N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Eurazië Door verschuivingen in de driehoeksrelatie tussen Moskou, Beijing en Centraal-Azië, moet de EU zich meer richten op de laatste, zegt Vladislav Inozemtsev.
De Euraziatische Commissie met (van links naar rechts) voorzitter Mikhail Myasnikovitch, de Armeense president Nikol Pasjinian, de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko, de Russische president Vladimir Poetin, de Kazachstaanse president Kassym-Jomart Tokajev, en de Kirgizische president Sadyr Zjaparov tijdens een bijeenkomst vorige maand van de Opperste Economische Euraziatische raad van de Euraziatische Economische Unie in het grote Kremlin paleis in Moskou.
Foto Getty Images
Terwijl het langverwachte Oekraïense tegenoffensief in mei nog niet was begonnen, waren er veel belangrijker ontwikkelingen aan de Russische zuidoostflank, na de Chinese aankondiging van verreikende initiatieven in het buitenlandbeleid die mogelijk de geopolitiek van Centraal-Azië zullen herschrijven.
Sinds het begin van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne heeft China zijn positie als onmisbare partner van Moskou verstevigd. Niet alleen is Rusland van China afhankelijk voor zijn energie-export, maar ook voor veel van zijn high-tech import. En belangrijker nog: voor zijn internationale financiële transacties, nu de yuan voor Rusland de belangrijkste reserve- en handelsvaluta wordt. Deze ontwikkeling was op zichzelf al tamelijk belangrijk, maar leidde ook tot een nieuwe fundamentele verschuiving in de regionale geopolitiek.
Centraal-Azië, bestaande uit de vijf voormalige Sovjetstaten Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Turkmenistan en Oezbekistan, wordt al decennia gezien als Ruslands achtertuin, ook al ging in Kazachstan, de grootste economie van de regio, tot voor kort meer dan de helft van de export naar de EU en was maar liefst 80 procent van de buitenlandse investeringen uit westerse landen afkomstig. Turkmenistan daarentegen richtte zich sinds halverwege de jaren 2000 sterk op China.
Doorvoerroutes
Maar omdat al deze landen merendeels nog lid waren van de door Moskou geleide Verdragsorganisatie voor Collectieve Veiligheid en daarmee afhankelijk van Rusland bleven voor hun doorvoerroutes en het geld dat gastarbeiders naar eigen land stuurden, leek het of in de regio nog altijd het concept gold van de ‘multivectorale politiek’ die begin jaren negentig was ingevoerd door de toenmalige president Noersoeltan Nazarbajev van Kazachstan.
Sinds Poetins inval in Oekraïne is de situatie langzaamaan veranderd, totdat er de laatste weken ingrijpende verschuivingen zijn opgetreden. De multivectorale aanpak werd door twee verschillende tendensen op de proef gesteld. Enerzijds ging Rusland zelf zodanig op China leunen dat de status van Moskou als onafhankelijke ‘pool’ in de regionale politiek in gevaar kwam. In maart deed het Kremlin tientallen voorstellen aan president Xi voor militaire en economische samenwerking, al was het aantal zinvolle overeenkomsten dat werd ondertekend gering.
In mei ging de Russische premier Michail Misjoestin met een massale delegatie van 1.300 leden naar China en die leek wel op een missie van een Russische vorst in de dertiende eeuw naar het hoofdkwartier van de Grote Khan van de Mongolen – en weer was de belangrijkste uitkomst niet een nieuw akkoord over een gaspijpleiding, maar een afspraak over intensief gebruik van het Russische Vladivostok als doorvoerhaven van China.
