Staatsagent: KLM schond opnieuw de afspraken over coronasteun

KLM heeft de afgelopen maanden opnieuw de afspraken met het kabinet geschonden over coronasteun. De luchtvaartmaatschappij heeft onvoldoende bezuinigd om financieel gezond uit de pandemie te komen.

Dat stelt Jeroen Kremers, de staatsagent die namens het kabinet toezicht houdt op de voorwaarden aan de miljardensteun.

Met een pakket van ruim 6,75 miljard euro behoedde het kabinet KLM in 2020 voor faillissement. Het kabinet stelde daarbij allerlei eisen. Zo moest KLM minstens 15 procent besparen op „beheersbare kosten” om zijn concurrentiepositie te verbeteren. Het mocht geen dividend en bonussen uitkeren en moest zijn impact op de leefomgeving (geluidsoverlast, uitstoot) verkleinen.

Het ministerie van Financiën heeft woensdag de vijfde rapportage van de staatsagent verstuurd aan de Tweede Kamer. Het is het laatste kwartaalverslag van econoom, ex-IMF-directeur en oud-topambtenaar Kremers. KLM heeft de steun vorige maand opgezegd. Daarmee vervallen de meeste financiële voorwaarden, maar langer lopende afspraken – over het netwerk van Schiphol, leefbaarheid in de regio en duurzaamheid – blijven wel van kracht.

Lees ook: Staatsagent waarschuwt voor het idee dat wat goed is voor KLM automatisch goed zou zijn voor Nederland

In eerdere rapportages was Kremers al heel kritisch op het gedrag van KLM. Minister Sigrid Kaag (Financiën, D66) noemde het daarop „onacceptabel” dat KLM zich niet hield aan de afspraken.

Deze woensdag stelt Kaag dat het kabinet „teleurgesteld” is dat KLM niet alle voorwaarden heeft nageleefd. Ze onderzoekt mogelijkheden die voorwaarden te handhaven. Kremers komt met een heel rijtje: van een gang naar de rechter tot invordering van KLM’s belastingschuld. Donderdag 1 juni debatteert de Kamer met Kaag over KLM en andere staatsdeelnemingen.

KLM stelt de rapportage van de staatsagent „met verbazing” te hebben gelezen. De luchtvaartmaatschappij noemt die „een mengeling van meningen en feiten.”

Ernstige gevolgen

Schending van de afspraken kan ernstige gevolgen hebben, aldus Kremers, voor zowel de toekomst als de concurrentiepositie van KLM. Dat laatste houdt verband met lopende procedures van budgetmaatschappij Ryanair bij het Europees Hof. Vorige week oordeelde dit Hof nog dat de coronasteun van de Italiaanse overheid aan Alitalia illegaal was. Blijkt dat KLM de steunvoorwaarden – goedgekeurd door ‘Brussel’ – niet heeft nageleefd, dan is volgens Kremers ook de overheidssteun aan KLM illegaal te achten.

KLM en haar accountants besteden volgens de staatsagent onvoldoende aandacht aan die risico’s. Hij noemt KLM’s jaarverslag over 2022 in dit verband „misleidend”; het „verbloemt en verdraait” de feiten over de naleving van de steunvoorwaarden. Van de accountants vindt hij het onjuist, onvolledig en onbegrijpelijk dat zij niet wijzen op de risico’s van schending van afspraken.

Ruim 6,75 miljard

Net als in voorgaande verslagen schrijft Kremers nu dat geen enkel bedrijf in Nederland de afgelopen jaren zoveel steun ontving als KLM. Het kreeg voor ruim 6,75 miljoen euro een overheidslening, staatsgaranties op bankleningen, NOW-gelden om werknemers in dienst te kunnen houden en uitstel van loonbelasting.

Op 17 april heeft KLM het steunpakket opgezegd. „We kunnen weer op eigen benen staan”, aldus president-directeur Marjan Rintel. Wel heeft haar bedrijf 1,3 miljard euro belastingschuld. Vorig jaar nog kreeg KLM ruim 130 miljoen euro NOW-steun. Moederbedrijf Air France-KLM maakte datzelfde jaar 744 miljoen euro winst.

Volgens KLM legt de staatsagent ten onrechte verband tussen staatsleningen, NOW-steun en uitgestelde loonbelasting. Aan de voorwaarden voor de laatste twee (generieke) steunpakketten heeft KLM zich naar eigen zeggen wel gehouden.

