Europese milieubaas moet nu knokken voor zijn natuurwet

Virginijus Sinkevicius is gewend aan tegenstand en felle kritiek. Als Eurocommissaris voor Milieu sta je vaker in de wind. Dat gebeurde dit voorjaar ook in Nederland, na een ongelukkig getimede brief aan minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD). In de brief legde Sinkevicius nog eens uit wat de regels rond stikstof zijn en dat natuurherstel voor Brussel van groot belang is. Tweede Kamerleden en Europarlementariërs buitelden over elkaar heen met harde kritiek. Ook kabinetsleden haalden uit naar de brief van Sinkevicius, die werd gezien als ongewenste inmenging in een Nederlandse discussie die toch al onder hoogspanning staat.

De ophef heeft Sinkevicius verrast en geraakt, hoor je in Brussel. Deze maandag ontmoet hij een delegatie van Kamerleden voor een gesprek over stikstof, natuur en milieu. De druk op die onderwerpen nam de afgelopen tijd toe – niet alleen in Nederland, maar vooral ook in Brussel, waar Europarlementariërs en lidstaten zich steeds meer verzetten tegen groene wetgeving.

Lees ook: Verzet groeit tegen Europees plan natuurherstel

Omstreden zijn vooral de ‘natuurherstelwet’, die lidstaten verplicht meer natuur te beschermen en herstellen, en een wet die het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen wil halveren. Tegen het eerste voorstel verzet ook Nederland zich ferm. Weerstand is er eveneens tegen zijn plan voor het verduurzamen van de visserij, met onder meer een verbod op bodemvisserij in Natura2000-gebieden.

Hij moet nu knokken

Het betekent dat voor Sinkevicius een cruciale periode aanbreekt, waarin hij moet knokken om zijn plannen voor het verbeteren van biodiversiteit gerealiseerd te krijgen.

Slaagt de jonge Litouwer (32) daarin? Of komt de omvangrijke Green Deal, aangekomen bij natuurbescherming en landbouwhervorming, dit jaar tot stilstand?

Anders dan het briefincident suggereert, staat Sinkevicius binnen de Commissie bekend als iemand die conflicten liever vermijdt. Mensen die met hem werken, beschrijven hem als aimabel en prettig in de omgang. Menigeen wijst op de belangrijke rol die hij vorig jaar speelde bij het mondiale akkoord over biodiversiteit dat werd gesloten in Montreal. Ze zien een gedreven, keihard werkende jonge man met een goede neus voor politiek.

Ik denk dat hij door velen als te groen wordt gezien

Bas Eickhout Europarlementariër GroenLinks

Overbodig is dat laatste niet, als je milieuregels moet handhaven waar steeds ergens anders in EU weerstand tegen ontstaat. Geen makkelijke taak, zegt de Sloveense econoom Janez Potocnik, van 2010 tot 2014 Eurocommissaris voor Milieu. „Ook binnen de Commissie moet je vechten voor je positie, want economische belangen hebben steeds voorrang.”

Potocnik benadrukt wel: sinds de Green Deal is de milieucommissaris flink in achting gestegen. En wat Sinkevicius ook helpt is zijn uitstekende verhouding met ‘Klimaatcommissaris’ Frans Timmermans. Toen reizen post-corona in 2021 voor het eerst weer mogelijk werd, planden ze samen een werkbezoek aan Litouwen, met onder meer boswandelingen en een bezoek aan bijenkasten op een dak in hoofdstad Vilnius.

Direct, maar ook hautain

Sinkevicius is „ongelooflijk slim” en „echt intrinsiek gemotiveerd” zegt GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout, die veel met hem te maken heeft. Maar hij ziet ook hoe de Litouwer met zijn „haast Nederlandse directheid” weerstand oproept. „Hij past zijn verhaal niet aan voor zijn publiek. Bij groene Europarlementariërs valt dat goed, maar als hij vervolgens hetzelfde betoog houdt in de visserijcommissie totaal niet. Ik vind dat het eerlijke verhaal, maar ik denk dat hij door velen als te groen wordt gezien.”

Lees ook: ‘Een bodemvisverbod betekent zo ongeveer het einde van de garnalensector’

Meerdere mensen die NRC sprak zeggen: Sinkevicius is overtuigd van zijn eigen gelijk. Dat wordt gewaardeerd als ‘idealistisch en authentiek’, of juist gezien als ‘hautain, op het arrogante af’. „Je voelt echt dat hij begrijpt wat je zegt, dat je gehoord wordt”, zegt Marilda Dhaskali van natuurorganisatie Birdlife die regelmatig met hem om de tafel zit. Tim Heddema, van belangenorganisatie PFA voor de visserij zegt juist: „Ik heb bij hem vaak de indruk dat niet echt aankomt wat we zeggen.”

Dat visserij sinds 2019 bij de Milieucommissaris is ondergebracht werd door die sector toch al met argusogen bekeken. Hij ligt er, zegt Heddema „steeds slechter”, zeker sinds de presentatie van het bodemvisverbod. De Eurocommissaris is volgens hem „extreem resultaatgericht, op het ongeduldige af”. Dhaskali van Birdlife prijst de Litouwer in vergelijking met voorgangers juist om zijn volharding. „Milieu is altijd gezien als iets dat de economie vooral hindert. Hij snapt de urgentie.”