Het Kremlin beschouwt China niet meer als tegenstander sinds de oorlog in Oekraïne
Anderzijds heeft China de Centraal-Aziatische leiders een aantal vergaande voorstellen gedaan. Ten eerste zijn bij het bezoek aan Beijing van president Kassym-Jomart Tokajev van Kazachstan, op diens 70ste verjaardag op 17 mei, een tiental overeenkomsten getekend, waaronder een verdrag over visumvrij reizen en een pakket investeringsprojecten ter waarde van 27 miljard dollar. De dag erna, op 18 mei, had de opperste leider van China in Xi’an een ontmoeting met de presidenten van alle vijf de Centraal-Aziatische landen en presenteerde hij hun niet alleen een ambitieus project voor de aanleg van een multimodale transportcorridor van Xinjiang naar Europa via Kirgizië, Oezbekistan, Turkmenistan, Iran en Turkije, maar ook een enorm programma voor veiligheidssamenwerking.
En toch heeft Nazarbajevs ‘multivectorale politiek’ nog altijd de overhand: voor hun bezoek aan China brachten alle vijf de Centraal-Aziatische leiders een bezoek aan Moskou om deel te nemen aan de Russische viering van de Dag van de Overwinning en meteen nadat de overeenkomsten met China waren gesloten, reisde president Tokajev terug naar Moskou om een Euraziatisch economisch forum toe te spreken. De Centraal-Aziatische landen blijven onderdeel van de door Moskou geleide Euraziatische Economische Unie en profiteren niet alleen van de instroom van rijke en ondernemende Russen die Poetins militarisering ontvluchten, maar ook van de nieuwe kansen die ontstaan door de omzeiling van de sancties tegen Rusland en de zogeheten ‘parallelle invoer’ naar de Russische markt.
‘Uniestaat’
De samenwerking met Moskou lijkt zo stevig dat de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko president Tokajev onlangs voorstelde om toe te treden tot de ‘Uniestaat’ van Rusland en Wit-Rusland. Maar gelet op de buitenlandse handel van de regio met China, die in 2022 met 28,3 miljard dollar toenam – vergeleken bij een stijging van 19,6 miljard dollar in de handel met de EU, 6,3 miljard in die met Rusland en slechts 1,1 miljard in die met de VS – is de economische richting ook wel duidelijk. Ik teken hierbij aan dat Kazachstan zijn bbp in dollars tussen 1990 en 2013 verachtvoudigde, maar dat de groei is gestopt naarmate het afhankelijker werd van Rusland en China.
Veel deskundigen, westerse én Russische, menen inmiddels dat Rusland de regio aan China ‘verliest’, maar Russische en Chinese functionarissen hoor ik hier niet over. Volgens mij heeft het Kremlin sinds het begin van de oorlog in Oekraïne zijn strategie gewijzigd: het beschouwt China niet meer als tegenstander. De laatste jaren heeft Rusland zijn totale onmacht bewezen bij de aanleg van de Middle Corridor, de Trans-Kaspische transportroute tussen Kazachstan en Azerbeidzjan, die nu door de Chinezen zal worden aangelegd. Ook heeft het de Centraal-Aziatische partners niet kunnen voorzien van de miljarden dollars aan investeringen die zij zo hard nodig hebben en bovendien is Moskou op zijn minst een beetje onrustig geworden van de economische hervormingen die nu gaande zijn in zowel Kazachstan als Oezbekistan. Het ziet de groeiende Chinese invloed als bescherming tegen de derde ‘pijler’ van Nazarbajevs recept: de westerse economische en politieke aanwezigheid.
De situatie in Centraal-Azië bewijst het falen van de Amerikaanse strategie om te voorkomen dat Rusland ‘in de armen van China valt’. En hierbij roept het westerse beleid veel vragen op: zo was het bezoek van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken aan Astana gericht op de naleving door Kazachstan van de sancties tegen Rusland en stond de Europese delegatie naar het recente economische forum van de EU en Centraal-Azië onder leiding van Eurocommissaris voor Energie Valdis Dombrovskis, zonder dat er ook maar één staatshoofd aanwezig was. Zo’n eenzijdige benadering onderschat het belang van de regio voor de wereldpolitiek en kan in de toekomst averechts werken. Als het Westen zich zo ongerust maakt over de Russisch-Chinese toenadering als het verkondigt, zou het veel beter zijn invloed in een middengebied tussen twee supermachten kunnen vergroten dan alleen maar toe te zien hoe Rusland en Centraal-Azië elk op hun eigen manier naar China toedrijven.
