Wie durft de VVD over te nemen van Mark Rutte?

Dilan Yeşilgöz-Zegerius: populaire hardliner

Dilan Yeşilgöz (46) wordt door de VVD-partijtop al langer gezien als de ideale opvolger van Mark Rutte. Met een glimlach zei ze dinsdag voor de NOS-camera dat ze „nog geen antwoord” heeft op de vraag of dit ook echt staat te gebeuren. Haar mogelijke kandidatuur zou logisch zijn: Yeşilgöz is populair onder de achterban, ze geldt als een hardliner op thema’s als drugs en veiligheid, en ze heeft de afgelopen jaren in hoog tempo politieke en bestuurlijke ervaring opgedaan. Eerst als gemeenteraadslid in Amsterdam, daarna als VVD-Kamerlid, daarna als staatssecretaris voor Economische Zaken en Klimaat, en later als minister van Justitie en Veiligheid.

Yeşilgöz doet vaak haar familiegeschiedenis uit de doeken: ze is dochter van Koerdische mensenrechtenactivisten die veertig jaar geleden naar Nederland zijn gevlucht. Afgelopen negen maanden leidde ze het overleg over asiel en migratie in het kabinet. Die ervaring zou ze als lijsttrekker kunnen inzetten in de komende verkiezingscampagne. Hoewel bananenschillen op haar departement nooit ver weg liggen, heeft ze zich het afgelopen anderhalf jaar staande gehouden op dossiers als de georganiseerde misdaad en misstanden bij de politie. Werkbezoeken afleggen vindt ze naar eigen zeggen het leukst aan haar werk als minister. Dan wil ze geen saaie presentaties op kantoortjes, maar „gewoon met de mensen op stap”.

Klaas Dijkhoff: kroonprins zonder animo

Toen Klaas Dijkhoff uit de politiek vertrok – hij stopte in maart 2021 als fractievoorzitter van de VVD –, kondigde hij dat ruim van tevoren aan. In kleine kring had hij al twee jaar eerder laten weten dat hij niet op de kandidatenlijst wilde terugkeren.

Daarmee behield Dijkhoff, die lange tijd als kroonprins werd gezien, de regie over zijn eigen afscheid. Hij bespaarde zich het lot van veel andere troonpretendenten, die roemloos uitdoofden voordat ze aan de beurt waren. Het betekent ook dat hij relatief probleemloos zou kunnen terugkeren.

Klaas Henricus Dominicus Maria Dijkhoff oogstte lof als politicus én bestuurder. Een gepromoveerd jurist die zich even goed thuisvoelde op carnaval als in de Kamer. Behendig en vooruitdenkend, of hij nu als staatssecretaris van Asielzaken op zoek moest naar bedden tijdens de hoogtijdagen van de vluchtelingencrisis, of als hij binnenskamers de partijkoers verlegde. Onder Dijkhoff omarmde de VVD de grote overheid en klimaatbeleid. In peilingen onder VVD’ers doet hij het als kandidaat goed.

Er is alleen één probleem: hij wil niet. Deze week memoreerde Dijkhoff in Op1 de woorden die hij bij het aankondigen van zijn vertrek al in NRC uitte: „Je moet, vind ik, nooit nooit zeggen tegen het lijsttrekkerschap.”Maar: „Dat zou dan wel pas over vijftien jaar zijn en ik hoop voor de partij dat ik tegen die tijd overbodig ben. Dat ze dan betere mensen hebben.”

Sophie Hermans: hard aangevallen, maar cruciaal achter de schermen

Sophie Hermans (42), fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer, zei net na de aankondiging van Mark Ruttes vertrek dat ze nog niet wist of ze hem zou willen opvolgen. Maar de kans dat ze het wil, lijkt niet heel groot. Door VVD’ers in Den Haag en daarbuiten wordt ze gezien als loyaal en als iemand die extreem hard werkt, maar niet als een mogelijke stemmentrekker. In De Telegraaf, de krant van de VVD-achterban, hebben Kamerleden van de VVD al een paar keer anoniem over haar geklaagd. Ze zou geen gezag hebben en ongeschikt zijn voor de politiek. Het waren ongekend harde aanvallen. In NRC zei ze dat het er „één of misschien twee” zijn die zulke dingen anoniem over haar zeggen. „31 anderen doen het niet, dat wil ik graag benadrukken.”

Sophie Hermans, dochter van oud-minister Loek Hermans, was eerder politiek assistent van Stef Blok – in de tijd dat hij minister voor Wonen en Rijksdienst was – en later van premier Mark Rutte. Ze is sinds 2017 Tweede Kamerlid. In de coalities van Rutte III en Rutte IV werd ze gezien als heel belangrijk: ze bleek achter de schermen heel vaak in staat om compromissen te bedenken en mensen bij elkaar te brengen.

Edith Schippers: rechtser dan Rutte, weinig indrukwekkend debater

Vorig jaar presenteerde de VVD in een filmpje de beoogde fractievoorzitter in de Eerste Kamer. Eerst zag je de hooggehakte laarzen, daarna de benen en toen de rest van Edith Schippers. Alsof ze binnenkort Rutte zou gaan opvolgen.

Nee hoor, bezwoer Schippers. „Ik heb die ambitie niet”, zei ze bij WNL op Zondag. Toch gaat de naam van Schippers als mogelijke opvolger van Rutte al bijna net zo lang rond als diens premierschap. Rechtser dan Rutte, maar ook een van zijn trouwste adviseurs. Ze had klaargestaan, vertelde ze later, om Rutte op te volgen als die in 2014 voor een hoge EU-post naar Brussel was vertrokken.

