeerd wordt door de media.” De urgentie van de opwarming wordt niet bepaald gevoeld in Spanje, constateert Van den Bergh. „Ik hoor mijn buren, vrienden en collega’s er ook niet echt over. Men lijkt het thema een beetje moe te zijn. Terwijl: als je met deze extreme temperaturen al niet over klimaatverandering praat, wanneer dan wel?”

In Italië leiden de extreme temperaturen evenmin tot actie. Uit een onderzoek van klimaatdenktank Ecco bleek dat de meerderheid van de Italianen zich volledig bewust is van de gevolgen van klimaatverandering en bereid is om collectieve actie te ondernemen, maar dat er veel wantrouwen heerst jegens politici, instellingen en de media.

Beleidsadviseur Chiara Di Mambro van Ecco wijst op de klimaatberichtgeving van rechtse kranten als Il Giornale, Libero en La Verità, die het probleem van de opwarming „volledig ontkennen”. Die media hebben volgens Di Mambro alleen oog voor de vraag wat de burger en de economie verliezen als er maatregelen worden genomen die de opwarming tegengaan. „Op tv wordt het klimaat wel iets beter behandeld. Met deze temperaturen kunnen ze het onderwerp niet helemáál negeren.”

Volgens Di Mambro, die zich sinds 2005 met klimaatverandering bezighoudt, zijn de Italianen niet bijster goed op de hoogte van de feiten. „Het is lastig uitleggen dat de overstromingen van eerder dit jaar en de hitte nu uitingen zijn van hetzelfde fenomeen. Als ik mensen in mijn omgeving vertel wat er in de rapporten van het IPCC staat, geloven ze me niet. Veel mensen zeggen dat Italië pas in actie hoeft te komen als China ook wat doet. Waarom moet ik mijn auto opgeven als die Chinezen blijven uitstoten?”

Lees ook: De inflatie heeft een grotere invloed op de vakantiekeuze dan de hitte in Zuid-Europa

Toch is er wel ruimte voor enig optimisme, zegt Di Mambro: sinds 2005 is het bewustzijn over klimaat enorm toegenomen, en vooral de jeugd is terdege geïnformeerd. Maar: „Helaas hebben we weinig jongeren in dit vergrijzende land”, lacht ze.

Noord-Amerika

Canada maakt het ernstigste seizoen van bosbranden door. Premier Justin Trudeau twijfelt niet aan de oorzaak daarvan. „We zien steeds meer van deze branden wegens klimaatverandering”, schreef hij op Twitter. Maar niet iedereen deelt dat perspectief. Doug Ford, de conservatieve premier van de provincie Ontario, wil het verband niet leggen en spreekt van „het politiseren van de bosbranden”. En de invoering van een CO₂-belasting wekt forse weerstand op, onder meer in de olierijke provincie Alberta. Rook van de Canadese branden waaiert uit over grote delen van het continent.

Voor de VS is die rookoverlast nog maar een van de problemen: van het noordoosten, dat deze maand te maken kreeg met plotselinge, hevige stortregens en onverwachte overstromingen, tot zuidelijke staten als Florida, waar de temperatuur van het zeewater met zesendertig graden het niveau van een bubbelbad benadert – met vissterfte, algengroei en schade aan koralen tot gevolg.

In miljoenenstad Phoenix, Arizona, is extreme hitte een chronische realiteit geworden. Woensdag werd het er 48 graden. Als eerste stad in de VS kreeg Phoenix twee jaar geleden een gemeentelijke dienst die voor de lange termijn maatregelen poogt te nemen, zoals het planten van bomen en het aanleggen van hittereflecterende wegbedekking. Maar, zei David Hondula, hoofd van die dienst, tegen The New York Times: „Plannen voor hitte en investeringen rond hitte zijn niet waar ze zouden moeten zijn.”

Partijleiders hebben er weinig baat bij om over het klimaat te beginnen

Jeroen van den Bergh milieu-econoom

Hondula juicht de bereidheid van de federale regering toe om maatregelen te financieren – zoals een bescheiden initiatief om kansarme gemeenschappen te helpen om de gevolgen van hittegolven te verlichten. Maar in het Congres wil lang niet iedereen van zulke financiering weten. De Republikeinse senator Ted Cruz uit Texas, een staat die eveneens gebukt gaat onder een verzengende hitte, voerde het verzet aan tegen klimaatinitiatieven in de begroting van president Joe Biden voor 2024, waaronder bijvoorbeeld een post van ruim 78 miljoen dollar (70 miljoen euro) voor de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) om „te helpen een op het klimaat voorbereide natie te bouwen” en „rechtvaardigheid op het gebied van klimaatverandering en milieu te bevorderen”. Volgens Cruz is dat „het promoten van politieke agenda’s”. De rechtse zender Fox News stelde instemmend vast dat Cruz „woke klimaatinitiatieven” ontmaskerde.

India

Van ernstige zorgen over droogte en een uitblijvende moessonregen tot de evacuatie van tienduizenden bewoners na stortvloeden en hevige regenval: de extremen wisselden elkaar in slechts enkele weken af in India. Juist die opvolging van schijnbaar tegengestelde effecten maakt dat veel Indiërs het spoor bijster zijn: hoe manifesteert klimaatverandering zich nou? Tegelijk moeten beleidsmakers proberen om met al die problemen rekening te houden.

Indiase beleidsmakers erkennen hitte als een probleem. In 2013 stelden ze een eerste hitteplan op. Maar uit een inventarisatie werd dit jaar duidelijk dat dit plan niet erg effectief is. Zo houdt het onvoldoende rekening met de kwetsbaarste groepen in de samenleving: arbeiders die overdag fysiek werk moeten leveren, armen die op straat leven, en anderen die zich geen hulpmiddelen kunnen veroorloven. Dit jaar zijn de nachten amper koeler dan de uren overdag, waardoor mensen onvoldoende kunnen rusten en bijkomen. Indiase media wijzen op de gevaren van de combinatie van hitte en een hoge luchtvochtigheid. Zelfs in de schaduw is het zo heet, en de lucht zo vochtig, dat zweet niet meer kan verdampen.

China

In Beijing telde juni vijf dagen boven de 40 graden. De hitte is goed voor de omzet van textiel: elke Chinees die een witte huid wil houden, heeft een soort dun regenjasje aangeschaft dat beschermt tegen UV-straling. Maar de ongewone hitte leidt nauwelijks tot een debat over klimaatverandering. Dat komt waarschijnlijk doordat zo’n onderwerp typisch gezien wordt als iets waar de gewone burger geen grip op heeft: de overheid moet het maar oplossen.

Dat is niet zozeer luiheid of desinteresse. De overheid laat een vrije discussie over dit onderwerp namelijk niet zomaar toe. Enerzijds streeft de Chinese overheid naar minder CO₂-uitstoot, anderzijds wil ze de energievoorziening veiligstellen, voorál tijdens hete zomers, als er veel vraag is naar airconditioning. China bouwt daarom veel nieuwe kolencentrales.

Het is ook niet de bedoeling dat gewone burgers zich gaan uitspreken over het klimaat. Ook klimaatactivisten moeten goed op hun woorden passen. Boodschappen over mogelijk apocalyptische gevolgen van klimaatverandering zouden de stabiliteit van het land maar ondermijnen.