Opinie | De bekering van Carice van Houten en het klimaat als religie in de krant

Overuren werden er gedraaid bij de modderdistributie ten behoeve van de sociale media nadat NRC van zaterdag 13 mei was verschenen. In de krant stonden interviews met Carice van Houten en Bennie Jolink die niet in eerste instantie gingen over hun werk als kunstenaar, maar over hun keuze om zich te scharen aan de zijde van respectievelijk Extinction Rebellion en hervorming van de landbouw.

Redacteur Thijs Niemantsverdriet, auteur van het interview met Jolink, deelde zaterdagmiddag de „eerste, genuanceerde reacties” op Twitter, waarbij de vaststelling dat Jolink boeren „een mes in de rug” stak veruit de vriendelijkste was. Ook op Instagram, een medium waar men zich doorgaans een treetje hoger op de beschavingsladder positioneert, kregen Jolink en Van Houten tientallen verwensingen naar het hoofd, zij het ook een respectabele hoeveelheid ‘likes’ ter bemoediging: 5.379 voor Jolink, 3.538 voor Van Houten (tot vrijdag). De actrice kreeg kritiek van twee kanten: zowel van lezers die haar klimaatactivisme bekritiseerden als van degenen die het wonderlijk vonden dat haar overtuigingen pas een paar maanden oud waren.

Nu speelde het moment waarop Van Houten plotseling besloot klimaatactivist te worden een prominente rol in het artikel. Dat, zo werd opgemerkt op Twitter, kon worden gelezen als een bekeringsverhaal: het relaas van iemand die de wereld en wat daarin belangrijk is als bij toverslag (hedendaagse verschijningsvorm: een lezing in Amsterdam-Noord) plotsklaps in een ander licht ziet en haar oude bestaan nu ‘supernaïef’ noemt.

‘Het klimaat als religie’. Daar schreef Louise Fresco vorige maand al een column over en zij bedoelde het niet vleiend. Ze ontwaarde bij activisten een wereldbeeld vol zonde, verdoemenis en evangelisten. De column pleitte voor nuchterheid en besloot met een waarschuwing tegen radicalisme. Ze verwees naar een biografie van Joost Belinfante, rector magnificus van de Universiteit van Amsterdam die bij de bezetting van het Maagdenhuis door studenten in 1969 vergeefs probeerde de verhoudingen goed te houden en die, aldus Fresco, „als geen ander de parallellen zag met het nazisme”. De antiradicalismeretoriek van Fresco schoot nogal wat mensen in het verkeerde keelgat. Die verweten haar, ook in de krant, een drogredenering (guilt by association) en noemden haar een ‘klimaatvertrager’: iemand die probeert de belangen van de gevestigde orde, met name het bedrijfsleven, te beschermen.

Als het klimaat een nieuwe religie is, waar gelooft NRC dan in? Twee jaar geleden schreef hoofdredacteur René Moerland een column op de voorpagina onder de kop Welkom in het Nieuwe Klimaattijdperk: „Media houden van drama, maar in deze fase schiet een woord als klimaatcrisis eigenlijk tekort. Dit is geen tijdelijke aberratie die straks weer voorbij is.” Dat tilde het klimaat, in elk geval impliciet, uit boven andere thema’s, maar een belijdenis wil Moerland het zeker niet noemen: „Juist niet. Overtuigingen compenseren niet voor feiten, schreef ik ook. Het gaat er voor NRC niet om wat men gelooft, maar om wat er gebeurt in een tijd waarin de klimaatverandering doordringt op alle terreinen. Daar moeten we verslag van doen, vooral waar het wringt, zoals in een artikel over hoe in Engeland de winning van groene stroom vogelpopulaties bedreigt. Wij zijn van de vragen.”

Intussen zijn er lezers voor wie het wel wat minder kan, met dat Nieuwe Klimaattijdperk. „Is het geen idee om de krant om te dopen in De Apocalypse en lux et libertas te vervangen door timor et terror”, sneerde een lezer naar aanleiding van de voorpaginakop van 21 maart: Wie nu geboren wordt, zal extreme hitte meemaken. Het bijbehorende artikel ging over het toen net gepubliceerde IPCC-rapport. Inderdaad was de extreme-hitteboodschap niet nieuw en wel alarmerend. Maar ja: in het rapport stond het nu eenmaal en de krant is er niet om ons met rust te laten.

Een essentieel verschil tussen reëel bestaande religies en ‘het klimaat’ zit in de empirische onderbouwing. De klimaatverandering voltrekt zich zonder wonderen of bovenmenselijke inmenging; de rapporten van het IPCC zijn eenvoudiger na te rekenen dan de Hemelvaart. Juist omdat menselijk gedrag en de organisatie van menselijke samenlevingen zo’n cruciale rol speelt in het ‘Klimaattijdperk’, voelen mensen zich persoonlijk aangesproken. Wat dat betreft is het goed om in gedachten te houden wat onderzoeker Anne van Valkengoed drie weken geleden opmerkte: „Wanneer mensen het gedrag van anderen verklaren, zijn ze meer geneigd om te wijzen op persoonlijkheidskenmerken of karaktereigenschappen […] Als mensen hun eigen gedrag verklaren, doen ze dit juist meer aan de hand van contextuele factoren.” Vrij vertaald in religieuze termen: het eigen gedrag is het resultaat van een rationele afweging, dat van de ander wordt veroorzaakt door een irrationeel geloof. (Of dat laatste geloof dat van de klimaatactivisten is of dat van de mensen die vasthouden aan de ankers van hun vertrouwde bestaan mag u zelf kiezen.)

Het interview met Van Valkengoed werd aangehaald in de wekelijkse nieuwsbrief NRC Klimaat, die een helder beeld geeft van de grote hoeveelheid klimaatkopij in de krant. Deze week ging dat van een nieuwe column van Louise Fresco die stelde dat economie en ecologie ten onrechte tegenover elkaar worden geplaatst tot een gesprek met een hoogleraar bedrijfsethiek over onder meer ‘Shellschaamte’. In totaal werd er een twintigtal artikelen bijeengebracht en toegelicht, deels uit NRC en deels ‘van buiten’. Als klimaat dan toch een religie is, dan groeien de geschriften sneller dan God kan lezen.

Arjen Fortuin

Reacties: [email protected]