Met humor en ironie gaf Ilja Kabakov commentaar op het dagelijks leven in de Sovjet-Unie

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Necrologie

Ilja Kabakov (1933-2023), beeldend kunstenaar Kunstenaar Ilja Kabakov werd wereldberoemd met installaties waarin hij de kijker onderdompelde in de grauwe troosteloosheid van de Sovjet-tijd. Zaterdag overleed hij op 89-jarige leeftijd.

Ilja Kabakov tijdens de opbouw van de installatie ‘The Man Who Flew Into Space From His Apartment’ in 2012 in het Van Abbemuseum.
Ilja Kabakov tijdens de opbouw van de installatie ‘The Man Who Flew Into Space From His Apartment’ in 2012 in het Van Abbemuseum. Foto Perry van Duijnhoven, Van Abbemuseum

Jarenlang werkte beeldend kunstenaar Ilja Kabakov clandestien als conceptueel kunstenaar in Moskou. Toen hij opgroeide tijdens het communistische regime van de Sovjet-Unie was er maar één stijl mogelijk: het socialistisch realisme. De Moskouse Conceptualisten, een groep onofficiële kunstenaars met Kabakov als een van de centrale figuren, was in de jaren zeventig een goed bewaard geheim. Over die groep hedendaagse kunstenaars, dichters en critici drong in het Westen nauwelijks iets door. Internet was er nog niet en de meeste teksten over deze kunst verschenen in het Russisch, als ze al gepubliceerd werden.

Nu, vijftig jaar later, is Ilja Kabakov wereldberoemd en wordt hij gezien als een van de belangrijkste hedendaagse kunstenaars. Samen met zijn vrouw Emilia (1945), met wie hij sinds 1988 een kunstenaarsduo vormde, nam hij deel aan bijna alle belangrijke biënnales en kunstbeurzen ter wereld. Afgelopen zaterdag overleed hij op 89-jarige leeftijd aan een hartstilstand.

Na zijn jeugd in Dnjepropetrovsk in de Sovjet-Unie, het huidige Dnipro in Oekraïne, studeerde Kabakov aan de kunstacademie in Moskou. Om daarna in zijn onderhoud te kunnen voorzien, begon hij met het illustreren van kinderboeken. Net als veel collega-illustratoren was hij gedwongen om rekening te houden met de wensen van de Sovjet-censoren. Als die niet tevreden waren, kreeg je immers geen opdrachten. Onder deze ideologische druk ontwikkelde Kabakov verschillende manieren van tekenen. Vanaf 1956 werkte hij aan meer dan honderd kinderboeken waarin die grote variëteit aan illustraties goed te zien is. Ze vormden de basis van de tekenstijl die later zo bekend werd in zijn vrije werk.

Na die verhalen voor kinderen begon Kabakov zijn eigen verhalen te illustreren. In zijn werk begint alles bij teksten en tekeningen: krabbeltjes en schetsen, kleurige impressies, gedetailleerde aanwijzingen voor constructies. In zijn korte teksten, die vaak een anekdotisch karakter hebben, vliegen mensen boven de stad en dalen engelen neer om de hand vast te pakken van iemand die op de laatste treden van een hoge ladder staat. Beroemd is de serie van ‘Tien Personages’ uit de jaren zeventig, elk gewijd aan een zeer eigenzinnige mens. Eigenlijk zijn het stuk voor stuk vergrotingen van Kabakovs persoonlijke eigenschappen.

Kritische Sovjet-kunstenaar

In 1987 emigreerde Kabakov, eerst naar Europa en daarna naar de Verenigde Staten, waar hij zich vestigde op Long Island. Snel werd hij bekend als ‘die kritische Sovjet-kunstenaar’. Zijn kunstwerken waren ironische, maar ook melancholische en humoristische commentaren op het dagelijks leven in de Sovjet-Unie. De absurde regelgeving, de huiselijke ruzies en de chaos die hij daar had ervaren, vormden een onuitputtelijke bron van inspiratie. De plaats bij uitstek waar alle Sovjet-idealen strandden, was de keuken van het gemeenschappelijke appartement, de ‘kommoenalka’. Daar, tussen de vuile vaat, de was die er te drogen hing en de vliegen die er rond zoemden, kon je zien waarom deze opgelegde vorm van samenleven nooit zou lukken.