De Belgische gitarist Dany Lademacher is op 75-jarige leeftijd overleden. Dat bevestigt het management van zanger Bart Peeters, die jarenlang met Lademacher samenwerkte, aan de Vlaamse omroep VRT.
Lademacher werd eind jaren 70 bekend als lid van Wild Romance, de band van Herman Brood waar hij jarenlang in speelde. Hij schreef ook zelf mee aan tientallen nummers van Brood, zoals Saturday Night en Never Be Clever. Daarnaast was hij betrokken bij de speelfilm Wild Romance, over het leven van Brood.
Enkele jaren na het uiteenvallen van de band schaarde hij zich bij The Radios, de Belgische band die wereldfaam vergaarde met hitsingles als She goes nana en Teardrops. De popgroep met Bart Peeters en de broers Mosuse toerde in de jaren negentig door de hele wereld en verkocht honderdduizenden platen.
De laatste jaren kampte Lademacher volgens de VRT met hartproblemen.
VVD-leider Dilan Yesilgöz wás al een ramp voor Nederland, nu is ze ook nog een ramp voor de VVD. Daar voelen ze zich steeds ongemakkelijker onder het gepruts van hun leider. Een geluk bij een ongeluk, zou je haast zeggen.
Eerst zette ze met allerlei machinaties en leugens over ‘nareizen’ door asielzoekers de deur wagenwijd open voor het falende kabinet-Wilders. Nu ze met lege politieke handen staat, probeert ze de volgende verkiezingen te winnen met het napraten van Telegraaf-gewauwel en gestook over antisemitisme en collega Frans Timmermans.
Bijna vermakelijk is de manier waarop ze haar blunders verbaal probeert toe te dekken. „Ik heb het verkeerde getal genoemd bij het verkeerde onderwerp”, zei ze destijds over dat nareizen. „Maar het waren geen doelbewuste leugens. Dat raakt me.” Ze had allerlei nareiscijfers door elkaar gehaald. „Dat is een fout en dat heb ik nooit zo bedoeld.”
Het klonk alsof er ook onbedoelde leugens zijn, maar dat zal ze wel niet bedoeld hebben. In de kwestie-Douwe Bob gebeurt iets soortgelijks: ze beschuldigt hem eerst van Jodenhaat, maar beweert later dat hij geen Jodenhater is („Ik denk het niet”), alleen Jodenhaat verspreidde. Ik denk dat ze haar beschuldiging nu half intrekt, zonder excuus overigens, omdat Bob met de dood bedreigd werd door een man, die straks voor de rechter ongetwijfeld zal zeggen dat hij het niet zo bedoeld had.
Zelf krijg ik het eigenaardige gevoel – en ik bedoel het ook nog – dat Yesilgöz zich steeds meer begint te gedragen als een soort stiefzusje van Donald Trump. Veel populistisch geblaat, weinig wol. Eerder radicaal-rechts dan gewoon rechts. Liever tendentieus getwitter en ander mediabewust geëtter dan serieuze politiek bedrijven. Gretig aanschuiven bij de vrijblijvende talkshow, maar het bij een lullig eigen videootje houden nadat een artiest bedreigd wordt dankzij jouw uitspraken.
Zo kom ik toch nog, ik kan het ook niet helpen, bij de grote Trump zelf terecht. Alsof daar vorige week nog niet genoeg over geschreven is. Achteraf besef ik vooral dat daar niet goed genoeg over is geschreven – ook niet door mij moet ik met enorme tegenzin toegeven. Wél door collega Sander Schimmelpenninck maandag in de Volkskrant, geef ik met nóg meer tegenzin toe.
