Een dam aanvallen in oorlogstijd: mag dat en heeft het militair nut?

Posted on June 6, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Militaire geschiedenis Het laten onderstromen van een gebied vol burgers door een aanval op een dam, zoals in Oekraïne lijkt te zijn gebeurd, is in de geschiedenis vaker voorgekomen. Bijvoorbeeld door de Britse luchtmacht in nazi-Duitsland. Er vielen destijds meer dan 1.200 doden. Was de aanval proportioneel?

Bart Funnekotter

6 juni 2023 om 15:58

Leestijd 2 minuten

Een dam aanvallen in oorlogstijd, zoals nu in Oekraïne lijkt te zijn gebeurd: mag dat wel en heeft het militair nut? De Britten beantwoordden beide vragen tijdens de Tweede Wereldoorlog met een volmondig ‘ja’. Het leverde een van de sterkste staaltjes uit de militaire geschiedenis op.

In de nacht van 16 op 17 mei 1943 vlogen negentien bommenwerpers van 617 Squadron van de RAF op boomtophoogte over nazi-Duitsland om drie dammen in het Ruhrgebied aan te vallen, Operation Chastise. Scherend over het water lukte het om met speciaal gebouwde stuiterende bommen de Möhne- en Ederdam te doorbreken. De bemanningen werden bij terugkomst gevierd als helden, maar tegenwoordig vragen historici zich af: is het laten onderstromen van een gebied vol burgers wel een legitieme oorlogshandeling?

De Dams Raid, zoals de aanval de geschiedenis is ingegaan, was het geesteskind van de wetenschapper Barnes Wallis. De Britten hadden de dammen in de Ruhr al vanaf het begin van de oorlog op het oog, omdat de daar met waterkracht opgewekte elektriciteit van groot belang was voor de Duitse industrie. De Royal Air Force was echter niet in staat zo’n klein doel te raken van de hoogte waarop normaal werd gebombardeerd.

Bom als een olievat

Wallis begreep dat de aanval dus zo laag mogelijk moest worden ingezet met een explosief dat via het water tegen de dam kon worden geworpen. Hij ontwikkelde daarvoor een bom die eruit zag als een olievat. Die moest worden afgeworpen op 18 meter boven het water, bij een snelheid van 390 kilometer per uur en met een backspin van 500 toeren per minuut, zodat hij als een kiezelsteen over het water zou stuiteren.

De apparatuur van de RAF was niet nauwkeurig genoeg om binnen zulke precieze parameters te opereren, dus ontwierpen de bemanningen die het bombardement moesten uitvoeren hun eigen hoogte- en afstandsmeters. De hoogte van het vliegtuig werd vastgesteld door twee lampen onder de vleugels waarvan de lichtbundels elkaar kruisten op het wateroppervlak als de bommenwerper daar precies achttien meter boven vloog.

De crews van het speciaal voor deze missie opgerichte 617 Squadron trainden hard boven Engelse meren voordat ze naar Duitsland vlogen op het moment dat het water achter de Möhne-, Eder en Sorpedam op zijn hoogst stond. Onder leiding van commandant Guy Gibson vielen de Lancaster-bommenwerpers eerst de Möhnedam aan. Pas de vijfde bom zorgde ervoor dat de dam doorbrak. Gibson schreef later dat de 330 miljoen ton water achter de dam „er in het maanlicht uitzag als omgeroerde havermout […] het gutste erdoorheen en stroomde het Ruhrdal binnen, in de richting van de industriecentra van het Duitse Derde Rijk.” De Ederdam werd ook doorbroken, maar de Sorpe-dam overleefde de aanval.

617 Squadron leed fikse verliezen: van de 133 betrokken mannen kwamen er 55 niet terug. In het Ruhrdal verdronken tussen de 1.200 en 1.600 mensen, voornamelijk dwangarbeiders uit Oost-Europa. De effecten op de Duitse industrie – vernietigde fabrieken en het wegvallen van de elektriciteitsproductie – waren op de korte termijn groot, maar de Duitsers slaagden er vrij snel in de dammen te herstellen.