Deze kritische houding werd Kabakov niet altijd in dank afgenomen. Op de Documenta van 1992 toonde hij bijvoorbeeld een installatie genaamd Het Toilet. Van buiten zag je een openbaar toilet met een deel voor mannen en een deel voor vrouwen. Binnenin ontdekte je dat een aantal mensen deze ruimte als huiskamer gebruikte. Dit tot in de kleinste details uitgewerkt kunstwerk leidde bij westerse bezoekers tot heftige reacties over mensonterende woonsituaties in Rusland. Anderzijds waren er veel Russen die verontwaardigd verklaarden dat de levensomstandigheden in hun land echt niet zo slecht waren als hier werd gesuggereerd.

Vanaf de jaren negentig voerden Ilja en Emilia Kabakov op verschillende plekken in Europa meer van dergelijke indrukwekkende werken uit. Hij noemde ze ‘totaalinstallaties’. Telkens stapte je een ruimte binnen; een gang, een huiskamer, een hal, een bibliotheek, een kantoor, en vervolgens werd je helemaal in die wereld opgenomen. Een mooi voorbeeld was de tentoonstelling Het Grote Archief, in 1993 in het Stedelijk Museum, waar je als bezoeker rondliep in de grauwe troosteloosheid van de slecht verlichte, afgeragde ruimte, vol opgestapelde mappen, documenten en absurde ambtelijke aanwijzingen voor het invullen van nutteloze formulieren. Om de bureaucratie van het kunstenaarschap en die van het museum bij deze installatie te betrekken, vroeg Ilja Kabakov aan directeur Wim Beeren om een officieel getuigschrift waarin verklaard werd dat de kunstenaar Kabakov zich tijdens de voorbereidingen van de tentoonstelling voorbeeldig had gedragen.

Lissitzky – Kabakov

In 2011 maakte Kabakov een grote tentoonstelling voor het Van Abbemuseum waarin hij zijn werk plaatste naast dat van Sovjet kunstenaar El Lissitzky (1891-1941). Het echtpaar bemoeide zich tot in detail met de inrichting van de tentoonstelling, getiteld Lissitzky – Kabakov, Utopie en werkelijkheid. Ze ontwierpen de aankleding en de plattegrond, ze maakten de selectie van werken en gaven de catalogus vorm. De precieze vieze kleur bruin die met een blauw biesje op alle wanden moest komen, mengde Ilja zelf op zaal. De wanden en de rode loper in ‘zijn’ zalen moesten oud en sleets lijken, zodat het contrast met het strakke werk van constructivist Lissitzky optimaal zou zijn.

Sinds ze zich in 1992 in de Verenigde Staten vestigden, hebben de Kabakovs zichzelf altijd omschreven als internationale kunstenaars. Maar vanwege hun roem werden ze vaak geclaimd door zowel Rusland als Oekraïne. Na het uitbreken van de oorlog hebben ze zich in niet mis te verstane bewoordingen uitgesproken tegen Poetin en zich persoonlijk ingezet voor de evacuatie van en hulp aan inwoners van hun geboortestad Dnipro. Ilja, die nooit een actuele gebeurtenis als uitgangspunt voor een kunstwerk nam, maakte in 2022 een serie schilderijen: Oorlog en Vrede.

Emilia en Ilja Kabakov waren bezig met de voorbereidingen van een nieuwe tentoonstelling in het Van Abbemuseum toen Ilja overleed. Deze presentatie van recente aankopen van grafiek en schilderijen, Kabakov Kabinet, zal vanaf 1 juli te zien zijn in Eindhoven.

Lees ook dit interview met Ilja en Emilia Kabakov: Utopia bestaat niet meer

Related Posts

Tien voetbalsupporters gearresteerd voor geweld na Eredivisiewedstrijd NAC – Feyenoord

  • admin
  • September 22, 2024
  • 0

Na de eredivisiewedstrijd tussen Feyenoord en NAC in de Kuip in Rotterdam zijn tien mensen aangehouden voor openlijke geweldpleging. Dat meldt de politie aan onder meer persbureau ANP, na eerdere berichtgeving door AD. Kort nadat NAC de wedstrijd met 2-0 verloor, zouden stadionbezoekers horecawerknemers hebben aangevallen. Vier mensen raakten lichtgewond, het zou gaan om vooral schaafwonden.

