N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Column Niet alleen voor honden is geur belangrijk. Ook voor mensen, schrijft Mariska Kret. Chemosignalen laten ons niet onberoerd.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98644981-bf88cc.png)
Toen ik je na deze eenzame dag eindelijk weer in mijn armen sloot, sloeg de geur van een andere vrouw mij hard in het gezicht. Na de eerste schok volgden walging en ten slotte verdriet. Geuren raken ons emotionele systeem diep, zo laat ook de wetenschap zien.
Als wetenschapper heb ik daar nooit veel aandacht aan geschonken. Mensen zijn net als andere primaten primair visueel ingesteld. Niet alleen bij basale gedragingen zoals het vinden van voedsel of een plek voor de nacht, maar ook bij complex sociaal gedrag vertrouwen wij primaten op ons visuele systeem. Als we iemand zien schrikken, trekt dat meteen onze aandacht, terwijl we ons nauwelijks bewust lijken te zijn van de geur van iemand die schrikt. Mede hierdoor ligt de focus in psychologisch onderzoek op het visuele domein. Maar daar komt verandering in. Geur, zo laten nieuwe wetenschappelijke bevindingen zien, blijkt misschien van groter belang dan gedacht.
Net als andere dieren verspreiden we continu ‘chemosignals’ via onze lichaamsgeur. Die kunnen iets zeggen over wie we zijn en wat we voelen: ze bevatten o.a. informatie over iemands gezondheid, vruchtbaarheid, genetische verwantschap en gemoedstoestand. Geuren hebben dan ook invloed op ons gedrag: het waarnemen van ‘angstzweet’ beïnvloedt bijvoorbeeld de mate waarin we gevaar kunnen detecteren, risicogedrag vertonen, hoe we eten en presteren onder druk, om een paar gevolgen te noemen die beschreven staan in een recent reviewartikel. In die zin verschillen we niet veel van andere diersoorten.
Woest blaffende honden
Onderzoekers vonden bijvoorbeeld dat ratten, die zeer gevoelig zijn voor geur, een sterke drang tot samenwerking vertonen als ze de geur ruiken van een samenwerkende soortgenoot. De visuele informatie werd in dit onderzoek constant gehouden door de ratten altijd een soortgenoot door plexiglas te laten zien, maar het luchtje van een andere rat die in een eerder samenwerkingsdilemma ofwel coöperatief was of juist niet, in hun hok te blazen. Menselijke chemosignalen kunnen ook het gedrag van dieren zoals dat van paarden en honden beïnvloeden.
Voor mij niets nieuws: van kinds af aan heeft mijn angstzweet een magnetische werking op woest blaffende honden gehad. Uit gloednieuw puppyonderzoek blijkt dat zowel aangeboren factoren als leermomenten een rol spelen. In de studie werd het gedrag van puppy’s vergeleken met dat van volwassen honden terwijl ze blootgesteld werden aan menselijk okselzweet, verzameld tijdens het kijken naar een thriller of comedy. Vrijwel alle honden reageerden op angstzweet, maar alleen de volwassen exemplaren roken vrolijkheid, een geur die de puppy’s nog moesten leren herkennen. Of mensen ook gevoelig zijn voor de chemosignalen van andere dieren staat nog ter discussie.
Wat in ieder geval duidelijk is, is dat de chemosignalen van andere mensen ons niet onberoerd laten. Ze spelen bijvoorbeeld een rol bij seksuele aantrekkingskracht. In vragenlijstonderzoek gaven met name vrouwen aan gevoelig te zijn voor geur, terwijl mannen het uiterlijk belangrijker vonden. Maar uit een onderzoek met mannelijke proefpersonen waar het effect van geur daadwerkelijk werd getest, bleek dat mannen de geur van opgewonden vrouwen onbewust aantrekkelijker vonden dan de geur van dezelfde vrouwen als ze niet opgewonden waren. Bovendien bleek de geur van opwinding opwindend.
Het slagen van een date
In een blinddatestudie onderzochten twee van mijn promovendi het belang van een knap uiterlijk, een aantrekkelijke stem en een fijne lichaamsgeur op het slagen van een date. De resultaten laten zien dat hoe iemand eruitzag het meest bepalend was, maar dat geur meespeelde in de partnerkeuze van vrouwen. Gek genoeg wilden vrouwen liever een vervolgafspraak met mannen wier T-shirt ze in eerste instantie niet zo fris vonden ruiken. Misschien spuiten stinkende mannen eerder een luchtje op en waarderen vrouwen de moeite of de geur van het parfum. Of misschien vinden vrouwen, eenmaal oog in oog met een testosteron-seksbom, zijn penetrante zweetlucht ineens woest aantrekkelijk. In vervolgonderzoek willen we de mogelijke effecten van lichaamsgeur en maskerende geuren op mannen en vrouwen verder onderzoeken.
Ook in de relatie tussen ouders en kinderen speelt geur een belangrijke rol. Pasgeboren baby’s herkennen hun moeder aan haar geur. Deze werkt kalmerend en spoort jonge baby’s aan om oogcontact te maken en minder sterk op negatieve gezichtsexpressies te reageren. Ook moeders herkennen de geur van hun kind en geven daar de voorkeur aan boven de geur van een ander kind. Deze voorkeur is sterker naarmate het kind jonger is. Die van mij is nog maar piep.
Ik doe je luier uit en met je bolletje op mijn pols en mijn wijsvinger en duim stevig om je armpje geklemd laat ik je voorzichtig in het badwater zakken. En zo verlos ik ons van de parfumlucht die na een allereerste crèche dag als een muur tussen ons in stond. Ik droog je af en wrijf met mijn neus over je zachte haartjes. Wat ruik je toch heerlijk.