Ongemak groeide

De RAF-crews werden al tijdens de oorlog als de ‘Dam Busters’ wereldberoemd en later het onderwerp van talrijke boeken en een succesvolle bioscoopflilm. De afgelopen decennia is het ongemak over de aanval die ze uitvoerden echter gegroeid – niet alleen in Duitsland, maar ook in het Verenigd Koninkrijk. Was de nevenschade van het bombardement dat zoveel burgerslachtoffers kostte eigenlijk wel proportioneel? De vooraanstaande Engelse historicus Max Hastings colcludeerde in 2020 dat terreurbombardementen niet alleen ethisch kwestieus waren , maar ook nog eens ineffectief.

De Geneefse Conventies werden in 1977 aangepast om dit soort aanvallen op dammen aan banden te leggen. Zo’n aanval is sindsdien in principe verboden als de dambreuk „ernstige verliezen onder de burgerbevolking”, zou opleveren, tenzij de dam wordt gebruikt voor de „directe ondersteuning van militaire operaties en een aanval de enige manier is om aan de ondersteuning een einde te maken”.

NSC-Kamerleden Zeedijk en Hertzberger stappen op na onrust in Amsterdam en vertrek Achahbar

admin
November 19, 2024
0

NSC-Kamerleden Femke Zeedijk en Rosanne Hertzberger hebben hun Kamerlidmaatschap per direct neergelegd. Dat heeft waarnemend NSC-leider Nicolien van Vroonhoven dinsdag bekendgemaakt in Den Haag. Zeedijk en Hertzberger stoppen vanwege de onrust die afgelopen week ontstond naar aanleiding van de rellen in Amsterdam en het daaruit voortvloeiende vertrek van partijgenoot en staatssecretaris Nora Achahbar (Toeslagen en Douane).

Afgelopen vrijdag stapte Achahbar op vanwege de discussie in het kabinet over antisemitisme. Tijdens een eerdere ministerraad zouden bewindslieden racistische uitspraken hebben gedaan. Een kabinetscrisis volgde, en andere NSC-bewindslieden zouden hebben overwogen om Achahbars voorbeeld te volgen. De partijleiders van de vier coalitiepartijen sloten in het Catshuis aan bij de ministerraad. Uiteindelijk werd de crisis bezworen en bleven de andere NSC-ministers en staatssecretarissen aan.

Voor Hertzberger maakte het vertrek van Achahbar duidelijk dat „het kabinet ernstig uit de hand loopt”. Ze waarschuwde, zo zegt ze dinsdag, al langer voor de risico’s die een samenwerking met de PVV met zich mee zouden brengen. Ze zegt wel dat die samenwerking „onvermijdelijk” was, gezien de verkiezingsuitslag van afgelopen jaar.

Zeedijk was voor haar Kamerlidmaatschap onder meer (vervangend) raadslid voor D66 in de gemeente Geldorp-Mierlo. Ook werkte ze als adviseur voor ASML. Hertzberger had tussen 2009 en 2023 een vaste column in NRC. Daarnaast is ze microbioloog en schrijver.

Het fluitende gejodel van de dunbekwulp is voor altijd verstomd – de vogel is uitgestorven

admin
November 19, 2024
0

Het ijle, fluitende gejodel is verstomd van Kazachstan tot het Arabisch Schiereiland en van Nederland tot de Atlantische kust van Marokko. De dunbekwulp (Numenius tenuirostris), nauw verwant aan onze gewone wulp (N. arquata) en regenwulp (N. phaeopus), is hoogstwaarschijnlijk uitgestorven. Dat schrijven Britse en Nederlandse onderzoekers deze week in IBIS – the International Journal of Avian Science.

