De NHS zucht onder werkdruk en wachtlijsten

De dochter van Rita Berry (80) had verwacht dat haar afspraak in het ziekenhuis niet door zou gaan. Maar een sms’je waar ze rekening mee moesten houden, kwam niet. Gelukkig, want een scan moet uitwijzen of een operatie van vijf weken geleden goed is verlopen. Rita Berry zit met haar wandelstok in één van de wachtkamers van het ziekenhuis van Luton de tijd te doden. „Het gaat niet goed met dit land”, zegt ze als ze naar de zoveelste staking van dit jaar in de gezondheidszorg wordt gevraagd. „Maar het personeel hier is geweldig, ik kan niks slechts over ze zeggen.”

Meer dan honderdduizend patiënten in het Verenigd Koninkrijk krijgen dezer dagen wel een sms dat hun afspraak niet doorgaat. De arts-assistenten staken vijf dagen, tot dinsdagmorgen, daarna volgen de specialisten. Een loonbod van premier Rishi Sunak van 6 procent vinden ze bij lange na niet genoeg. De arts-assistenten en specialisten eisen 35 procent meer loon, want zo veel zijn ze er sinds 2008 op achteruit gegaan, door inflatie, bezuinigingen en hogere opleidingskosten. De inflatie in het Verenigd Koninkrijk ligt nu op circa 8,7 procent (ongeveer 3 procentpunt hoger dan in Nederland). Gezondheidsminister Steve Barclay haalde deze zondag uit naar de specialisten, omdat die gemiddeld meer dan een ton verdienen en hun pensioen recent fors is verbeterd. De verpleegkundigen hebben hun acties wel beëindigd. Een groot deel vond een bod van 5 procent loonsverhoging te laag, maar bij een wettelijk verplichte stemming onder vakbondsleden was de opkomst net te laag om opnieuw te mogen staken.

Radioloog Oran Roche doet waarschijnlijk deze week ook mee, vertelt hij in de binnenstraat van het oude ziekenhuis van Luton. „Vooral uit sympathie voor de arts-assistenten, maar ook de specialisten hebben het veel moeilijker dan in het verleden. Iedereen begint tegenwoordig met een schuld van een ton, omdat de opleiding niet mee wordt bekostigd. En de werkdruk is enorm. Of de NHS in een crisis zit? Dat zijn grote woorden, maar we hebben het heel moeilijk ja.”

Personeelstekorten

Vraag aan een Brit wat zijn land heeft voortgebracht en wat hem trots maakt, dan noemt hij of zij nog steeds de National Health Service (NHS) als tweede, na fish & chips. De Nederlandse Anne Schilder, die sinds 2011 als kno-arts en onderzoeker in Londen werkt, begrijpt dat. Ze is zelf ook trots dat ze in de Britse zorg werkt. „NHS is wereldwijd een uniek gezondheidszorgsysteem en is toegankelijk voor mensen van welke achtergrond, welke inkomensklasse dan ook. Dat is een enorme verdienste.”

Maar de NHS staat onder grote druk. De wachtlijsten breken elke maand een record, 7,4 miljoen Britten wachten nu op een behandeling. Het VK vierde vorige week de 75-jarige verjaardag van de NHS, maar er waren veel sombere berichten. Bij de wachtlijsten is de top nog niet in zicht, erkent het kabinet, zeker niet door de stakingen van deze week. In 2022 hebben 170.000 werknemers de zorg vaarwel gezegd vanwege de werkdruk en stress. Onderzoeksinstituut The King’s Fund stelde onlangs vast dat de zorg weliswaar voor patiënten goedkoop is, maar dat het VK in vergelijking met andere Europese landen relatief slecht scoort met de uitkomsten van zorg, zoals behandelbare kanker en sterfte die te voorkomen was geweest.

De dochter van kno-arts Anne Schilder werkt ook als junior doctor in Engeland. Het salaris is natuurlijk belangrijk, zegt ze. Dat is vergelijkbaar met de arts-assistenten Nederland: tussen 35.000 en 68.000 euro op jaarbasis. „Het gaat de stakers vooral om patiëntveiligheid en arbeidsomstandigheden. Als ze een nachtdienst doen, zitten er soms grote gaten in het rooster en is de werkdruk enorm en komt de veiligheid van patiënten in het geding.”

Premier Sunak presenteerde twee weken geleden samen met de NHS-leiding een plan om de personeelstekorten weg te werken. Er moeten snellere opleidingen komen, betere arbeidsomstandigheden moeten er voor zorgen dat zorgpersoneel niet vertrekt, en doorwerken na het pensioen moet makkelijker worden. Daarmee hoopt de regering dat in 2036 300.000 mensen meer in de zorg werken dan de ruim 1,5 miljoen van nu. The Guardian schreef vorige week dat in een groot zorgcentrum in Londen de nood zo hoog was dat er tot 2022 een tachtigjarige verpleegkundige werkte die niet sterk genoeg was om het werk te doen. Volgens de inspectie was er sprake van een onveilige situatie.