Kremers wijst erop dat de steunoperatie voor KLM geslaagd lijkt nu het de coronacrisis heeft overleefd en de lening deels terugbetaald, maar de vermogenspositie van KLM is volgens hem nog steeds zwak. Hij vreest dat het bedrijf bij nieuwe tegenvallers niet op eigen benen kan staan.

Miljoenentekort

Kremers ziet een zwakke balans bij KLM en vindt dat onvoldoende is bezuinigd op structurele kosten. Daardoor komt het volgens hem dit jaar een kwart miljard euro tekort, oplopend tot 475 miljoen euro in 2025.

KLM benadrukt dat het de besparing van 15 procent in 2020, 2021 en 2022 ruimschoots heeft gehaald. De uitkomst van de besparingen in 2023 staat nog niet vast, aldus KLM.

Lees ook het opiniestuk: Laat KLM zich aan de afspraken over miljarden aan coronasteun houden

Verder meldt Kremers dat KLM zijn personeel vorig jaar tegen de afspraken winstdeling heeft uitgekeerd. Ook het faciliteren van belastingontwijking door vliegend personeel is niet beëindigd. KLM hanteert volgens hem een te gunstige reiskostenregeling, waardoor medewerkers eenvoudig buiten Nederland kunnen wonen en spotgoedkoop naar hun werk vliegen.

Hoewel is afgesproken dat KLM rekening mag houden met de hoge inflatie, heeft hoger betaald personeel volgens de staatsagent vorig jaar te weinig salaris ingeleverd. De lager betaalde grond- en cabinemedewerkers hebben volgens hem wel hun bijdrage geleverd, net als bestuur en topmanagement. Uitgangspunt hierbij was altijd dat de sterkste schouders de zwaarste lasten zouden dragen. Dat argument gebruikte toenmalige minister Wopke Hoekstra (Financiën, CDA) om de miljardensteun aan KLM te verdedigen.

In de eerste zeventien maanden van de coronacrisis hebben de KLM-medewerkers „naar draagkracht” loon ingeleverd, aldus het bedrijf. Kremers levert juist kritiek op het feit dat KLM later, per maart 2022, „de arbeidsvoorwaardelijke bijdrage” van het personeel „terzijde heeft geschoven”.

Piloten

Kremers hekelt opnieuw de positie van de KLM-piloten. Ze hebben te weinig loon ingeleverd, suggereert hij, en zouden minder efficiënt werken dan collega’s elders. Volgens de staatsagent hebben de piloten een zeer dominante rol binnen het bedrijf. Voor veel beslissingen is hun instemming vereist. Dat schaadt de slagkracht van het KLM-bestuur, aldus Kremers.

De kritiek op de piloten wordt de staatsagent al langer niet in dank afgenomen. De KLM-commissarissen verzochten hem „publieke uitingen over KLM-piloten achterwege te laten”, aldus zijn recente verslag. „Deze zouden het bestuur [van KLM] belemmeren bij het bereiken van de benodigde productiviteitsverbetering.”

Vorige week, 25 mei, stuurden enkele kleinere vakbonden een brief aan de Tweede Kamer over de staatsagent. Diens rapportages zouden onjuistheden en persoonlijke meningen bevatten, stelden ze. Bovendien zou Kremers de kritiek negeren van VN-arbeidsorganisatie ILO op de loonmatiging in het steunpakket. Kremers wijst erop dat zowel kabinet als KLM-directie in de ILO-opmerkingen uit maart 2022 geen aanleiding zag voor aanpassing.

In een eerste reactie schrijven vakbonden De Unie, VKP, NVLT, VNC en de VNV woensdag: „Tot onze spijt constateren wij dat de staatsagent met zijn kritiek opnieuw de werkelijkheid geweld aandoet en zich weer buiten zijn opdracht begeeft.” Volgens de bonden leest deze vijfde rapportage als „een ware kruistocht tegen KLM en haar werknemers”. De staatsagent gaat daarmee volledig buiten zijn boekje, stellen zij.

Kritiek heeft Kremers ook op een bijzondere uitkering die het personeel zou zijn beloofd na opzegging van het steunpakket. Die bonus is ter compensatie van de 20 procent eerder ingeleverd salaris. „Met die toezegging”, schrijft Kremers, „wordt zelfs de incidenteel behaalde kostenbesparing voor een deel teruggedraaid. Van herstel van de concurrentiepositie komt zo nog minder terecht.”