De laatste, onbetwiste waarneming van een dunbekwulp dateert van februari 1995, in een lagune in Marokko. Het was de Nederlander Arnoud van den Berg die daar acht jaar eerder drie mannetjes had ontdekt. Er keerden jaarlijks enkele vogels terug, tot de allerlaatste in 1995. Sindsdien gingen er expedities op pad om naar de soort te zoeken. Er kwamen actieplannen om de leefgebieden te beschermen. Vogelaars bleven hopen. Maar nu is het 96 procent zeker dat de soort van de aardbodem is verdwenen, berekenden de onderzoekers.

„We zijn niet heel verrast”, zegt Justin Jansen van Naturalis Biodiversity Center en medeauteur van de studie.” Er waren al grote vraagtekens vanaf de jaren 1980. We zijn er al jaren over aan het discussiëren. Nu hebben we alle bekende gegevens gecombineerd in een model.”

Een dunbekwulp in Merja Zerga, een wetland aan de Atlantische kust van Marokko, halverwege Tanger en Rabat.

Waarschijnlijkheden

Jansen werkte samen met collega’s van de Britse Vogelbescherming, University College London, BirdLife International en het Natural History Museum in Tring (VK). Hun model is een zogeheten raamwerkmodel dat verschillende schattingen van waarschijnlijkheden samenvoegt. Een eerste component beoordeelt de invloed van bedreigingen in het hele leefgebied. „In de broedgebieden in Centraal-Azië is de landbouw geïntensiveerd en zijn moerasgebieden ontgonnen”, vertelt Jansen. „Ook op de doortrekplaatsen rond de Middellandse Zee en in het overwinteringsgebied in Marokko is heel veel habitat verdwenen. En overal langs de trekroute is altijd veel op vogels gejaagd.”

Daarnaast zijn er bedreigingen zoals predatie, ziekten, vervuiling en klimaatverandering – en inteelt, aldus het artikel.

„De tweede component van het model kijkt naar de verspreiding van de waarnemingen in tijd en ruimte”, vertelt Jansen. „Zichtwaarnemingen tellen mee, maar ook beschrijvingen en exemplaren in museumcollecties.” Al die waarnemingen krijgen een wegingsfactor, waarbij museumexemplaren en onbetwiste foto’s het zwaarste wegen, en waarnemingen met onvoldoende bewijs het minst zwaar. „Samen met verdwenen museumexemplaren.” Ook telt mee hoe lang, intensief en wijdverspreid er naar de soort is gezocht op plekken waar hij zeker voorkwam.

Twijfelachtige eieren

Jansen werkte zelf vooral aan het beoordelen van de museumcollecties. „Er bestaan wereldwijd zo’n 400 museumexemplaren”, vertelt hij, „waarvan ik er 148 heb onderzocht. Er zijn diverse eieren die aan de soort zijn toegeschreven, maar die zijn allemaal twijfelachtig. We zijn er niet in geslaagd er dna uit te isoleren. Eén ei zou in 1906 zijn verzameld bij Tomsk, in Rusland. Maar isotopenonderzoek aan jonge dunbekwulpen suggereert dat de broedgebieden in Kazachstan liggen.”

Isotopen zijn zwaardere dan wel lichtere versies van atomen. Die komen in de natuur in verschillende verhoudingen voor, afhankelijk van de locatie. „Jonge vogels bouwen hun veren op in de broedgebieden”, legt Jansen uit. „De veren verraden dus waar ze zijn opgegroeid.”

De reeks waarnemingen (en vooral het uitdoven daarvan) gaf een waarschijnlijkheid van 99,4 procent dat de soort is uitgestorven. De combinatie met het bedreigingenmodel leidde tot de uiteindelijke 96 procent waarschijnlijkheid. De IUCN (de internationale natuurbeschermingskoepel die de wereldwijde Rode Lijst beheert) kan de status van de soort nu aanpassen van ‘kritiek’ naar ‘uitgestorven’, vermoedt Jansen. „Wij hebben onze exemplaren in elk geval alvast verhuisd naar de afdeling uitgestorven dieren.”