Recent bleek uit een analyse van de Universiteit van Oxford dat de NHS in hoge mate afhankelijk wordt van migranten. Afgelopen jaar zijn 58.000 visa verstrekt. Ook het ziekenhuis van Luton leunt sterk op artsen en verpleegkundigen uit India, Pakistan, Sri Lanka en andere landen, vertelt het personeel. „Ze zijn heel goed”, zegt radioloog Roche in de binnenstraat. Maar deze collega’s krijgen vaak kortere contracten en zijn daardoor minder lang in het ziekenhuis. „Daardoor moeten ze elke keer extra worden begeleid.”

Onderzoek en innovatie

Crisis of niet, het nationale zorgsysteem in het Verenigd Koninkrijk is en blijft uniek, zegt Schilder. „Nergens op de wereld is wetenschappelijk onderzoek in de zorg zo goed als in Engeland. Daarom ben ik ook hier. Er is veel mediaruis over de NHS. In de dagelijkse praktijk leveren we natuurlijk gewoon nog steeds hele goede zorg en zijn veel mensen ook hartstikke tevreden.”

Zeker, ze heeft deze morgen nog kinderen naar de chirurgie doorverwezen waar ze meer dan zes maanden moeten wachten, terwijl dat in Nederland maximaal drie tot vier maanden is. Maar de spoedeisende zorg krijgt voorrang en is van hoog niveau. En met name op het gebied van klinisch onderzoek, data science en innovatie loopt het VK voorop, zegt Schilder. Dat komt doordat er één zorgsysteem voor iedereen is. Daardoor is er veel en goed dataonderzoek mogelijk. „Het is uniek hoeveel data we kunnen gebruiken en koppelen. En er is ook veel subsidie voor onderzoek. Daarom ben en blijf ik hier.”

Een Nederlander die de NHS ook goed kent, oordeelt negatiever. „Er is iets geknakt bij het personeel”, zegt Marcel Levi. Hij was van 2017 tot 2021 directeur van de University College London Hospitals. „Het zorgpersoneel was altijd bereid om een stap extra te zetten, onder slechte werkomstandigheden een extra dienst te draaien, nog meer overuren te maken. Maar voor het eerst hebben de medici en verpleegkundigen er genoeg van.”

Door de pandemie, Brexit en de gestegen kosten van levensonderhoud zijn de problemen alleen maar groter geworden. „Er is ook nauwelijks goede sociale zorg. Dus voor mensen met schulden, alcoholproblemen, gokverslaving is er weinig. Alles komt in het afvalputje van de NHS terecht. Ik had in mijn tijd afgeleerd om te zeggen: u mag morgen naar huis. Ik kreeg dan zeker bij één op de vijf patiënten te horen: ik heb geen huis.”

Lees ook deze reportage van eind 2022 toen de stakingsgolf begon: Op de Britse eerste hulp moeten de patiënten staan

Echt omvallen, dat zal de NHS niet overkomen, denkt Levi. „De maatschappelijke en politieke steun in het Verenigd Koninkrijk is iets fenomenaals’’. Al was de financiële steun onder Conservatieve regeringen altijd wat minder dan onder Labour. Volgens veel analyses die de afgelopen weken zijn verschenen, stond het zorgsysteem er in het begin van deze eeuw er het beste voor. Met name onder Tony Blair (premier tussen 1997 en 2007) groeiden de uitgaven met circa 5 procent per jaar. Toen de Conservatieve Partij in 2010 weer aan de macht kwam, vlakte de groei af tot zo’n 1 procent per jaar. Levi: „De conservatieve regeringen hielden vanuit een soort bezuinigingsgedachte de hand op de knip. Af en toe kwam er dan, ja, als het echt niet meer ging, als er weer een hele moeilijke winter was, één of twee miljard bij. Maar dat was eigenlijk net onvoldoende.”

Levi zag het in zijn tijd vooral aan de gebouwen. „Die staan voor een deel op instorten, of het dak lekt. Dat kan gewoon niet meer.” Als je op het terrein van het ziekenhuis van Luton rondloopt, zie je wat hij bedoelt: het is een doolhof van oude gebouwen. Maar er wordt ook gewerkt aan een nieuw blok en gebouwen staan in de steigers. Radioloog Roche kijkt om zich heen. „Zo ziet de NHS eruit.”

Oud-premier Tony Blair, die een eigen denktank heeft, pleitte er recent voor om meer te investeren in de NHS, met name in technologische oplossingen. Anders zullen meer mensen hun toevlucht nemen tot private zorg, waarschuwt hij in een rapport van zijn eigen instituut.

Naast de publieke zorg heeft er in het VK altijd privézorg bestaan. Daarvoor kun je je extra verzekeren. Het aandeel van de privézorg schommelt zo rond de 10 procent, maar door de lange wachtlijsten groeit die markt. 2022 was een recordjaar. Artsen die bij de NHS in dienst zijn, werken vaak in deeltijd ook in een privékliniek, waar ze meer kunnen verdienen. Oran Roche denkt dat het risico groot is dat veel specialisten die in het VK zijn opgeleid de NHS verlaten, als de situatie niet beter wordt. „Door de enorme schulden, de werkdruk. Vrienden en collega’s gingen al naar Australië en Canada. Ze dachten tijdelijk, maar ze komen niet meer terug. Het leven voor een arts is daar veel beter.”