Onder de tien arrestanten zijn zeker zeven NAC-supporters, meldt de politie. Op beelden is te zien hoe een eetkraam is omgegooid. Medewerkers die achter de omgevallen kraam schuilen, proberen een hek over te klimmen en te vluchten. Dit zou in het uitvak in de Kuip zijn voorgevallen. Nog een groep horecawerknemers werd onderweg naar buiten belaagd.

De supporters sloopten ook andere spullen in het stadion en keerden zich tegen politieagenten en beveiligers. Zij werden bekogeld. „Het is absurd wat er is gebeurd, dit is van de gekke”, zegt een politiewoordvoerder tegen ANP. Door de onrust werd een grote groep NAC-supporters langer vastgehouden in het stadion. Zij konden pas veel later vertrekken.


Column | Wel zo netjes

  • admin
  • September 22, 2024
  • 0

De Amsterdamse wijk Betondorp, Johan Cruijff en Gerard Reve groeiden er op, vierde het honderdjarig bestaan. We woonden er een paar jaar veel te duur in onderhuur, maar hadden er een geweldige tijd. Simultaan met de buren roken op het balkon, koffie en een biertje bij café De Avonden, de schoonheidssalon van Sylvia, de geweldige eenmanssupermarkt van Marcel waar de nog te betalen kassabonnen als slingers rond de kassa hingen.

Die winkel was helaas verdwenen, constateerde ik toen ik zaterdag met Leah van Roosmalen (7) en Frida van Roosmalen (3) de wijk binnenfietste. Eigenlijk was iedereen van acht jaar geleden verhuisd, overleden, ziek of anderszins afwezig. Wonen in een wijk is een gelegenheidscoalitie, pas als je weg bent zie je de verandering.

Het feestterrein was een cirkel van kraampjes waarachter shampoos, dierenplaatjes en zelf gekleide vazen werden verkocht. Er was ook een poffertjeskraam. Op een minipodium trok een hoogbejaarde zanggroep het ene na het andere oude Hollandse lied uit de koektrommel. De accordeonist die de zaak aan elkaar praatte, bleek een diep-cynische inborst te hebben. Als er weer niet gereageerd werd, of als mensen er doorheen kletsten, zei hij: „Dank u wel, u houdt ons echt aan de gang.”

Godzijdank was ik al bij de Kika-kraam geweest, waar ik twee plastic popjes had gekocht

Bij de poffertjeskraam werd ik bij de arm gegrepen door een man die toen ik me omdraaide met zijn hoofd heel dichtbij kwam.

„Ze zeggen dat je een Bekende Nederlander bent.”

De bejaarde vrouw naast me bevestigde het.

„Ja dat klopt”, zei ze.

Hij, tegen haar: „Welke dan?”

Ze zei mijn naam.

„Nou Marcel”, zei de man, „als je hier dan toch bent, zou het wel zo netjes zijn als je even bij de Kika-kraam komt kijken, toch? U weet wat het betekent om een doodziek kind te hebben? Je moet er toch niet aan denken, of wel Marcel? We hebben buttons van Johan Cruijff.”

Zou hij Johan Cruijff in een andere tijd ook zo bij de arm hebben gegrepen? Met de aanwezigheid op televisie komt schijnbaar de verplichting om bij festiviteiten meteen op zoek te gaan naar de kraam van het Goede Doel.

De accordeonist kondigde aan dat ze vanwege „de bloedhitte” in het repertoire gingen schrappen, het volgend lied ging over een verdwenen parelsnoer dat door een valse dochter was verpatst.

De man trok nu aan mijn mouw.

„Nu even mee naar de Kika-kraam komen, wel zo netjes toch?”

Godzijdank was ik al bij de Kika-kraam geweest, ik had er twee plastic popjes gekocht waarvan je de haren kunt kammen. Even verderop lagen Leah van Roosmalen (7) en Frida van Roosmalen (3) er mee te spelen in het gras.

