Het kabinet blijft maar worstelen met de spreidingswet

De Tweede Kamer zou donderdag praten over de spreidingswet. Tijdens een rondetafelgesprek zouden experts Kamerleden vertellen hoe ze kijken naar de wet die regelt hoe de opvang voor asielzoekers over het land verdeeld moet worden. Het gesprek werd op het laatste moment afgeblazen. De regels die de wet verder invullen, de kern van het gesprek, hadden de Kamerleden nog niet ontvangen. Het kabinet was het nog oneens over de regels.

Het is de zoveelste aanwijzing dat de coalitie het moeilijk eens kan worden hoe ze met deze wet moet omgaan. Terwijl het kabinet druk discussieert en overlegt om tot nieuwe plannen te komen, was deze week het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel al zo vol, dat asielzoekers in de wachtkamer op stoelen moesten slapen.

1Waarom is de spreidingswet vertraagd?

Het kabinet bedacht de spreidingswet nadat vorig jaar in Ter Apel asielzoekers op het gras moesten slapen. Met de spreidingswet worden asielzoekers eerlijk over het land verdeeld, is het idee, waarmee het kabinet een tweede Ter Apel wil voorkomen. Vooral in de VVD ligt de wet gevoelig, vanwege de mogelijkheid om gemeenten te dwingen asielzoekers op te vangen. De wet zou op 1 januari dit jaar ingaan, maar is nog niet naar de Kamer gestuurd.

Premier Mark Rutte moest zijn partijgenoten in de VVD-fractie overtuigen vóór de wet te gaan stemmen. Hij beloofde: als jullie voor stemmen, doe ík in Europa mijn uiterste best het aantal asielzoekers dat naar ons toe komt te beperken. De fractie kon daarmee leven. Rutte reisde ervoor onder anderen naar de Italiaanse premier Giorgia Meloni, met wie hij deals met Afrikaanse landen wil sluiten. En er werd een extra EU-migratietop ingelast.

2Waarom loopt de wet toch opnieuw vast?

Volgens Nieuwsuur ligt vooral de VVD dwars, om de manier waarop de gemeenten de wet moeten uitvoeren. VVD-bronnen willen alleen kwijt dat het allemaal „veel genuanceerder” ligt. Het kabinet praat nog over de regels ónder de spreidingswet, appt VVD-Kamerlid en asielwoordvoerder Ruben Brekelmans. Deze regels vullen de wet op praktisch niveau in.

3Wat betekent dit voor de opvang?

In Ter Apel sliepen dit jaar al mensen in de wachtruimte van het aanmeldcentrum, omdat er (voor het eerst dit jaar) geen bedden beschikbaar waren, meldde het COA donderdag. Maandag kwamen relatief veel asielzoekers tegelijk aan in Ter Apel, zegt de woordvoerder. Inmiddels heeft iedereen weer een bed. Maar hoelang? Dat is lastig te zeggen.

Met de zomer in aantocht is de verwachting dat het aantal aanmeldingen van asielzoekers verder toeneemt. Het COA sprak eerder dit jaar de verwachting uit ruim 70.000 mensen op te vangen in 2023. Het COA moet nog 20.000 extra opvangplekken voor asielzoekers organiseren en is ervoor afhankelijk van gemeenten. „De spreidingswet zou ons kunnen helpen die plekken te vinden”, zegt een COA-woordvoerder.

Lees ook: Van der Burg heeft ‘pijn’ van de almaar verergerende asielcrisis

De Raad van State had forse kritiek op de wet – in het bijzonder op de uitvoerbaarheid. Ondanks die kritiek is de wet niet aangepast, want de wet is een politiek compromis. Maar beter deze wet dan niets, zeggen betrokkenen.

Deze zomer is voor de spreidingswet te kort dag. „Daarom moet het kabinet nu weer pleisters plakken en komt het niet met een structurele oplossing”, zegt de Amsterdamse wethouder Rutger Groot Wassink (GL, asiel). Groot Wassink zit de commissie Asiel en Migratie van de Vereniging Nederlandse Gemeenten voor. Noodoplossingen zijn ingewikkeld, omdat ze tijdelijk zijn, waardoor steeds weer nieuwe oplossingen gezocht moeten worden.

4Wat zijn de noodplannen van het kabinet?

Staatssecretaris Eric van der Burg (VVD) vroeg woensdag in een brief gemeenten geen eisen meer te stellen welke groep asielzoekers ze willen opvangen. Ze maken onderscheid in nationaliteit, leeftijd en sekse. Als ze die eisen niet meer stellen, betekent dat ongeveer 2.000 bedden extra, denkt het COA. Als ze niet overstag gaan, geeft Van der Burg het COA toestemming de asielzoekers desnoods ongevraagd in hotels te plaatsen.

Verder wil de staatssecretaris meer politieagenten inzetten die asielzoekers identificeren bij aankomst in Ter Apel. Vorig jaar was er een tekort aan agenten bij de Vreemdelingendienst, waardoor het proces vertraagd werd. Per 1 juli opent een tijdelijke wachtkamer in Assen met vijfhonderd bedden. Daar wachten asielzoekers voor ze naar Ter Apel kunnen.

5Hoe gaat het nu verder in de coalitie?

VVD en CDA willen het aantal migranten dat naar Nederland komt beperken, ChristenUnie en D66 willen dat niet. Het kabinet praat al enkele maanden over mogelijke oplossingen. Minister Dilan Yesilgöz (Justitie, VVD) leidt deze gesprekken. Vanaf deze week zijn die twee keer in de week, ze duren een uur. Aan tafel: bewindslieden Maarten van Ooijen (CU), Hugo de Jonge (CDA), Kajsa Ollongren of Rob Jetten namens D66, en Van der Burg (VVD).

Voor de VVD staat er veel op het spel, door de druk vanuit haar achterban. De VVD houdt volgende week zaterdag haar partijcongres. Daar staat asiel hoog op de agenda. Het CDA wil de onderhandelingen heropenen over de stikstofparagraaf in het coalitieakkoord en D66 scoort met de klimaatplannen. Nu wij, zeggen ze in het VVD-kamp.