De allerjongste ooit

Haast lijkt Sinkevicius ook in het leven te hebben gehad. Als 25-jarige werd hij in het Litouwse parlement verkozen, twee jaar later werd hij minister van Economie en op zijn 28ste werd hij voorgedragen voor de post van Eurocommissaris – de allerjongste ooit.

Jong was hij ook toen hij op achttienjarige leeftijd zijn thuisland verliet om in Wales economie te gaan studeren aan de universiteit van Aberystwyth. Vanzelfsprekend was dat niet. Sinkevicius’ jeugd was niet altijd makkelijk. Hij groeide op zonder vader, terwijl zijn moeder meerdere baantjes had om het hoofd boven water te houden. Tegen de Litouwse televisie zou hij later vertellen dat het hem leerde hard te werken om iets te bereiken.

Milieu is altijd gezien als iets dat de economie vooral hindert. Hij snapt de urgentie

Marilda Dhaskali natuurorganisatie Birdlife

Universitair docent in Aberystwyth Jan Ruzicka herinnert zich een serieuze jongen, die meteen een erg volwassen indruk maakte. „Hij had direct allerlei verschillende baantjes, als verkoper van fish and chips en krantenbezorger. Hij onderhield zichzelf en dat was zeker niet gebruikelijk.”

Buiten zijn studie speelde Sinkevicius fanatiek basketbal en organiseerde hij evenementen. Hij slaagde met goede cijfers, maar was niet „extreem ambitieus” en vooral sterk in „sociale intelligentie en samenwerken.” Dat merkte Ruzicka ook toen de oud-student een paar jaar geleden terug kwam voor een praatje. „Iedereen herinnerde zich hem en hij had hier nog veel oude vrienden te bezoeken.” Ook Ruzicka en zijn oud-student hebben nog regelmatig contact.

Zijn master deed Sinkevicius in Maastricht. Daar ontmoette hij ook zijn latere vrouw, een Oekraïense. Samen kregen ze de afgelopen jaren drie kinderen – in een interview zei hij ooit dat dat aantal de plicht voor iedere Litouwer was. Het gezin verschijnt af en toe met glimmende foto’s in de Litouwse pers. De Russische invasie in Oekraïne beroert hen zeer – meerdere familieleden moesten vluchten, de zorgen zijn blijvend groot.

Boeren en Groenen

Dat Sinkevicius zo snel carrière kon maken, is niet los te zien van de partij waarbij hij zich als twintiger aansloot: de Litouwse Unie van Boeren en Groenen. Een kleine partij, zegt hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Vilnius Gediminas Vitkus, met duidelijke populistische trekken die bij de verkiezingen in 2016 plotseling fors groeide.

Lees ook: Ook in Brussel wordt nu gelonkt naar de boerenstem

De partij heeft een flink ander karakter dan veel groene partijen elders in Europa, benadrukt Vitkus: „Ze mengen boerenbelangen met een romantisch natuurbeeld en vrij conservatieve familiewaarden.”

Inmiddels zit de partij niet meer in de Litouwse regering en is ze ontrafeld: ook Sinkevicius gaf vorig jaar aan er niet meer mee verbonden te zijn.

Een tweede termijn als Eurocommissaris lijkt om die reden onwaarschijnlijk: bij nieuwe verkiezingen volgend jaar zou zijn nieuwe, groene partij die nog in oprichting is, dan al direct in de regering moeten komen. In Brussel wordt verwacht dat zijn ambities eerder in eigen land liggen – hij is er nog regelmatig op de televisie.

„Ik heb de indruk dat hij enorm bezig is in zijn eigen silo en zo oog voor het grotere geheel verliest”, zegt CDA-Europarlementariër Esther de Lange, die waarschuwt dat de natuurherstelwet volgens haar kan botsen met de uitrol van hernieuwbare energie. De christen-democratische fractie liet onlangs weten de twee groene voorstellen niet te zullen steunen. De Lange noemde Sinkevicius in een tweet onlangs „activistisch”. „Je moet mensen meenemen”, zegt ze. „Ik heb niet het idee dat hij daar enig oog voor heeft.”

Meer tijd om uit te leggen

De liberale Europarlementariër Martin Hojsik, onderdeel van de fractie van onder meer VVD en D66 en voorheen werkzaam bij Greenpeace, verwerpt het verwijt van ‘activisme’. Wel denkt de Slovaak dat Sinkevicius, net als de rest van de Europese Commissie, meer de tijd had moeten nemen het waarom van de natuurplannen uit te leggen. „Maar in vergelijking met andere Commissarissen luistert hij echt – vooral ook naar de wetenschap. Er is er geen andere keuze dan actie ondernemen.”

Hojsik zegt ook, niet als enige: het is niet alleen aan Sinkevicius, óók Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zou de groene voorstellen nu expliciet moeten verdedigen. Maar of ze dat doet, met het oog op haar kansen voor een herverkiezing volgend jaar, is onzeker.

De komende weken worden cruciaal voor de natuurwet – half juni zal in een belangrijke stemming duidelijk worden of er in het Europarlement genoeg steun overblijft. Tot die tijd moet Sinkevicius alles op alles zetten om mensen van het plan te overtuigen.

„Ik weet niet of hij de afgelopen jaren genoeg steun heeft opgebouwd”, zegt Eickhout. Toch ziet de GroenLinkser ook ruimte voor aanpassingen en een compromis. „Daarvoor staat hij nu aan de lat: de goede toon aanslaan en luisteren naar kritiek.” Of Sinkevicius dat kan? „Hij is er denk ik slim genoeg voor.”