„Dan heb ik niks gezegd”, zei de man. „Dan ga ik alleen terug naar de kraam.”

We keken naar de kraam.

De andere vrijwilligers zwaaiden, ik zwaaide voor de zekerheid ook terug, maar de man zei dat het voor hem bedoeld was. Marcel van Roosmalen schrijft op maandag en donderdag een column


Robin van Persie bezweert eerste minicrisis in Friesland met winst en dominant spel tegen FC Groningen

  • admin
  • September 22, 2024
  • 0

Meer ervaren coaches hadden Robin van Persie (41) al gewaarschuwd. Dat je er als hoofdtrainer „dag en nacht” mee bezig bent. „Ik zit nu wel op dat punt”, zegt de coach van sc Heerenveen, zondagmiddag in het Abe Lenstra Stadion, na een 2-1 zege op FC Groningen.

Toen hij onlangs op zijn vrije dag in de tuin bezig was, dacht hij plots aan middenvelder Simon Olsson. Over waar die in een wedstrijd ‘hoger’ kon staan en waar in het veld hij in de duels moest komen. Twee dagen voor de wedstrijd tegen FC Groningen, zat Van Persie nog tot ’s avonds laat op de club met zijn technische staf, de opbouwpatronen en verdediging te analyseren. „Zo ben je er constant mee bezig.”

Vrijwel continu staat hij voor zijn dug-out, zondag in de ‘Derby van het Noorden’. In zijn coaching, oogt Van Persie rustig. Als de keeper van FC Groningen even verzorgd wordt, roept hij zijn spelers meteen bij zich. Hij neemt eerst Olsson apart en vervolgens aanvoerder Luuk Brouwers, voor enkele tactische aanwijzingen zoals de wijze van druk zetten.

Hij is actief langs de lijn, wijst veel. Zoals naar verdediger Oliver Braude, dat hij sneller de dieptepass moet geven. Heel even laat hij zijn schouders zakken als een van zijn middenvelders onnodig de bal verliest in een opbouw. En steekt na twintig minuten een duim omhoog naar doelman Mickey van der Hart, als die met een goede pass aan de basis staat van een nieuwe aanval.

Van Persie juicht zoals hij deed als hij scoorde – klassiek, met beide armen in de lucht. sc Heerenveen speelt in fases heerlijk aanvallend, met snelle, directe aanvallen. De mooiste is een steekpass van spelmaker Ilias Sebaoui op Brouwers, wiens inzet knap wordt gered door doelman Etienne Vaessen.

Grote nederlaag bij AZ

De ontlading is groot, zondag halverwege de middag in een opwindende derby. Na een snelle achterstand, wint sc Heerenveen door een schitterende volley van Jacob Trenskow (1-1) en een slimme wegdraai-actie van spits Ion Nicolaescu (2-1). Vreemd genoeg wordt Heerenveen onrustig in de slotfase, wanneer FC Groningen met negen man speelt na twee rode kaarten. Maar in het meest dominante optreden onder Van Persie sinds zijn start afgelopen zomer, komt de zege niet in gevaar.

Zo heeft Van Persie zijn eerste minicrisis in Friesland bezworen. Na de 9-1 nederlaag bij AZ vorig weekend, gevolgd door 2-0 verlies bij FC Twente dinsdag, stond er extra druk op het duel. Van Persie werkt aan een aanvallende speelwijze, met een verzorgde opbouw en veel druk naar voren. Maar in die laatste twee duels, werd hun opbouw steeds vastgezet, wat tot veel problemen leidde. En achterin werd veel ruimte weggegeven, waardoor grote kansen ontstonden.

Misschien opvallender dan de grote uitslag, was de ontspannen benadering van Van Persie na AZ-uit. „Juist in momenten als deze moet je sterk zijn en trots zijn op elkaar”, zei hij. „Dit is een hobbel, meer niet.” Hij zei volledig achter zijn speelwijze te blijven staan. „Wij gaan gewoon verder met de manier van werken en spelen, daarin gaan we ons verbeteren.”