Daarmee is de dunbekwulp de eerste uitgestorven vogelsoort die broedde op het Euraziatische continent. Zijn er niet veel meer kandidaten, als je er zo’n model op loslaat? „Ja, dat denk ik wel. Maar het is zóveel werk om dit goed te onderbouwen. Voor de dunbekwulp heeft het jaren gekost.”

In Nederland is er negen maal een dunbekwulp gesignaleerd; de laatste in 1947 op Wieringen. „Duitsland heeft maar vijf waarnemingen, België één. Dat kan betekenen dat Nederland een bijzondere rol vervulde aan de rand van het doortrekgebied. Maar we weten het niet. En we zullen het ook nooit weten.”

Inheemse Nieuw-Zeelanders marcheren naar het parlement om hun rechten te beschermen

admin
November 19, 2024
0

Een stoet van 42.000 Maori’s kwam dinsdag na een negen dagen lange protestmars aan bij het parlement van Nieuw-Zeeland in Wellington. Ze demonstreren tegen een voorgestelde wet om het stichtingsdocument van het land, het Waitangi-verdag uit 1840, aan te passen. In het verdrag staat onder meer dat de Maori’s, de inheemse bewoners van Nieuw-Zeeland die nu zo’n 20 procent van de bevolking uitmaken, het ongestoorde bezit genieten van hun land, bossen en visserijgebieden.

Dat het wetsvoorstel om het vermaarde Verdrag van Waitangi te herschrijven het hoogstwaarschijnlijk niet gaat halen, maakt voor de Maori’s niet uit. Alleen regeringspartij ACT, die de wet voorstelde, steunt het plan. ACT heeft elf van de 123 zetels in het parlement. De andere twee coalitiepartijen en heel de oppositie hebben beloofd tegen te stemmen. Maar voor de inheemse Maori-bevolking is het voorstel alléén al genoeg om dagenlang met duizenden tegelijk de straat op te gaan. Ze organiseerden een hikoi; een traditionele protestmars.

Leden van de Maori-gemeenschap voerden dinsdag **een haka** uit.

Foto Sanka Vidanagama/AFP

In totaal namen **42.000 mensen** deel aan de protestmars naar Wellington.

Foto Sanka Vidanagama/AFP

De woede van de demonstranten richt zich vooral op David Seymour, de leider van de rechtsconservatieve partij en indiener van het voorstel. Hij vindt het Waitangi-verdrag „discriminerend”: Nieuw-Zeeland wordt volgens hem nu „verdeeld op basis van afkomst”. Hij wil dat de speciale positie voor Maori’s wordt verwijderd uit het document.

Achterstelling

De onrust is zo groot omdat de wet volgens veel Maori’s hun rechten ontneemt. Maar in de praktijk zijn de rechten van de Maori’s jarenlang al ingeperkt en wordt de inheemse bevolking onderdrukt. Nog altijd doet deze groep het op veel vlakken veel slechter dan de rest van de bevolking. De werkloosheid is bijna twee keer zo hoog, de gemiddelde levensverwachting ligt zeven jaar lager, een onevenredig groot aantal Maori zit in de gevangenis, en ze zijn veel minder welvarend dan de rest van de bevolking.

De mars duurde **negen dagen** en eindigde dinsdag.

Foto Sanka Vidanagama

Bovendien is er al sinds het begin van de kolonisatie van het land onduidelijkheid over de interpretatie van het document. Er zijn namelijk twee varianten; een Engelstalige versie en een in te reo, de Maori-taal. In de Engelstalige variant staat dat de Maori’s hun soevereiniteit opgeven, in de Maori-versie ontbreekt dit cruciale punt.

Daarom buigen Maori’s, beleidsmakers en de rechtbanken zich al sinds de jaren zeventig over de tekst en de beloften die aan de Maori’s zijn gedaan. Om die na te leven, is beleid ingevoerd om de positie van de Maori’s in de samenleving te verbeteren.

Luister naar