Vorige week beschreef ik met een beginnend traantje in de ooghoek hoe Trump op een persconferentie empathisch gereageerd had op een BBC-journaliste uit Oekraïne wier man daar als soldaat vocht. Ze smeekte Trump om meer Patriots opdat Oekraïne zich beter kon beschermen tegen Poetins luchtaanvallen. Hij zou zijn best doen, beloofde Trump: „Ik kan zien dat het u veel doet.”
Enkele dagen later blijkt hoeveel het Trump doet: niksnothing. Hij gaat minder wapens leveren aan Oekraïne. Poetin mag zijn gang gaan, Oekraïne kan barsten. Het charme-offensief van Rutte heeft niets geholpen, we zijn, onze sneue koning en koningin incluis, voorgelogen door de machtigste oplichter van de wereld. „Nog steeds wordt Trump onderschat”, schreef Schimmelpenninck, „Ruttes toneelspel was geen kunststukje, maar een maffiose vernedering.”
Ja, Trump is de maffiabaas die in de film Scarface zegt: „I always tell the truth even when I lie.”
Lang leefde Sara Shawkat (36) met het idee dat ze geluk heeft gehad dat ze aan de Midden-Oosterse cultuur was ‘ontsnapt’. „Indoctrinatie”, noemt ze dat nu. „Dat het zo’n privilege is dat ik in Nederland mag wonen. Het Westen wil andere culturen maar al te graag de les lezen over normen en waarden.” De cultureel psycholoog, die op zesjarige leeftijd vanuit Irak naar Nederland kwam, gelooft niet meer in dat ‘voorrecht’. De genocide in Gaza heeft voor haar pijnlijke, maar ook bevrijdende zaken blootgelegd.
De oorlog in Gaza maakt veel los. Vele tienduizenden mensen demonstreren en roepen de politiek op actie te ondernemen. Op persoonlijk vlak heeft het voor sommigen met een migratieachtergrond ook iets anders aangewakkerd. Eerder dit jaar noemde de auteur Sinan Çankaya in NRC ‘Gaza’ een omslagpunt. „Fuck integratie”, zei hij, waarom nog meebewegen in een maatschappij die genocide vergoelijkt?
Voor Shawkat is dat herkenbaar. „De genocide heeft in mij losgemaakt dat 29 jaar aan integreren eigenlijk voor niks voelt. Ik heb geleefd in de veronderstelling dat ik een soort perfecte versie van mezelf kon creëren, waarin ik het Midden-Oosten kon samenbrengen met mijn geëmancipeerde, westerse versie.”
Ik dacht dat ik een soort perfecte versie van mezelf kon creëren, waarin ik het Midden-Oosten kon samenbrengen met mijn geëmancipeerde versie
Shawkat heeft het gevoel – evenals twee anderen die NRC sprak – dat de normen en waarden waar migranten in Nederland mee opgroeien, niet voor iedereen gelden. Dat ze altijd ‘de ander’ zullen blijven, hoe goed ze ook ‘integreren’. Hoewel dat een deprimerende conclusie lijkt, heeft ze ook iets bevrijdends. Voor Shawkat is het Westen niet meer het ideaal. „Als iemand moet integreren, dan is het Europa wel, het Westen. Het moet van ons leren hoe het is om je om elkaar te bekommeren.”
Integratie wordt al decennia vaak van stal gehaald wanneer iets misgaat in Nederland. Een paar maanden geleden zei premier Dick Schoof nog dat Nederland „een integratieprobleem” heeft, naar aanleiding van de Maccabi-rellen in Amsterdam. Nederlanders met een migratieachtergrond werden vervolgens aangesproken op zaken waar het merendeel niets mee te maken heeft gehad.
Shawkat: „Ik denk dat integratie in Nederland vooral betekent: lever een stukje van jezelf in. Je mag dan een andere naam hebben, we willen wel gewoon dat je Nederlander bent.”