Ongeacht of je wint of verliest, neem dat de volgende dag niet mee

Robin van Persie
trainer sc Heerenveen

Die aanpak leidde tot stevige kritiek. Willem van Hanegem sprak in zijn column in het AD over „veredeld jeugdvoetbal” en „een kleuterklas”. Dat sc Heerenveen zo werd weggespeeld „is naïef en daar hoef je dan ook niet trots op te zijn”. Analisten vonden dat Van Persie meer defensieve controle moest inbouwen. En de vraag was of sc Heerenveen wel de spelers heeft om het offensieve combinatievoetbal dat Van Persie voor ogen heeft, uit te voeren.

Daarover bestaat ook twijfel bij de mannen die nooit ver weg zijn als er iets speelt rond de club: oud-coach Foppe de Haan en oud-voorzitter Riemer van der Velde. Voor het seizoen, spraken zij met Van Persie, zondag staan ze kort voor het duel voor een interview bij sportzender ESPN.

Volgens De Haan „zitten er wel wat nuanceverschillen” in hoe zij tegen de speelwijze aankijken. „We hebben tegen hem gezegd: wat je wil is fantastisch, maar de vraag is of dat met deze spelers kan.”

Van der Velde vult aan: „Als je [oud-motorcoureur] Wil Hartog op een Solex zet, wint hij de TT van Assen ook niet. Je moet het goede materiaal hebben, daar kunnen we over discussiëren.”

Nauwelijks lange ballen

Het beste antwoord dat Heerenveen kan geven, is het sterke optreden tegen FC Groningen. Duidelijk wordt dat Van Persie aan een ploeg bouwt die vrijwel iedere situatie met verzorgd voetbal probeert op te lossen – waar onder zijn voorganger Kees van Wonderen behoudender werd gespeeld.

Captain Brouwers merkt op dat hun doelman bijna geen bal lang heeft gegeven tegen FC Groningen – ze proberen bijna altijd te combineren. Maar soms „overdrijven” ze het met korte, risicovolle combinaties, mede daarom ging het mis tegen AZ. Zondag probeerden ze daarom vaker een „stationnetje verder te zoeken”.

Eerder in de week zei Van Persie dat het erom gaat dat zijn spelers beter leren „herkennen waar de ruimte ligt” in de opbouw. De opties zijn: combineren door de as, via de flanken, over de as door de lucht of een diagonale bal. „Dat is ook gelijk het moeilijkste van voetbal, maar dat maakt het juist heel leuk”, zei hij dinsdag na de nederlaag bij FC Twente.

Het zijn de eerste ervaringen van een beginnende proftrainer. Wat opviel na de twee nederlagen, was de zelfverzekerde houding van Van Persie in zijn media-optredens, over zijn aanpak en speelwijze. Kende hij afgelopen week geen twijfel? „Nul”, zegt hij zondag. „Echt nul twijfel.”

sc Heerenveen-aanvoerder Luuk Brouwers (rechts) probeert FC Groningen-speler Stije Resink af te stoppen.
Foto Cor Lasker/ANP

Als een team in een lastige fase zit, is het zaak om de „moraal en spirit omhoog te krijgen”, zegt Van Persie. Dat heeft hij bij Manchester United geleerd van coach Alex Ferguson, zegt hij. „Ongeacht of je wint of verliest, neem dat de volgende dag niet mee. Want dan begint alweer het proces richting de eerstvolgende wedstrijd. Dat hebben de jongens fantastisch gedaan. Ze hebben echt karakter getoond.”

Na de nederlagen deed Van Persie niks anders, zegt Brouwers. „Vanaf het begin heeft hij ook bijna geëist dat er, of we nu winnen of verliezen, eenzelfde sfeer hangt op de club. Dat we op dezelfde manier met elkaar omgaan, even positief zijn. Hij straalt dat uit, dat slaat over op de groep.”

Over zijn ploeg zegt Van Persie: „Ik vind ze bijzonder. Ik geloof echt in ze. Ik sta voor ze als het minder gaat.”

Vijf minuten na het eindsignaal, bedankt de harde kern de spelers – en vice versa. Dan klinkt opeens massaal ‘Oh Robin van Persie’, gezang uit zijn tijd als speler bij Manchester United. Van Persie draait zich om, en bedankt de fans.