Verwarring, onrust en dan is er toch geld voor bed-bad-brood

Na een etmaal vol verwarring bij Tweede Kamerleden en lokale bestuurders leek het staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel en Migratie, VVD) woensdag „goed, leuk en gezellig” om zijn bijdrage in het asieldebat te beginnen met een reactie op de consternatie over ‘bed-bad-brood’, de opvang van ongedocumenteerde mensen. Van der Burg was „verrast” dat sommige fracties „verrast” waren over het stoppen van de financiering van deze opvang vanaf 2024.

Kamerleden van coalitiepartijen D66 en ChristenUnie moesten het nieuws over de bezuiniging „uit de krant” vernemen, klaagden ze woensdag. Van der Burg noemde het schrappen van een afspraak met gemeenten „volstrekt logisch”.

Vijf gemeenten die sinds 2019 in samenspraak met het Rijk ongedocumenteerde mensen opvangen, waren wel degelijk verrast over het wegvallen van geld hiervoor. De gemeenten gingen uit van afspraken met de staatssecretaris: het Rijk zou een aanzienlijk deel van de opvangkosten vergoeden, tot dat de zogeheten landelijke vreemdelingenvoorzieningen (LVV) beschikbaar zijn.

Lees ook: Ter Apel kan het niet alleen: wanneer komt beloofde hulp?

Bed-bad-broodcrisis

Basisvoorzieningen beschikbaar stellen aan vreemdelingen die niet in Nederland mogen blijven, is een heikele kwestie. In principe komen ongedocumenteerde mensen niet in aanmerking voor een dak boven hun hoofd en wat te eten. Wie gehoord heeft dat hij niet in Nederland kan blijven, moet zijn toekomst elders zoeken, zo is de redenering van de rijksoverheid. In 2015 werd een kabinetscrisis tussen VVD en PvdA op het nippertje vermeden door ‘bed-bad-brood’ in vijf grote steden en bij het vetrekcentrum in Ter Apel aan te bieden. Die basisvoorzieningen werden verbonden aan de voorwaarde van medewerking aan terugkeer. Mensen die niet kunnen of willen meewerken aan hun vertrek uit Nederland komen daardoor op straat. Het gaat om naar schatting 18.000 tot 27.000 mensen, al denken deskundigen dat het er meer zijn; een groot deel van leeft uit angst voor detentie en uitzetting onder de radar.

In 2019 werd een proef gelanceerd van het Rijk en vijf gemeenten om 2.065 uitgeprocedeerde vreemdelingen op te vangen en te begeleiden naar een uitweg. Er werden drie opties geboden: terugkeer naar het herkomstland, doorreis naar een ander land of het legaliseren van verblijf in Nederland. Uit de evaluatie is gebleken dat nog geen 10 procent vrijwillig is vertrokken. De situatie van ruim 40 procent van de deelnemers bleef ongewijzigd.

Landelijke regeling

In het coalitieakkoord van Rutte IV werd afgesproken dat er een landelijke regeling komt voor de opvang van deze groep, waarbij die alleen gericht is op terugkeer. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is zeer kritisch over deze voorwaarde. De evaluatie van de opvang door de gemeenten heeft immers laten zien dat de haalbaarheid van terugkeer gering is. De pilot eindigde vorig jaar, maar het Rijk sprak met Amsterdam, Eindhoven, Groningen, Rotterdam en Utrecht af dat zij tot de komst van het landelijke netwerk 24 miljoen euro van het Rijk krijgen, de overige 6 miljoen euro betalen ze uit de gemeentekas. Deze afspraak herhaalde het ministerie vorige maand nog in antwoord op vragen van NRC.

Nu spreekt Van der Burg van „incidenteel geld”, dat dit jaar zou stoppen en waarvoor „opnieuw geld” moest worden gevraagd. Dat deed het ministerie van Justitie en Veiligheid volgens hem in een beleidsbrief naar het ministerie van Financiën, met het oog op de Voorjaarsnota. Minister Sigrid Kaag (Financiën, D66) wilde bezuinigen en gaf de staatssecretaris te kennen dat hij het geld voor de opvang van ongedocumenteerde vreemdelingen ergens anders moest vinden. Het kabinet wilde hiervoor dus geen extra geld vrijmaken, ondanks dat de komst van de landelijke voorzieningen expliciet in het coalitieakkoord staat.

Onrust bij D66

En dus belde Van der Burg „vorige week” de VNG om te melden dat er in de Voorjaarsnota geen geld komt voor de opvang van ongedocumenteerde mensen. De Amsterdamse wethouder Rutger Groot Wassink (Opvang, GroenLinks) schreef dinsdag nog in een reactie dat het „verre van chique” is „dat we het op de ze manier te horen krijgen”, verwijzend naar de mediastorm. Ook zou Van der Burg vorige week een afspraak met de gemeenten hebben gemaakt, wat de VNG dinsdag nog tegensprak. Rutger Groot Wassink: „We hopen op zeer korte termijn hierover uitleg te krijgen van de staatssecretaris.”

Lees ook: Zonder papieren geen huis, geen geld, geen recht. ‘Maar niemand keert vanaf de straat terug naar zijn thuisland’

Vanwege de consternatie zocht D66-fractievoorzitter Jan Paternotte dinsdag contact met de staatssecretaris. Van der Burg: „Die zei dat er onrust in de club is, want het lijkt erop dat je het coalitieakkoord niet wil uitvoeren.” Aan dat beeld ergert Van der Burg zich enorm. „Dat akkoord is voor mij heilig, dat wil ik tot de letter uitvoeren.” En toch wilde Kaag, partijleider van Paternottes D66, geen geld vrijmaken voor een voorziening die expliciet in het coalitieakkoord wordt genoemd.

En dus stuurde de staatssecretaris dinsdagavond een briefje naar de Kamer waarin hij garandeerde dat de LVV niet op de tocht staat. De opvang in de vijf gemeenten wordt uit het asielbudget betaald, zegt Van der Burg. Het bedrag (24 miljoen euro) is nog geen procent van het totale jaarbudget voor asiel en opvang.