Sara Shawkat
Foto Merlijn Doomernik
Mondiger
Integratie, zegt islamoloog en oud-columnist van Trouw Nuweira van Goens Youskine (47), is an sich een neutrale term. Een minderheidsgroep past zich aan een dominante groep aan, met behoud van eigen waarden en cultuur. „Maar het begrip is natuurlijk al lang niet meer objectief. Vaak wordt het gebruikt in de zin van goed versus kwaad. De dominante groep wordt gezien als ‘goed’, de minderheidsgroep als ‘fout’.”
Van Goens Youskine verwijst naar het debat over de islam van afgelopen decennia. „Daarbij werd gezegd dat je als moslim eigenlijk wel af moest van de islam. Je kunt er wel bij horen, maar dan moet je wel je islamitische identiteit afwerpen.” Dat zag je volgens haar in de media vanaf de jaren negentig. „Steeds als je de tv aandeed, was er wel een ex-moslim die aanschopte tegen de islam van zijn of haar ouders. Ze werden juichend binnengehaald, want zij waren wél goed geïntegreerd.”
Integratie is al lang niet meer een objectief begrip
Dat debat heeft ook veel invloed gehad op Shawkat – vooral na de aanslag van Al-Qaida op 11 september 2001. „Ten tijde van 9/11 was ik elf en vanaf dat moment stond ‘Allahu akbar’ ineens symbool voor geweld. En op zo’n moment denk je: ik moet me vooral zo niet-Arabisch en niet-moslim mogelijk gedragen. Dat is echt in mij gaan zitten.”
Nuweira van Goens Youskine.
Foto Merlijn Doomernik
Maar migranten, ook moslims, werden afgelopen jaren mondiger, ziet Van Goens Youskine. „De minderheidsgroep stelt inmiddels vragen aan de dominante groep: moet die dominante groep zich niet óók aan de eigen spelregels houden?” Denk aan de Gaza-oorlog. „De minderheid zegt: we hebben twintig jaar niks anders gehoord dan dat we de normen en waarden van de democratische rechtsstaat moeten respecteren. Dat begint met je aan de mensenrechten houden. En wat zien we nu in Gaza? Alle basismensenrechten, menselijke waarden worden volledig genegeerd.”
Oudtante
Het verbaast de Palestijnse Amsterdammer Sami Simreen (32) niet. „Als Palestijn vind ik het niet verrassend dat de Europese regeringen en de Verenigde Staten nog steeds bezettingskolonialisme verdedigen. Dat ze niks hebben geleerd van de Holocaust.”
Culinair ondernemer Simreen verhuisde acht jaar geleden naar Nederland. Hij ziet de reacties op de oorlog in Gaza niet als omslagpunt, omdat hij het westerse beeld nooit als ideaal beschouwde. „Alle maskers vielen af, al die zogenaamde democratieën die altijd met hun vingers wijzen naar andere landen en hen vertellen dat ze zich aan de internationale rechten moeten houden.” Simreen ziet die landen nu niet met hun vingers wijzen naar Israël, dat in Gaza mensenrechten schendt.
Als Palestijn vind ik het niet verrassend dat de Europese regeringen nog steeds bezettingskolonialisme verdedigen
Van Goens Youskine: „Iemand zei: ‘Gaza heeft me tot op moleculair niveau veranderd.’ Dat vond ik zo treffend. Alle zekerheden staan op zijn kop, niks is meer hetzelfde.” Ze wordt fel wanneer ze spreekt over de beelden uit de Gazastrook die het Westen bereiken: ze begrijpt niet hoe mensen daar zo weinig interesse voor leken te hebben, zeker de eerste maanden van de oorlog. „Er is geen enkel excuus, mensen weten het of ze kúnnen het weten. Hoe slaap je nog ’s nachts? Hoe kun je dit laten gebeuren? Baby’s laten vermoorden? Ouders die de resten van hun kinderen uit het puin moeten zoeken? Mensen die uitgehongerd worden? Die hulp zoeken en neergeschoten worden?”
