N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Necrologie
Ilja Kabakov (1933-2023), beeldend kunstenaar Kunstenaar Ilja Kabakov werd wereldberoemd met installaties waarin hij de kijker onderdompelde in de grauwe troosteloosheid van de Sovjet-tijd. Zaterdag overleed hij op 89-jarige leeftijd.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101193839-0dce6c.jpg)
Jarenlang werkte beeldend kunstenaar Ilja Kabakov clandestien als conceptueel kunstenaar in Moskou. Toen hij opgroeide tijdens het communistische regime van de Sovjet-Unie was er maar één stijl mogelijk: het socialistisch realisme. De Moskouse Conceptualisten, een groep onofficiële kunstenaars met Kabakov als een van de centrale figuren, was in de jaren zeventig een goed bewaard geheim. Over die groep hedendaagse kunstenaars, dichters en critici drong in het Westen nauwelijks iets door. Internet was er nog niet en de meeste teksten over deze kunst verschenen in het Russisch, als ze al gepubliceerd werden.
Nu, vijftig jaar later, is Ilja Kabakov wereldberoemd en wordt hij gezien als een van de belangrijkste hedendaagse kunstenaars. Samen met zijn vrouw Emilia (1945), met wie hij sinds 1988 een kunstenaarsduo vormde, nam hij deel aan bijna alle belangrijke biënnales en kunstbeurzen ter wereld. Afgelopen zaterdag overleed hij op 89-jarige leeftijd aan een hartstilstand.
Na zijn jeugd in Dnjepropetrovsk in de Sovjet-Unie, het huidige Dnipro in Oekraïne, studeerde Kabakov aan de kunstacademie in Moskou. Om daarna in zijn onderhoud te kunnen voorzien, begon hij met het illustreren van kinderboeken. Net als veel collega-illustratoren was hij gedwongen om rekening te houden met de wensen van de Sovjet-censoren. Als die niet tevreden waren, kreeg je immers geen opdrachten. Onder deze ideologische druk ontwikkelde Kabakov verschillende manieren van tekenen. Vanaf 1956 werkte hij aan meer dan honderd kinderboeken waarin die grote variëteit aan illustraties goed te zien is. Ze vormden de basis van de tekenstijl die later zo bekend werd in zijn vrije werk.
Na die verhalen voor kinderen begon Kabakov zijn eigen verhalen te illustreren. In zijn werk begint alles bij teksten en tekeningen: krabbeltjes en schetsen, kleurige impressies, gedetailleerde aanwijzingen voor constructies. In zijn korte teksten, die vaak een anekdotisch karakter hebben, vliegen mensen boven de stad en dalen engelen neer om de hand vast te pakken van iemand die op de laatste treden van een hoge ladder staat. Beroemd is de serie van ‘Tien Personages’ uit de jaren zeventig, elk gewijd aan een zeer eigenzinnige mens. Eigenlijk zijn het stuk voor stuk vergrotingen van Kabakovs persoonlijke eigenschappen.
Kritische Sovjet-kunstenaar
In 1987 emigreerde Kabakov, eerst naar Europa en daarna naar de Verenigde Staten, waar hij zich vestigde op Long Island. Snel werd hij bekend als ‘die kritische Sovjet-kunstenaar’. Zijn kunstwerken waren ironische, maar ook melancholische en humoristische commentaren op het dagelijks leven in de Sovjet-Unie. De absurde regelgeving, de huiselijke ruzies en de chaos die hij daar had ervaren, vormden een onuitputtelijke bron van inspiratie. De plaats bij uitstek waar alle Sovjet-idealen strandden, was de keuken van het gemeenschappelijke appartement, de ‘kommoenalka’. Daar, tussen de vuile vaat, de was die er te drogen hing en de vliegen die er rond zoemden, kon je zien waarom deze opgelegde vorm van samenleven nooit zou lukken.
Deze kritische houding werd Kabakov niet altijd in dank afgenomen. Op de Documenta van 1992 toonde hij bijvoorbeeld een installatie genaamd Het Toilet. Van buiten zag je een openbaar toilet met een deel voor mannen en een deel voor vrouwen. Binnenin ontdekte je dat een aantal mensen deze ruimte als huiskamer gebruikte. Dit tot in de kleinste details uitgewerkt kunstwerk leidde bij westerse bezoekers tot heftige reacties over mensonterende woonsituaties in Rusland. Anderzijds waren er veel Russen die verontwaardigd verklaarden dat de levensomstandigheden in hun land echt niet zo slecht waren als hier werd gesuggereerd.
Vanaf de jaren negentig voerden Ilja en Emilia Kabakov op verschillende plekken in Europa meer van dergelijke indrukwekkende werken uit. Hij noemde ze ‘totaalinstallaties’. Telkens stapte je een ruimte binnen; een gang, een huiskamer, een hal, een bibliotheek, een kantoor, en vervolgens werd je helemaal in die wereld opgenomen. Een mooi voorbeeld was de tentoonstelling Het Grote Archief, in 1993 in het Stedelijk Museum, waar je als bezoeker rondliep in de grauwe troosteloosheid van de slecht verlichte, afgeragde ruimte, vol opgestapelde mappen, documenten en absurde ambtelijke aanwijzingen voor het invullen van nutteloze formulieren. Om de bureaucratie van het kunstenaarschap en die van het museum bij deze installatie te betrekken, vroeg Ilja Kabakov aan directeur Wim Beeren om een officieel getuigschrift waarin verklaard werd dat de kunstenaar Kabakov zich tijdens de voorbereidingen van de tentoonstelling voorbeeldig had gedragen.
Lissitzky – Kabakov
In 2011 maakte Kabakov een grote tentoonstelling voor het Van Abbemuseum waarin hij zijn werk plaatste naast dat van Sovjet kunstenaar El Lissitzky (1891-1941). Het echtpaar bemoeide zich tot in detail met de inrichting van de tentoonstelling, getiteld Lissitzky – Kabakov, Utopie en werkelijkheid. Ze ontwierpen de aankleding en de plattegrond, ze maakten de selectie van werken en gaven de catalogus vorm. De precieze vieze kleur bruin die met een blauw biesje op alle wanden moest komen, mengde Ilja zelf op zaal. De wanden en de rode loper in ‘zijn’ zalen moesten oud en sleets lijken, zodat het contrast met het strakke werk van constructivist Lissitzky optimaal zou zijn.
Sinds ze zich in 1992 in de Verenigde Staten vestigden, hebben de Kabakovs zichzelf altijd omschreven als internationale kunstenaars. Maar vanwege hun roem werden ze vaak geclaimd door zowel Rusland als Oekraïne. Na het uitbreken van de oorlog hebben ze zich in niet mis te verstane bewoordingen uitgesproken tegen Poetin en zich persoonlijk ingezet voor de evacuatie van en hulp aan inwoners van hun geboortestad Dnipro. Ilja, die nooit een actuele gebeurtenis als uitgangspunt voor een kunstwerk nam, maakte in 2022 een serie schilderijen: Oorlog en Vrede.
Emilia en Ilja Kabakov waren bezig met de voorbereidingen van een nieuwe tentoonstelling in het Van Abbemuseum toen Ilja overleed. Deze presentatie van recente aankopen van grafiek en schilderijen, Kabakov Kabinet, zal vanaf 1 juli te zien zijn in Eindhoven.
:format(webp)/s3/tark/NH/201211/29/1654565.jpg)