In de partij heeft Schippers altijd goed gelegen: als Kamerlid en vicefractievoorzitter, en in het tweede en derde kabinet-Rutte als minister van Volksgezondheid.

Maar in verkiezingsdebatten maakte ze dit jaar weinig indruk, ze was in de campagne grotendeels afwezig en in januari onthulde NRC dat Schippers in haar tijd bij chemieconcern DSM een gevoelig document niet met gepensioneerden had gedeeld.

Nee, zei Schippers deze week wederom. Ze is echt niet beschikbaar als Ruttes opvolger.

André Bosman: een veteraan met ‘ideeën’

De partij gaat hem „aan het hart” en hij heeft „ideeën”. Na twee jaar afwezigheid van het Binnenhof hoopt André Bosman (58) op een rentree. Deze keer niet als Kamerlid, maar als partijleider van de VVD. Maandagavond maakte hij in het radioprogramma WNL Haagse Lobby bekend dat hij zich kandidaat stelt als lijsttrekker van de partij waar hij zich „al heel lang” voor inzet. Bosman is de eerste en vooralsnog de enige die publiekelijk interesse toont in de vacature die na zeventien jaar vrijkomt. Hij verliet de politiek in 2021 na tien jaar Tweede Kamer, waar hij als veteraan van de Koninklijke Luchtmacht het woord voerde over onder meer Defensie en Europese zaken. Kort daarvoor constateerde hij als voorzitter van de Tijdelijke commissie uitvoeringsorganisaties dat burgers in de problemen komen door slechte samenwerking tussen de landelijke politiek en die organisaties. Het advies van de commissie-Bosman luidde dan ook dat politici meer aandacht moeten besteden aan de uitvoerbaarheid van voorgesteld beleid. Het heeft hem gestoken dat over dat rapport, Klem tussen balie en beleid, pas na ruim een jaar is gedebatteerd. Na zijn vertrek uit Den Haag ging hij aan de slag als communicatiedirecteur bij een elektriciteitsbedrijf. Bosman woont in Zeeland. Hij heeft nog geen regio of netwerk dat hem voordraagt. Hij denkt zelf dat dat wel goed komt.

Christianne van der Wal: geliefd bij andere partijen, niet zozeer binnen VVD

Ook Christianne van der Wal, de vrouw die op blote voeten met boeren bij haar woning in gesprek ging, wordt genoemd. In het kabinet-Rutte IV moest ze als minister de stikstofuitstoot terugdringen. Ze werd gezien als standvastig en is populair bij partijen als GroenLinks en D66. Tweede Kamerlid Laura Bromet (GroenLinks) zei eens „fan” te zijn van Van der Wal.

Van der Wal was sinds 2014 actief in de lokale politiek en begon als lijsttrekker voor de VVD in Harderwijk. Ze werd na de verkiezingen wethouder voor de gemeente en is tussen 2019 en 2022 gedeputeerde in Gelderland geweest. Ze was ook lid van het landelijk hoofdbestuur van de VVD. In november 2017 volgde ze Henry Keizer op als partijvoorzitter.

In die tijd maakte ze van het partijcongres een ‘festival’ en zette zich in voor een goede regionale spreiding en man-vrouwverdeling op verkiezingslijsten. VVD’er Annemarie Jorritsma zag haar als toekomstig VVD-leider en premier, schreef NRC eerder.

Maar haar stikstofbeleid maakt haar minder geliefd bij VVD’ers. De partij stemde tégen het eigen stikstofbeleid op een VVD-congres in juni 2022. Haar stikstofkaartje met daarin percentages stikstof die per gebied moesten worden gereduceerd, maakte veel boeren kwaad. En wat als de VVD na de verkiezingen met BBB – de partij die furore maakte door zich af te zetten tegen het stikstofbeleid van Van der Wal – moet gaan onderhandelen over een coalitie?

Vincent Karremans: populaire wethouder, weinig ervaring

Wethouder? Dat wilde Vincent Karremans níét worden, zei hij in 2018 in het alumniblad van de Erasmus Universiteit. In 2021 werd hij het toch, voor de gemeente Rotterdam, met als portefeuille Handhaving, Buitenruimte en Mobiliteit.

Karremans heeft in de VVD veel fans. Zijn grootste minpunt: hij heeft geen Haagse ervaring. Een ingewijde zegt dat hij serieus nadenkt over de functie. Zelf wil hij niet zeggen of hij zich kandidaat stelt of niet. „Ik ga eerst even met vakantie.”

Op het eerste gezicht krijg je ze niet snel VVD’ser dan Karremans: gymnasium, opgegroeid in Wassenaar, een studie economie en recht aan de Erasmus Universiteit, president van het Rotterdamsch Studenten Corps, oprichter van carrièresite Magnet.me. Maar, zegt hij zelf: hij is zoon van een línkse tekenleraar en huisvrouw.

Zijn moeder overleed toen hij zestien was. „Toen dacht ik: verdomme, ik ga nu ook alles uit het leven halen wat erin zit”, zei hij in het Erasmus-alumniblad.

In campagnes weet hij de aandacht te trekken met dure filmpjes, waarin hij niet schroomt zijn uiterlijk in te zetten. In 2018 zat hij met ontbloot bovenlijf op een paard. In 2022 speelde hij de hoofdrol in zijn eigen drie minuten durende en 50.000 euro kostende Marvel-achtige film. Hij greep daarin een kogel uit de lucht. Bij de première in een Rotterdamse bioscoop wilde hij het spotje twee keer zien.