Een verhaal waarmee de oud-columniste is opgegroeid, is dat van haar oudtante Noor Inayat Khan, een spion voor de geallieerden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze werd ingezet in Frankrijk en speelde informatie door aan het Verenigd Koninkrijk. In 1944 werd ze verraden, naar een concentratiekamp afgevoerd en geëxecuteerd. In Londen staat een standbeeld van Inayat Khan, die postuum meerdere onderscheidingen kreeg.
Het voelt wrang voor Van Goens Youskine: „Zij heeft als verzetsstrijder het ultieme offer gebracht. Dat wordt nu als het ware tenietgedaan. Waar heeft ze dit voor gedaan, als nu weer een ander volk wordt vernietigd?”
Sami Simreen.
Foto Merlijn Doomernik
Hummus
De Gaza-oorlog heeft voor Shawkat, die naast haar werk als psycholoog een kookboek over de Iraaks keuken heeft geschreven, duidelijk gemaakt dat „mensen wel dol zijn op hummus, maar niet op de mensen erachter”. „Dan blijft de interesse in de Midden-Oosterse cultuur toch in oriëntalisme hangen.” Er waren mensen die zich van haar afkeerden toen ze zich uitsprak tegen het geweld in Gaza. „Hoezo zijn ze verrast dat ik erop tegen ben dat mensen die op mij lijken gebombardeerd worden?”
De oorlog heeft Simreen laten inzien dat in de Nederlandse samenleving mensen met een migratieachtergrond als ‘anders’ worden gezien. Hij maakte dat zelf ook mee. Vlak na 7 oktober liep hij langs het gemeentehuis van Amsterdam, waar de Israëlische vlag uithing. Daar stond een man met een Palestijnse vlag. Simreen benaderde de man en werd toen aangesproken door een passerend Nederlands stel. „Ze zeiden dat ik het vast fijn vond, dat Hamas zoveel Israëliërs had gedood. En ze feliciteerden me. Ik dacht: wat gebeurt hier? Ze hadden meteen allerlei aannames over me. En ik dacht: wat is er mis met jullie?”
„De reacties op de genocide hebben me laten zien dat ik geen gelijkwaardige ben”, zegt Simreen. „En dat ik het nooit zal zijn. Je kunt de taal leren, je best doen om onderdeel uit te maken van de maatschappij. Maar het is een samenleving die je niet ziet als gelijkwaardig.”
De integratie is mislukt, vindt Simreen. „Als nog steeds mensen worden ontmenselijkt omdat ze anders zijn – of ze nu een migratieachtergrond hebben of queer zijn – dan heb je gefaald als maatschappij. Ik zie er wit uit en heb nooit problemen gehad. Maar als ik een keffiyeh draag, dan word ik gezien als de vijand, als een terrorist. Het laat zien dat er geen succesvolle manier is van integratie.”
Lees ook
Is integreren in Nederland een valse belofte?
Divers
„Ik hoef niet te worden zoals anderen”, zegt Simreen. „Ik wil geen broodje kaas voor de lunch. Het gaat om het vieren van verschillen, diversiteit maakt een samenleving interessant. Ze levert meer creativiteit, intelligentie en empathie op. En we kunnen niet allemaal hetzelfde zijn.”
Het vieren van haar Iraakse achtergrond was voor Shawkat de reden om kookboek Noomi te schrijven. „Opgroeien in Nederland betekent toch meekrijgen dat de Nederlandse cultuur superieur is aan het mondiale zuiden. En als dat ergens níét voor geldt, dan is dat voor het eten.”
Met haar kookboek wilde ze haar plek in de maatschappij innemen door haar cultuur te belichten. „Ik had dat nodig. Zodat ik één kon worden met dat stukje van mij. Het was ook bedoeld als een omgekeerde integratie. Ik had tot mijn dertigste al het werk gedaan, nu wilde ik dat mensen ook interesse in mijn cultuur zouden tonen.”
Lees ook
Betoging in Amsterdam voor burgerrechten en tegen kabinet: ‘Ik loop mee omdat er verschillende dingen misgaan’
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101551924-a5f95a.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data100639300-a5be78.jpg)
