Wie leert nog Russisch? ‘Soms voelde het alsof ik iets deed wat niet mag’

Reportage

Eindexamen Ook dit jaar maken leerlingen het eindexamen Russisch. Hoe is het om die taal te leren sinds Rusland de oorlog in Oekraïne begon? „Ik kan de taal nu beter los zien van de oorlog.”

Ook dit jaar staat Russisch op het eindexamenprogramma van het Praedinius Gymnasium te Groningen.
Ook dit jaar staat Russisch op het eindexamenprogramma van het Praedinius Gymnasium te Groningen. Foto Reyer Boxem

Ongemakkelijk is het af en toe wel, vertelt Eline Jonker (17). „Vooral in het begin voelde het soms alsof ik iets doe wat niet mag.” Jonker heeft het over haar Russische lessen. Ze zit in 6 vwo op het Praedinius Gymnasium in Groningen en heeft Russisch gekozen als extra vak. Dat betekent dat ze geen eindexamen in het vak doet, maar wel een eindtoets maakt, waarna ze een certificaat krijgt.

Sinds de oorlog in Oekraïne is er veel discussie over de orwelliaanse newspeak van het Kremlin en de dekolonisatie van de Russische taal. Russische kunst en literatuur worden steeds vaker als omstreden gezien. Toch is ook dit jaar – afgelopen dinsdag – het eindexamen Russisch afgenomen in heel Nederland. Hoe is het voor scholieren om die taal te leren nadat Rusland Oekraïne binnenviel?

Russisch wordt steeds vaker gezien als de taal van de kolonisator. En als politiek instrument

Jeanette Bron docent Russisch

Bij Jonker is het ongemak inmiddels wel verdwenen. „Ik kan de taal nu beter los zien van de oorlog.” Maar ze herinnert zich de boze ouders nog, toen ze vorig jaar meehielp bij een open dag van haar school. „Die voelden zich behoorlijk overvallen dat er een klaslokaal was ingericht voor het vak Russisch. Ik snap dat wel… Toen we uitleg gaven, was er meer begrip. Dat we op school bijvoorbeeld ook veel projecten en activiteiten met Oekraïense kinderen en vluchtelingen hebben gedaan.”

‘Mooie taal, maar wel moeilijk’

Jonker volgt het vak sinds haar derde jaar. Ze was vooral op zoek naar een extra uitdaging. „Ik vind het leuk om talen te leren. Door Grieks en Latijn was ik het al gewend om een ander alfabet te leren, dus het cyrillisch viel me best mee. Het is een mooie taal, maar wel moeilijk.”

Inmiddels heeft ze het niveau dat ze een Russisch kinderboek kan lezen en in de taal een goed gesprek kan voeren. „Ik weet niet of ik de taal hierna nog zal gebruiken. Ik wil rechten studeren en officier van justitie worden, dus ik denk niet echt dat ik het nog nodig heb.” Maar spijt heeft ze niet: „Doordat je met de taal bezig bent, word je je ook meer bewust van wat er nu speelt.”

Het Praedinius is een van de weinige middelbare scholen in Nederland die Russisch aanbieden als eindexamenvak. Verder doet De School voor Jong Talent in Den Haag (verbonden aan het Koninklijk Conservatorium) dat en tot 2015 deed het Lyceum Schravenlant in Schiedam dat, maar inmiddels is die school gestopt met het vak. Daar telden de klassen toen soms al minder dan vijf leerlingen, appt Dorie Nielen, die het vak destijds gaf. „In het laatste jaar bestond de havo-examenklas uit één leerling en de vwo-klas uit twee leerlingen. Russisch is vrij pittig.”

Lees ook deze reportage: Wat Russische kinderen op school leren over de oorlog in Oekraïne

Heritage-leerlingen

Toch is het aantal leerlingen de afgelopen jaren, ondanks de Russische invasie in februari vorig jaar, stabiel. De instroom is ongeveer gelijk gebleven, weet Jeanette Bron, docent op het Praedinius en bestuurslid van de Russische sectie van Levende Talen, een beroepsvereniging voor taaldocenten die het Russische onderwijsprogramma coördineert.

In totaal doen deze dinsdag zo’n 35 scholieren examen Russisch. Vier op de school van Bron. Daarnaast heeft ze nog leerlingen die geen examen doen, zoals Eline Jonker, en 21 leerlingen uit het hele land die op afstand examen doen en die ze het afgelopen jaar online les heeft gegeven. Sommige scholen bieden hun leerlingen die mogelijkheid. Vaak gaat het om leerlingen met een Russische of Oekraïense achtergrond, zogenoemde heritage-leerlingen.

Zoals Adelina Shalapinina (16) uit 5 vwo. Ze doet versneld eindexamen Russisch, omdat ze de taal al vloeiend sprak toen ze op haar negende met haar ouders vanuit Tomsk (Siberië) naar Nederland kwam. „Maar de grammatica en regels kende ik nog niet zo goed. Het is heel fijn om de optie te hebben om nu eindexamen in het Russisch te doen. Ook voor mij is het een complexe taal, met zes naamvallen en woorden die constant veranderen.”

De oorlog, zegt Shalapinina, is „zwaar voor mij en mijn familie”. „Het voelt soms alsof het niet echt is en ik mis mijn familie. De laatste keer dat ik ze gezien heb, was met Kerst in 2021.”

Docent Jeanette Bron geeft op de valreep nog wat uitleg aan leerling Adelina Shalapinina.

Foto Reyer Boxem

Stedenband bevroren

Na de Russische invasie heeft Groningen de stedenband met Moermansk tijdelijk bevroren. Het Praedinius werkte samen met het Murmansk College of Arts, maar ook dat ligt nu stil. Bron: „We proberen het contact wel een beetje warm te houden, maar dat gaat heel lastig. Je kunt niet echt open gesprekken voeren. Je voelt angst en terughoudendheid bij de mensen daar.”

Volgens Bron is ook de Russische taal slachtoffer geworden van de oorlog. „Door alle propaganda wordt de taal vervuild. Gelukkig is die groter dan alleen het Rusland van vandaag, met een rijke geschiedenis en literatuur. En ook in Centraal-Azië en de andere landen uit de voormalige Sovjet-Unie wordt Russisch gesproken. Op universiteiten wordt nu nagedacht over de vraag: hoe komen we af van dat eenzijdige Russische perspectief? Russisch wordt steeds vaker gezien als de taal van de kolonisator. En ook als een politiek instrument.”

Om dat te kunnen duiden, is het essentieel om Russisch te leren, vindt Bron. Al voert dat voor haar middelbare scholieren nu nog wat te ver. Wel wordt op school veel over de oorlog gesproken en ook worden activiteiten georganiseerd met Oekraïense vluchtelingen. Maar tijdens de lessen Russisch zijn ze toch vooral bezig met de taal. „Zonder alle geopolitieke ellende.”


Lees ook dit artikel: Russische asielzoekers schamen zich voor hun familie en vaderland